Prawo handlowe
na podstawie podręcznika: Prawo handlowe, Kidyba Andrzej, C.H.Beck, wyd. 12, Warszawa 2010;
Używając sformułowania "umowy handlowe", odnosimy się tylko do czynności prawnej, nie obejmując tym pojęciem ani oświadczeń wiedzy, ani czynności faktycznych
Umowy handlowe (gospodarcze) tradycyjnie dzieli się na dwie grupy:
1) umowy dwustronnie handlowe (obrót profesjonalny) - takie umowy, w których po dwóch stronach czynności prawnej występują osoby zajmujące się prowadzeniem działalności gospodarczej
2) umowy jednostronnie handlowe (obrót konsumencki) - to te, w których tylko po jednej stronie umowy występuje przedsiębiorca, a po drugiej -osoba, która w zakresie dokonanej czynności nie jest profesjonalistą, zaś co do zasady jedynie konsumentem.
Umowy niehandlowe to takie, w których w zakresie dokonanej czynności prawnej żadna ze stron nie występuje w stosunku do siebie w charakterze przedsiębiorcy, tj. podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą. Osoba prowadząca działalność gospodarczą może ze względu na swój charakter zostać zaliczona do konsumentów lub przedsiębiorców, w zależności od charakteru dokonywanej czynności prawnej. Osoba fizyczna prowadząca działalność może wszakże zawierać umowy nie w ramach prowadzonej działalności ("obok") i występować jako konsument.
Podział umów ze względu na stopień ich wykorzystania w stosunkach gospodarczych
1) umowa sprzedaży (mająca powszechne zastosowanie, z wyłączeniem sprzedaży na raty), zlecenia, dzierżawy, najmu, pożyczki itp. - umowy te uzyskują określony kształt "gospodarczy" w związku ze specyfiką stosunków, w jakich występują.
2) np. umowa darowizny - umowy, które co do zasady nie uzyskują -ze względu na swoją specyfikę -kształtu gospodarczego.
Umowy możemy podzielić na:
1) jednostronnie zobowiązujące (jedna strona jest tylko dłużnikiem, a druga tylko wierzycielem) i dwustronnie zobowiązujące (każda ze stron jest jednocześnie dłużnikiem i wierzycielem);
2) odpłatne (gdy obie strony uzyskują korzyść majątkową) i nieodpłatne (gdy tylko jedna ze stron uzyskuje korzyść majątkową);
3) konsensualne (dochodzą do skutku przez samo oświadczenie woli stron) i realne (dochodzą do skutku dopiero po wydaniu rzeczy przedmiotu świadczenia);
4) wzajemne (każda ze stron jest zobowiązana do świadczenia wobec drugiej strony, przy czym świadczenie jednej jest uznawane za odpowiednie świadczenie drugiej strony -art. 487 § 2 KC).
W większości umów handlowych są to umowy o charakterze umów dwustronnie zobowiązującym, odpłatnym, konsensualnym, wzajemnym.
Stosując inne kryteria, możemy podzielić umowy na:
1) nazwane - umowy, które są normatywnie stypizowane w Kodeksie cywilnym lub przepisach szczególnych
a) sensu stricto - należy odnosić do określenia ich essentialia negotii w Kodeksie cywilnym
b) sensu largo - mają ukształtowane essentialia negotii w przepisach szczególnych (np. umowa o zarządzanie przedsiębiorstwem państwowym w ustawie o przedsiębiorstwach państwowych).
2) nienazwane - to te, które nie są stypizowane normatywnie, tj. gdy ich treść nie jest przewidziana w żadnych przepisach, co pozwoliłoby na ustawowe określenie ich essentialia negotii. O ich treści decydują strony umowy na podstawie art. 3531 KC (zasada swobody umów). Do umów nienazwanych mają zastosowanie przepisy ogólne prawa cywilnego, dotyczące czynności prawnych i umów oraz per analogiam przepisy regulujące najbliżej usytuowany typ normatywny umowy
Cechą zmian gospodarczych jest występowanie coraz większej liczby umów nienazwanych (np. factoring, forfaiting, franchising, sponsoring). Jak wskazuje brzmienie nazw tych umów, są to najczęściej umowy, które zostały transplantowane z innych krajów, Stanów Zjednoczonych w szczególności. Mogą mieć również miejsce zmiany polegające na "przekształceniu" umów nienazwanych w nazwane poprzez regulację w odpowiednim akcie prawnym. Tak zdarzyło się w przypadku umowy leasingu i timesharingu (umowa dotycząca prawa korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie każdego roku).
Podziału umów gospodarczych można również dokonać na podstawie innych kryteriów:
umowy krótkoterminowe (współdziałanie krótsze niż l rok) i długoterminowe (kryterium czasu, na jaki zostały zawarte), ramowe i wykonawcze, adhezyjne (przez przystąpienie do treści ustalonej jednostronnie przez stronę umowy), zawarte w trybie przetargu, oferty, negocjacji, aukcji.
Do najważniejszych szczególnych nienormatywnych cech umów handlowych w literaturze zaliczono:
1) przewagę umów długoterminowych,
2) standaryzację i szablonowość umów,
3) złożoność stosunków umownych.
W polskich warunkach, wobec często zmieniającego się otoczenia ekonomicznego, strony rzadko decydują się na zawieranie umów dłuższych ze względu na zmieniające się warunki. Często wybierają umowy krótsze i nie korzystają z możliwości jakie daje klauzula rebus sic stantibus. Również z tych względów, ale także ze względu na częste zmiany podmiotowe (przekształcenia, podziały, łączenia), z reguły szablonowość umów jest ograniczona poprzez długotrwałe ustalanie każdorazowo treści umowy.
Z kolei do najważniejszych cech normatywnych umów handlowych należy zaliczyć:
1) przyjęcie zasady oferty odwołalnej (art. 662 KC);
2) dopuszczalność modyfikującego przyjęcia oferty (art. 681 KC);
3) dopuszczalność ustalenia ostatecznej treści umowy zawartej ustnie za pomocą tzw. pisma potwierdzającego (art. 771 KC);
4) wyłączenie stosowania formy ad probationem (art. 74 § 3 KC);
5) szczególne zasady przy złożeniu oferty w postaci elektronicznej (art. 661 § 2-4 KC);
6) przyjęcie szczególnego miernika należytej staranności dla prowadzących działalność gospodarczą (art. 355 § 2 KC);
7) wyłączenie zasady sądowej waloryzacji w odniesieniu do stron prowadzących przedsiębiorstwo (art. 3581 § 4 KC);
8) możliwość zawarcia umowy w wyniku zastosowania różnych wzorców (art. 3854 KC);
9) przyjęcie zasady, że umowa jest zawarta również poprzez milczenie osoby prowadzącej działalność gospodarczą, gdy strony pozostają w stałych stosunkach gospodarczych (art. 682 KC);
Ad l). art. 662 KC:
§ 1. W stosunkach między przedsiębiorcami oferta może być odwołana przed zawarciem umowy, jeżeli oświadczenie o odwołaniu zostało złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia o przyjęciu oferty.
§ 2. Jednakże oferty nie można odwołać, jeżeli wynika to z jej treści lub określono w niej termin przyjęcia.
Ad. 2). art. 681 KC:
§ 1. W stosunkach między przedsiębiorcami odpowiedź na ofertę z zastrzeżeniem zmian lub uzupełnień niezmieniających istotnie treści oferty poczytuje się za jej przyjęcie. W takim wypadku strony wiąże umowa o treści określonej w ofercie, z uwzględnieniem zastrzeżeń zawartych w odpowiedzi na nią.
Chodzi o takie zastrzeżenia, które nie zmieniają w sposób istotny treści oferty. Do nieistotnych modyfikacji oferty można zaliczyć:
1) użycie innych słów czy zwrotów bliskoznacznych
2) powtórzenie treści propozycji oferenta przez użycie treści równoznacznych z terminami użytymi w ofercie
3) dodanie do oferty elementów podmiotowo istotnych, które są oczywiste z punktu widzenia obu stron kontraktu
Zasada modyfikującego przyjęcia oferty nie obowiązuje gdy:
1) w treści oferty wskazano, że może być ona przyjęta jedynie bez zastrzeżeń
2) oferent niezwłocznie sprzeciwił się włączeniu zastrzeżeń do umowy
3) druga strona w odpowiedzi uzależniła jej przyjęcie od zgody oferenta na włączenie zastrzeżeń do umowy, a zgody tej niezwłocznie nie otrzymała
Ad. 3) art. 771 KC
W wypadku gdy umowę zawartą pomiędzy przedsiębiorcami bez zachowania formy pisemnej jedna strona niezwłocznie potwierdzi w piśmie skierowanym do drugiej strony, a pismo to zawiera zmiany lub uzupełnienia umowy, niezmieniające istotnie jej treści, strony wiąże umowa o treści określonej w piśmie potwierdzającym, chyba że druga strona niezwłocznie się temu sprzeciwiła na piśmie.
Chodzi tu tylko o umowy zawierane ustnie. Regulacja tego art. łączy się z rezygnacją ze stosowania w stosunkach między przedsiębiorcami przepisów o formie pisemnej zastrzeżonej do celów dowodowych.
Ad. 4) art. 74 § 3 KC
Przepisów o formie pisemnej przewidzianej dla celów dowodowych nie stosuje się do czynności prawnych w stosunkach między przedsiębiorcami.
Zasada ta obowiązuje bez wyjątków. Mimo niezachowania formy pisemnej dla celów dowodowych dowód ze świadków lub dowód z przesłuchania stron jest dopuszczalny, jeżeli:
1) obie strony wyraża na to zgodę
2) żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą
3) fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma
Ad. 5) art. 661 KC:
§ 2. Przedsiębiorca składający ofertę w postaci elektronicznej jest obowiązany przed zawarciem umowy poinformować drugą stronę w sposób jednoznaczny i zrozumiały o:
1) czynnościach technicznych składających się na procedurę zawarcia umowy;
2) skutkach prawnych potwierdzenia przez drugą stronę otrzymania oferty;
3) zasadach i sposobach utrwalania, zabezpieczania i udostępniania przez przedsiębiorcę drugiej stronie treści zawieranej umowy;
4) metodach i środkach technicznych służących wykrywaniu i korygowaniu błędów we wprowadzanych danych, które jest obowiązany udostępnić drugiej stronie;
5) językach, w których umowa może być zawarta;
6) kodeksach etycznych, które stosuje, oraz o ich dostępności w postaci elektronicznej.
§ 3. Przepis § 2 stosuje się odpowiednio, jeżeli przedsiębiorca zaprasza drugą stronę do rozpoczęcia negocjacji, składania ofert albo do zawarcia umowy w inny sposób.
§ 4. Przepisy § 1-3 nie mają zastosowania do zawierania umów za pomocą poczty elektronicznej albo podobnych środków indywidualnego porozumiewania się na odległość. Nie stosuje się ich także w stosunkach między przedsiębiorcami, jeżeli strony tak postanowiły.
Jeżeli oferta jest składana w postaci elektronicznej w razie wątpliwości umowę poczytuje się za zawartą w miejscu zamieszkania albo w siedzibie składającego ofertę w chwili zawarcia umowy.
Jeżeli jedna ze stron posługuje się wzorcem umowy w postaci elektronicznej, powinna udostępnić go drugiej stronie przed zawarciem umowy w taki sposób, aby mogła ona wzorzec ten przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności.
Ad. 6) art. 355 KC
§ 1. Dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (należyta staranność).
§ 2. Należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności.
Art. 355 § l operuje obiektywnym wzorcem wymaganej staranności i odnosi się nie do indywidualnych cech podmiotowych, ale pozostaje w relacji do obiektywnego miernika staranności, przyjmowanego w danej sferze stosunków
Staranność ogólnie wymagana zasadniczo oznacza staranność przeciętną. Jednakże szczególne kryterium staranności zawodowej przyjęto w zakresie prowadzonej przez dłużnika działalności gospodarczej. W konsekwencji powoduje to zaostrzenie odpowiedzialności wobec podwyższonego "progu" oceny zachowania dłużnika. Podstawą przyjęcia takiego rozwiązania jest założenie, że działalność gospodarcza prowadzona zawodowo przez profesjonalistów, wymaga wyższego stopnia staranności niż w odniesieniu do osób nie trudniących się prowadzeniem działalności gospodarczej.
Miernik podwyższonej, zawodowej staranności odnosić należy do dłużnika bez względu na to, czy jest to obrót dwustronnie czy jednostronnie profesjonalny (konsumencki). Za profesjonalny może być uznany podmiot nie podlegający zgłoszeniu do KRS, np. osoba fizyczna prowadząca osobiście działalność gospodarczą, której zarobek stanowi dodatkowe źródło przychodów, a nawet podmiot naruszający obowiązek zgłoszenia działalności do KRS.
Podwyższony miernik staranności występuje w KSH, m.in. w art. 293 § 2, art. 483 § 2 KSH. Mianowicie, wykonywanie obowiązków przez członków organów spółki oraz likwidatorów powinno odbywać się właśnie "z zachowaniem staranności wynikającej z zawodowego charakteru ich działalności". Nie chodzi o czynności sprzeczne z prawem lub postanowieniami umowy spółki, ale te, które naruszają warunek staranności.
Kryterium staranności wynikającej z zawodowego charakteru działalności zostało oparte na dwóch elementach: "staranności" i zawodowym charakterze. Chodzi o taką staranność, która oparta jest na najlepszych zawodowych cechach osób działających w imieniu lub za spółkę. Kryterium to jest właściwie odwzorowane w art. 355 § 2 KC jako analogiczny warunek staranności w stosunkach gospodarczych przy zarobkowym wykonywaniu działalności gospodarczej
Ad 7). art. 3581 KC
§ 1. Jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.
§ 2. Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości.
§ 3. W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.
§ 4. Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.
Jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Strony mogą jednak zastrzec w umowie -licząc się ze zmianą inflacyjną (lub deflacyjną), że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz nośnika wartości. W myśl art. 3851 § 3 KC, dopuszczalna jest sądowa waloryzacja świadczeń pieniężnych. Ważnym warunkiem jest, aby zmiana siły nabywczej pieniądza była istotna (a nie niewielka, np. kilkuprocentowa).
Z ...
Targaryen