2005 05 30 Gontarczyk Piotr - Aparat represji w PRL.pdf
(
82 KB
)
Pobierz
Chudzicka
Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 94
modus operandi
Piotr Gontarczyk
Aparat represji w PRL
wyjaÊnienie poj´ç i
modus operandi
Policja polityczna jest jednym z najwa˝niejszych narz´dzi sprawowania w∏adzy
paƒstwa totalitarnego. Komunistyczne organa represji w Polsce zosta∏y utworzone w 1944
r. na skutek decyzji politycznych czynników kierowniczych Zwiàzku Sowieckiego, a za ich
powstawanie odpowiedzialne by∏y organa NKWD. Polska bezpieka powstawa∏a w miejsce
suwerennych organów w∏adzy Rzeczpospolitej Polskiej reprezentowanych przez Rzàd
Polski na Wychodêstwie i jego organa w okupowanym kraju. Nie reprezentowa∏a wi´c ona
interesów spo∏eczeƒstwa polskiego, tylko interesy sowieckie.
Ministerstwo Bezpieczeƒstwa Publicznego i podleg∏e mu urz´dy zape∏nili ludzie
formalnie lub nieformalnie podlegli NKWD, majàcy te same cele i stosujàcy te same
metody, co NKWD. Stàd te˝ do koƒca istnienia tej formacji w jej kancelarii obowiàzywa∏a
terminologia przeniesiona z organów represji ZSRS. Przyk∏adowo dzia∏alnoÊç operacyjnà
nazywano „rozpracowaniem” (ros. rozrabotka), wykonywano jà w ramach „sprawy” (ros.
die∏o), agentów cz´sto nazywano „êród∏em” (podobnie jak istocznik w NKWD); „teczka”
(ros. papka) zastàpi∏o u˝ywane w Polsce przed wojnà francuskie
dossier
.
Ale zwiàzki polskiej bezpieki nie dotyczy∏y tylko kwestii j´zyka. Wprawdzie
zmieni∏y si´ nazwy, struktura organizacyjna komunistycznego aparatu represji, ale jedno
pozostawa∏o niezmienne. Podmiotem dzia∏aƒ UB-SB nie by∏o spo∏eczeƒstwo, tylko komu-
nistyczna ideologia („obrona socjalizmu”), miejsce Polski w obozie komunistycznym pod-
leg∏ym Moskwie („dbanie o trwa∏oÊç sojuszy”) i ochrona czasem zupe∏nie przyziemnych,
drobnych interesów w∏adców PRL-u.
Zadania S∏u˝by Bezpieczeƒstwa
S∏u˝ba Bezpieczeƒstwa by∏a jednym z najwa˝niejszych narz´dzi utrzymywania
komunistycznej dyktatury w Polsce. W latach 70-tych i 80-tych jej dzia∏ania operacyjne
regulowa∏a „Instrukcja o pracy operacyjnej S∏u˝by Bezpieczeƒstwa resortu spraw
wewn´trznych” stanowiàca za∏àcznik do Zarzàdzenia nr 006/70 Ministra Spraw
Wewn´trznych z 1 lutego 1970 r. Preambu∏a tego dokumentu mówi∏a, i˝ g∏ównym
zadaniem SB jest ochrona „budownictwa socjalistycznego i komunistycznego” i zwal-
czanie wrogów Polski Ludowej: „kapitalistów”, „imperialistów”, KoÊcio∏a katolickiego,
„trockistów”, „syjonistów”, „rewizjonistów” oraz wszelkich innych poglàdów i przejawów
dzia∏alnoÊci, które mogà stanowiç zagro˝enie dla systemu komunistycznego w Polsce.
Zadania te mia∏y byç realizowane poprzez:
– dzia∏ania profilaktyczne polegajàce na zapobieganiu wrogiej dzia∏alnoÊci i lik-
94
Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 95
resort represji
widacji sytuacji, które sprzyjajà jej powstawaniu. G∏ównymi metodami tego rodzaju
dzia∏aƒ by∏y rozmowy profilaktyczne i ostrzegawcze, oraz (w teorii tylko dopuszczalne
prawem) Êrodki przymusu. Za istotny element „wzmacniania dyscypliny spo∏ecznej”
uwa˝ano te˝ wykrywanie i karanie „sprawców przest´pstw”, czyli osób prowadzàcych
dzia∏alnoÊç opozycyjnà.
– dzia∏ania rozpoznawcze polegajàce na zdobywaniu informacji na temat osób i
grup inspirujàcych, przygotowujàcych i prowadzàcych dzia∏alnoÊç antypaƒstwowà oraz
wspierajàcych takà dzia∏alnoÊç organizacji, Êrodowisk politycznych i spo∏ecznych
zagranicà. W zainteresowaniu SB by∏y: sk∏ad osobowy tych grup, zamiary, kontakty, drogi
∏àcznoÊci, stosowane przez nie Êrodki techniczne i metody propagandowe.
– dzia∏ania zmierzajàce do wykrycia i udokumentowania przest´pstw przeciwko
paƒstwu i porzàdkowi publicznemu okreÊlonych w kodeksie karnym.
Warto przy tym zauwa˝yç, ˝e w gestii SB znajdowa∏y si´ równie˝ sprawy doty-
czàce przest´pstw gospodarczych i kryminalnych, o ile za tym przemawia∏y wa˝ne
wzgl´dy polityczne.
Struktura SB
W latach 1944-1957 komunistyczna policja polityczna stanowi∏a oddzielnà struk-
tur´ organizacyjnà – najpierw Resort (do po∏owy 1945), potem Ministerstwo, a w latach
1954-1957 Komitet do Spraw Bezpieczeƒstwa Publicznego. Po zmianach politycznych
„Paêdziernika 1956 r.” tzw. bezpieczeƒstwo zosta∏o ukryte przed spo∏eczeƒstwem i,
wchodzàc w sk∏ad Ministerstwa Spraw Wewn´trznych, w znacznej mierze dzia∏a∏o „pod
przykryciem” MO. W drugiej po∏owie lat osiemdziesiàtych, u schy∏ku istnienia SB, jej
struktura przedstawia∏a si´ nast´pujàco:
Departament I – wywiad;
Departament II – kontrwywiad;
Departament III – S∏u˝ba Bezpieczeƒstwa;
Departament IV – KoÊcio∏y i zwiàzki wyznaniowe;
Departament V – zabezpieczenie operacyjne przemys∏u;
Departament VI – zabezpieczenie operacyjne rolnictwa;
Biuro „B” – obserwacja (inwigilacja);
Biuro „C” – kartoteka i archiwum;
Biuro „T” – technika operacyjna (pods∏uchy, dokumentacja fotograficzna itp.);
Biuro „W” – kontrola korespondencji.
Powy˝sze jednostki funkcjonowa∏y w centrali MSW i dzieli∏y si´ na Wydzia∏y,
potem na Sekcje. W terenowych jednostkach SB (z wyjàtkiem wywiadu) Departamentowi
odpowiada∏ Wydzia∏ (np. Wydzia∏ II – kontrwywiad – Wojewódzkiego Urz´du Spraw
Wewn´trznych w Gdaƒsku), zaÊ na ni˝szym szczeblu – Sekcje (np. Sekcja II – kontr-
wywiadowcza – Miejskiego Urz´du Spraw Wewn´trznych w Sosnowcu).
95
Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 96
modus operandi
Narz´dzia pracy operacyjnej SB
Podstawowà zasadà pracy operacyjnej SB by∏a realizacja zadaƒ wynikajàcych z
dyrektyw partii i rzàdu (w tej w∏aÊnie kolejnoÊci). Realizujàc powy˝sze SB mia∏a dzia∏aç
w sposób tajny, skuteczny i efektywny, a tak˝e praworzàdny. O ile przestrzeganie pier-
wszych trzech wspomnianych zasad by∏o w interesie SB, o tyle ostatnia cz´sto by∏a jedynie
pustà deklaracjà. Liczne od niej odst´pstwa (takie jak na przyk∏ad szanta˝ czy skryto-
bójstwo) by∏y nagminnà albo co najmniej okoliznoÊciowà praktykà dzia∏alnoÊci SB.
Kluczowym narz´dziem S∏u˝by Bezpieczeƒstwa by∏a sieç konfidentów.
Odpowiednio rozmieszczona i rozbudowana mia∏a zapewniç sprawnoÊç podejmowanych
dzia∏aƒ operacyjnych. Tylko dodatkowo SB korzysta∏a z informacji wytwarzanych przez
instytucje paƒstwowe, Êrodki techniki operacyjnej (np. pods∏uchy), obserwacji, przeszu-
kaƒ, donosów czy materia∏ów archiwalnych. Sieç agenturalna sk∏ada∏a si´ z kilku
najwa˝niejszych typów tajnych wspó∏pracowników:
TW – Tajny Wspó∏pracownik. Klasyczny konfident SB.
KO – Kontakt Obywatelski. Konfident pozyskiwany g∏ównie wÊród osób nastaw-
ionych pozytywnie do komunistów, tak˝e cz∏onków PZPR. W wywiadzie terminu KO
u˝ywano tak˝e wobec zwyk∏ych konfidentów.
KS – Kontakt S∏u˝bowy. Osoba utrzymujàca tajne kontakty z SB z racji zaj-
mowanego stanowiska.
LK – Lokal Kontaktowy. Miejsce, w którym odbywa∏y si´ tajne spotkania
pomi´dzy funkcjonariuszami SB a „siecià”, czyli tajnymi wspó∏pracownikami. W∏aÊciciel
LK tak˝e by∏ tajnym wspó∏pracownikiem SB.
PK – Punkt Korespondencyjny. Adres, na który przychodzi∏a korespondencja
operacyjna kierowana do S∏u˝by Bezpieczeƒstwa (np. meldunek TW z zagranicy). Osoba,
która by∏a w∏aÊcicielem adresu by∏a tajnym wspó∏pracownikiem SB przekazujàcym otrzy-
manà poczt´ stosownym strukturom aparatu bezpieczeƒstwa.
Konsultant – osoba, która ze wzgl´du na posiadanà w danej dziedzinie wiedz´ jest
wykorzystywana do tajnego wspomagania SB.
Tajny Wspó∏pracownik SB
Tajny wspó∏pracownik SB (cz´sto nazywany „êród∏em”) to osoba, która zosta∏a
pozyskana do wspó∏pracy i Êwiadomie przekazuje informacje lub wykonuje zadania sta-
wiane jej przez SB. Agentur´ pozyskiwano ró˝nymi metodami: odwo∏ujàc si´ do „uczuç
patriotycznych”, obiecujàc u∏atwienia w karierze (np. wyjazd na placówk´ handlowà)
i przy za∏atwianiu spraw administracyjnych (np. otrzymanie paszportu lub zameldowa-
nia w Warszawie). Stosowano te˝ pozyskiwanie TW przy pomocy obietnicy konkretnych
korzyÊci materialnych, za pomocà materia∏ów kompromitujàcych (np. szanta˝ na tle oby-
czajowym), lub obcià˝ajàcych (szanta˝ mo˝liwoÊcià podj´cia konkretnych kroków
96
Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 97
resort represji
wynikajàcych z kodeksu karnego, np. wspó∏praca z Gestapo w czasie wojny, kradzie˝,
spowodowanie kolizji drogowej po spo˝yciu alkoholu). KoniecznoÊç pozyskania tajnego
wspó∏pracownika musia∏a byç uzasadniona konkretnymi korzyÊciami operacyjnymi i
zawsze by∏a aprobowana przez bezpoÊrednich prze∏o˝onych werbujàcego funkcjonariusza
SB. Po wczeÊniejszym rozpracowaniu kandydata na tajnego wspó∏pracownika
przeprowadzano z nim rozmow´ w celu pozyskania. Po wyra˝eniu zgody na wspó∏prac´
kandydat na TW by∏ wprowadzany do dokumentacji operacyjnej SB jako tajny wspó∏pra-
cownik. Formalnie agent SB zobowiàzany by∏ do sporzàdzenia i podpisania stosownego
zobowiàzania. Na piÊmie mia∏y byç te˝ przekazywane póêniej informacje. W praktyce od
pierwszej zasady cz´sto odst´powano, druga obowiàzywa∏a rzadko. Formalnie zabronione
by∏o pozyskiwanie w charakterze TW cz∏onków PZPR, choç zasada ta nie zawsze by∏a
przestrzegana. Tajnych wspó∏pracowników z legitymacjà partyjnà mo˝na by∏o pozyski-
waç jako KO.
W celu zapewnienia jak najwi´kszej efektywnoÊci pracy sieci agenturalnej dbano
o zachowanie konspiracji i skrupulatnie kontrolowano oficerów prowadzàcych agentur´.
Wprowadzanie fikcyjnych osób do sieci agenturalnej czy sprzeniewierzanie wr´czanych
agentom prezentów i pieni´dzy by∏o ryzykowne i nieop∏acalne. W celu systematycznego
poprawiania jakoÊci wspó∏pracy szkolono agenta w metodach zbierania, selekcjonowania
i przekazywania informacji, a tak˝e starano si´ stopniowo wciàgaç go w coraz ÊciÊlejszà
wspó∏prac´ z SB. Bardziej Êwiadomi i zdolni agenci mogli byç wykorzystani nie tylko do
przekazywania informacji, lecz tak˝e do rozmaitych prowokacji (nazywanych cz´sto kom-
binacjami operacyjnymi), którymi pos∏ugiwa∏a si´ SB.
Metody dzia∏alnoÊci operacyjnej SB
G∏ównà zasadà dzia∏alnoÊci operacyjnej SB by∏o aktywne i selektywne ujawnian-
ie oraz rozpracowywanie osób (figurantów), faktów i zagadnieƒ w celu zapobiegania,
rozpoznania i wykrywania dzia∏alnoÊci uznanej za wrogà. Pracà operacyjnà by∏y wi´c
obj´te g∏ównie osoby, organizacje i zjawiska mogàce stanowiç zagro˝enie dla komunisty-
cznego ustroju i w∏adców PRL. Wobec wspomnianych miano prowadziç ró˝norodne nie-
jawne przedsi´wzi´cia. Nale˝a∏y do nich m.in.:
– sprawdzenia operacyjne polegajàce na stwierdzeniu prawdziwoÊci informacji
na temat osób i zjawisk pozostajàcych w kr´gu zainteresowania SB (np. obywatel
Kowalski napisa∏ wiersz o wymowie antykomunistycznej. Trzeba sprawdziç, czy to praw-
da). CzynnoÊci tego typu najcz´Êciej by∏y prowadzone w ramach Spraw Operacyjnego
Sprawdzenia (SOS).
– inwigilacja operacyjna polegajàca na okresowym Êledzeniu dzia∏alnoÊci grup i
osób, w stosunku do których istnia∏o podejrzenie, ˝e mogà podjàç wrogie dzia∏ania (np.
na wszelki wypadek warto interesowaç si´, z kim zadaje si´ obywatel Kowalski, a tak˝e
kontrolowaç jego korespondencj´, czy przypadkiem nie próbuje przekazaç swojej twórc-
97
Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 98
modus operandi
zoÊci na Zachód). Podobne czynnoÊci cz´sto wykonywano w ramach spraw operacyjnych
nazywanych Kwestionariuszem Ewidencyjnym (KE).
– rozpracowanie operacyjne polegajàce na ca∏oÊciowym kontrolowaniu grup i
osób podejrzewanych o przygotowywanie, lub prowadzenie wrogiej dzia∏alnoÊci (kon-
trolujemy korespondencj´, zak∏adamy pods∏uchy; werbujemy agentur´ ze Êrodowiska
obywatela Kowalskiego, ˝eby mieç pe∏ne rozeznanie w planach, zamiarach i metodach
dzia∏alnoÊci tak Kowalskiego, jak i jego Êrodowiska). CzynnoÊci tego typu by∏y wykony-
wane w ramach Spraw Operacyjnego Rozpracowania (SOR), zak∏adanych np. na
konkretne Êrodowiska operacyjne lub Spraw Obiektowych (SO) zak∏adanych niejako „z
klucza” na poszczególne zak∏ady pracy, placówki naukowe, obce ambasady, organizacje
polityczne i spo∏eczne, wa˝ne uroczystoÊci religijne i paƒstwowe.
– kombinacje operacyjne polegajàce na takim wykorzystaniu w∏asnych si∏ i Êrodków,
by uzyskaç zamierzony cel. (np. organizujemy kontakt swojego agenta z Kowalskim, który
otrzymuje propozycj´ opublikowania jego antykomunistycznych wierszy na Zachodzie. Przy
okazji agent prosi o udost´pnienie mu najnowszych wydawnictw podziemnych. W czasie
podró˝y Pana Kowalskiego samochodem na spotkanie organizujemy „przypadkowà” kontrol´
pojazdu, podczas której oficerowie SB przebrani za milicjantów przeprowadzajà szczegó∏owà
kontrol´ stanu technicznego pojazdu, w istocie majàcà na celu znalezienie jego r´kopisów.
Odnalezione wiersze zostajà zakwestionowane, a Panu Kowalskiemu zostaje wytoczona sprawa
karna za propagowanie zakwestionowanych w baga˝niku nielegalnych wydawnictw.
Samochód, jako narz´dzie przest´pstwa, zostaje skonfiskowany. Obywatel Kowalski, wyrzucony
z pracy, pozbawiony samochodu i r´kopisów, zniech´ca si´ do utrzymywania z kimkolwiek kon-
taktów. Usuwa si´ w cieƒ, rezygnuje z dzia∏alnoÊci opozycyjnej. Cel kombinacji operacyjnej
zosta∏ zrealizowany).
Podsumowanie PRL-u
Do koƒca trwania tzw. PRL-u s∏u˝by specjalne funkcjonowa∏y w∏aÊciwie nie-
zmiennie. Po 1989 r. zarówno modus operandi, powiàzania i êród∏a pozosta∏y w podob-
nej postaci i formie, w jakiej je stworzyli specjaliÊci z sowieckiej tajnej policji dla swych
tubylczych czeladników w po∏owie lat czterdziestych XX wieku.
98
Plik z chomika:
Zabr7
Inne pliki z tego folderu:
''Operacja Polska'' czyli rozstrzelać Polaków.pdf
(1621 KB)
''Sprawa Chełchowskiego'' - Przyczynek do Października 1956 r.pdf
(210 KB)
10 bezkarnych komunistów.pdf
(124 KB)
1849 01 01 Marx and Engels in Neue Rheinische Zeitung, January 1849.pdf
(207 KB)
1849 01 13 Neue Rheinsiche Zeitung No.pdf
(209 KB)
Inne foldery tego chomika:
Anarchizm
Bitwy, wojny, kampanie, armie, oddziały, dowódcy
Czasopisma
Historia doktryn politycznych
Historia Polski
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin