Fiedler Arkady - Gorąca wieś Ambinanitelo.pdf - Fiedler Arkady - Raptor87

Arkady Fiedler

AMBINANITELO – GOR ġ CA WIE ĺ

PRZEDMOWA

Jak wynika z niniejszej ksi ĢŇ ki, podró Ň y moja na Madagaskarze obfitowała

w liczne i gł ħ bokie wzruszenia osobiste: całym sercem pokochałem dalek Ģ wysp ħ ,

jej ludno Ļę , krajobrazy i zwierz ħ ta do tego stopnia, Ň e troski, nadzieje i pragnienia

Howasów czy Betsimisaraków stały si ħ poniek Ģ d tak Ň e moimi troskami i

nadziejami.

Jak bole Ļ nie musiałem odczu ę tragiczne wydarzenia roku 1947, kiedy w

kilku tygodniach szale ı cy kolonialni zabili blisko 90 000 Malgaszów, których

jedyn Ģ zbrodni Ģ było to, Ň e pragn ħ li w drodze zupełnie legalnej uzyska ę pewn Ģ

autonomi ħ w ramach Wspólnoty Francuskiej.

Ale działo si ħ to na kilka lat przed Dien Bien Ph.it, kl ħ sk Ģ , która wielu

Francuzom dopiero otworzyła oczy i sumienia i pouczyła ich, Ň e ju Ň min ħ ły czasy

topienia w krwi wolno Ļ ciowych d ĢŇ e ı kolonialnych ludów.

Tote Ň w 1958 roku doznałem nowego wzruszenia, tym razem wielce

radosnego, na wie Ļę o proklamowaniu Republiki Malgaskiej z malgaskim rz Ģ dem

na czele, a w dwa lata pó Ņ niej o uzyskaniu zupełnej niezale Ň no Ļ ci w ramach

Wspólnoty Francuskiej. Wyobraziłem sobie szalon Ģ rado Ļę mych przyjaciół na

Madagaskarze i razem z nimi si ħ cieszyłem, chocia Ň oddalony o tysi Ģ ce

kilometrów.

Rzecz znamienna, Ň e dopiero teraz ksi ĢŇ ka niniejsza staje si ħ prawdziwie

aktualna, a ostatnie wypadki nadaj Ģ jej historyczn Ģ poniek Ģ d warto Ļę . Pomimo Ň e

jest to ksi ĢŇ ka przede wszystkim o madagaskarskiej przyrodzie, o prostych

ludziach, o miłych dziewczynach, o dziwnych zwierz ħ tach, o sielance snutej w

uroczej wsi w gł ħ bi Madagaskaru, to przecie Ň chc Ģ c odda ę wierny obraz

nastrojów, ksi ĢŇ ka jednocze Ļ nie dotyka nurtów społeczno-politycznych w Ļ ród

Malgaszów.

Jak słusznie, jak uczciwie to czyni, teraz dobitnie wykazały przełomowe

zdarzenia polityczne ostatnich lat. Dla wła Ļ ciwszego zrozumienia tła tych

wydarze ı ksi ĢŇ ka staje si ħ niezb ħ dnym kluczem.

ARKADY FIEDLER

1. Wybrze Ň em Madagaskaru

M aroantsetra le Ň y na -wschodnim brzegu północnej cz ħĻ ci Madagaskaru,

w gł ħ bi rozległej zatoki Antongil, w tym samym miejscu, w którym Maurycy

Beniowski wyl Ģ dował w 1774 roku i zakładaj Ģ c swe Louisbourg marzył o

stworzeniu wielkiego pa ı stwa Malgaszów, mieszka ı ców wyspy, pod swoim

berłem.

Dzi Ļ mo Ň e równie trudno jak wtedy dosta ę si ħ do Maroantsetry. ņ adna bita

droga nie prowadzi do portowej mie Ļ ciny, zamkni ħ tej od strony l Ģ du gmatwanin Ģ

gór i g ħ st Ģ puszcz Ģ tropikaln Ģ . S Ģ tylko dwa sposoby dotarcia do Maroantsetry: od

portu Tamatawy pieszo albo na noszach – filanzanie kiepsk Ģ drog Ģ wzdłu Ň pla Ň y

morskiej ʧ lub morzem na francuskim stateczku przybrze Ň nym, odbywaj Ģ cym

rejs co miesi Ģ c.

Wybrali Ļ my ten drugi Ļ rodek. W upalny poranek pewnego dnia

styczniowego weszli Ļ my na statek, a w godzin ħ pó Ņ niej odbili Ļ my od mola

tamatawskiego. Dopiero znacznie pó Ņ niej u Ļ wiadomili Ļ my sobie, czym był

wyjazd z Tamatawy: wej Ļ ciem w inny Ļ wiat. Jak Ň e inny! Za nami pozostała cała

zapalczywa ruchliwo Ļę kolonii francuskiej, gor Ģ czkowy taniec około złotego

cielca, za nami pozostały rojne nabrze Ň a Tamatawy i luksusowe dzielnice

europejskiej Tananariwy, koleje i poci Ģ gi Michelin, hotele, francuskie wina i

francuscy administratorzy.

Po wyj Ļ ciu statku z Tamatawy urwał si ħ gwar kolonialny. Wraz z

nastaniem ciszy Ļ wiat zdr ħ twiał w jakim Ļ ba Ļ niowym u Ļ pieniu. Tropikalna

senno Ļę ogarn ħ ła wszystko: ludzi, statek, niebo. Ocean Indyjski był jak jezioro,

wyj Ģ tkowo spokojny. Od Ň aru unosiła si ħ w powietrzu biała para, która zdawała

si ħ przenika ę nawet do mózgu ludzkiego i tłumi ę wszelk Ģ my Ļ l. W tym Ļ wiecie

wszystko si ħ zamazywało, zdarzenia i zjawiska zatracały cechy rzeczywisto Ļ ci.

Z towarzyszem podró Ň y z Polski, Bogdanem Kreczmerem, stałem oparty o

por ħ cz statku. Na pół drzemi Ģ c patrzyli Ļ my na zamglone w oddali góry

wschodniego wybrze Ň a.

— Nadejdzie sztorm tej nocy ʧ kto Ļ obcy, stoj Ģ cy za moimi plecami,

odezwał si ħ do nas po francusku.

— Mo Ň e nadejdzie ʧ odpowiedziałem półg ħ bkiem nie ruszaj Ģ c si ħ z

miejsca.

— Panowie równie Ň do Maroantsetry?

— Tak.

— Z administracji kolonialnej?

— Nie.

— Handel?

— Nie.

— Eksploatacja?

— Tak.

— - Czego? Drzewa?

— Nie. Robaków.

Tamten wzi Ģ ł to za niewła Ļ ciwy Ň art i usłyszałem jego ciche sarkni ħ cie.

Obejrzałem si ħ . Stał za nami olbrzymi Hindus o wspaniałej, czarnej brodzie,

ubrany w biały, jedwabny garnitur. Człowiek za Ň ywny i wida ę zamo Ň ny. Typowy

wschodni władca z sensacyjnych filmów.

— Robaków? ʧ spytał niedowierzaj Ģ co z wymówk Ģ w głosie i błyskiem

niech ħ ci w czarnych jak jego broda oczach.

— Zbieramy owady dla muzeum. Jeste Ļ my przyrodnikami ʧ wyja Ļ niłem

uprzejmiej.

— Panowie nie Francuzi?

— Nie.

— Niemcy?

— Nie, Polacy.

— Ach, Polacy! ʧ powtórzył Hindus z takim wyrazem twarzy, jak gdyby

wiadomo Ļę wprawiła go w radosne zdumienie. ʧ I zbieracie owady? Czy to

popłaca? I dlatego jedziecie na ten koniec Ļ wiata? Mo Ň e jeszcze gł ħ boko w

puszcz ħ ?

— Gł ħ boko, nie gł ħ boko. W zapleczu Maroantsetry jest taka wioska nad

rzek Ģ Antanambalana, nazywa si ħ Ambinanitelo.

— Bien, znam j Ģ doskonale. Mam w tej wsi swoj Ģ fili ħ , skład tkanin.

Jestem Amod, kupiec z Maroantsetry.

— A ja s Ģ dziłem, Ň e pan jest... agentem policyjnym, bo taki ciekawy.

— Nie, dzi ħ kuj ħ ! ʧ wstrz Ģ sn Ģ ł si ħ Hindus.

Moja zło Ļ liwa uwaga wywołała jego uciech ħ , lecz nie poskromiła

ciekawo Ļ ci.

— Ambinanitelo to wielka wie Ļ , owszem, i pełno tam ładnych dziewczyn-

ramatu, to prawda, ale po co, do licha, leziecie akurat do tej zapadłej dziury?

— Spodziewam si ħ znale Ņę tam dwie rzeczy: rzadkie owady i Ļ lady po

Beniowskim.

— Beniowskim? Kto to? Jaki Ļ zaginiony rodak?

— Tak, co Ļ w tym rodzaju.

Hindus otarł twarz jedwabn Ģ chustk Ģ i westchn Ģ ł:

— W nocy b ħ dzie chyba burza...

Wyczerpał si ħ ; ju Ň odeszła go ch ħ tka do rozmowy, nas tak Ň e. Oddalaj Ģ c si ħ

rzekł:

— ņ egnam panów. Spotkamy si ħ przy obiedzie.

Nie spotkamy si ħ . On jechał na statku pierwsz Ģ klas Ģ , my drug Ģ .

Pod wieczór dobili Ļ my do przystani w Foulpointe. W drugiej połowie

XVIII wieku panował tu król Hiawi, sojusznik Beniowskiego. Dzi Ļ rz Ģ dzili tu

biali plantatorzy kawy. W ci Ģ gu godzinnego postoju w porcie setki worków

cennego ziarna ładowano na nasz statek. Przenosili je z l Ģ du na plecach półnadzy

Malgasze. Tragarze nale Ň eli do szczepu Betsimisaraków, zamieszkuj Ģ cego

wi ħ ksz Ģ cz ħĻę wschodniego wybrze Ň a wyspy. Zgi ħ ci, zlani potem, Ļ pieszyli do

statku.

Hindus Amod i t ħ gi Francuz Tinaire, hurtownik drzewa w Maroantsetrze,

równie Ň pasa Ň er pierwszej klasy, zeszli tak samo jak my ze statku i przechadzali

si ħ po przystani, by zaczerpn Ģę powietrza. Zwróciłem si ħ do nich, nie bez szczypty

ironii, z pro Ļ b Ģ o wytłumaczenie nam dziwnej sprzeczno Ļ ci: dlaczego robotnicy

portowi, uchodz Ģ cy w oczach kolonistów za sko ı czonych pró Ň niaków, tak

dzielnie pracuj Ģ .

— Sprzeczno Ļ ci? ʧ podchwycił Tinaire. ʧ Nie ma tu Ň adnych

sprzeczno Ļ ci! Rzetelnie panów informowano. Ci hultaje ʧ Tinaire wykrzywił

twarz w stron ħ tragarzy na znak pogardy ʧ ci hultaje to najgnu Ļ niejsze tałałajstwo

pod sło ı cem. Lenistwo tych nicponi przechodzi ludzkie poj ħ cie...

— I dlatego tak si ħ Ļ piesz Ģ z workami? ʧ wtr Ģ ciłem.

— A Ň e tak si ħ Ļ piesz Ģ z workami ʧ ci Ģ gn Ģ ł kupiec nie zra Ň ony ʧ to

całkiem inna rzecz. To skutki genialnego poci Ģ gni ħ cia ekonomicznego naszej

administracji kolonialnej. Czy wiecie, panowie, co to podatek pogłówny? To

cudotwórcza magia, to nowoczesne zakl ħ cie tak silne, Ň e zmusiło do pracy nawet

tych zakutych nierobów. Na naszej wielkiej wyspie panowały dawniej ró Ň norakie

formy niewolnictwa, ale w wynikach swych pozostawiały wiele do Ň yczenia, po

prostu mało dawały zysku. W roku 1895 oczywi Ļ cie znie Ļ li Ļ my ostatnie Ļ lady tego

partactwa, natomiast zaprowadzili Ļ my podatek pogłówny, o niebo doskonalszy i

dla władzy korzystniejszy ni Ň wszystkie zbankrutowane systemy dawnej pracy.

--- Zestawia to pan do Ļę odwa Ň nie i z jakim Ļ szczególnym entuzjazmem!

--- Czy Ň mo Ň na inaczej? Spójrzcie na tych młodych Rakotów, Tsarów,

Rasafów, Siddiców i jak im tam! Łaz ħ gi, głodomory, lenie, którym przez całe

Ň ycie nie przyszłoby do głowy j Ģę si ħ po Ň ytecznej pracy. Ale musz Ģ ! Musz Ģ , bo na

Madagaskarze ka Ň dy bez wyj Ģ tku Malgasz powy Ň ej osiemnastu lat musi płaci ę

sowity podatek pogłówny. Nic nie pomo Ň e, Ň e przewa Ň na cz ħĻę tubylców nie

posiada nic prócz łachmanów, które nosi na sobie, i Ň e z chronicznej n ħ dzy nie

dojada. Ka Ň dy z tych włóczykijów musi płaci ę co rok t ħ danin ħ .

— Ile ona wynosi?

— Równa si ħ mniej wi ħ cej miesi ħ cznej pensji ni Ň szego urz ħ dnika

administracyjnego.

Ze zdziwienia Ļ wisn Ģ łem przez z ħ by:

— Ale Ň to niedorzeczno Ļę ! Je Ļ li kto Ļ całkiem goły i biedny, to z czego ma

płaci ę podatki? Przecie Ň z pustego nikt nie naleje.

— Nic podobnego! Na Madagaskarze musi nala ę ! ʧ za Ļ miał si ħ Tinaire

zgry Ņ liwie. ʧ Władze kolonialne wskazuj Ģ Malgaszowi wła Ļ ciw Ģ drog ħ : id Ņ do

białego kolonisty na plantacje lub do kopalni, przyjmij jego warunki płacy i

zapracuj sobie potrzebne na podatek pieni Ģ dze!

— I Malgasz idzie? Nie uchyla si ħ ?

— Niechby spróbował! Je Ļ li nie ui Ļ ci podatku pogłownego ci ħŇ ko zapłaci

za sw Ģ krn Ģ brno Ļę . Prawo kolonii skazuje go na rok lub wi ħ cej wi ħ zienia, w

którym przest ħ pca wykonuje przymusow Ģ robot ħ bez zapłaty. Błogosławione

skutki tej m Ģ drej organizacji widzicie panowie sami nawet w takim Foulpointe:

tragarze z pospiechem nosz Ģ na statek worki kawy, by zrobi ę na podatek.

--- To z tego bł ħ dnego koła Malgasze nie maj Ģ ucieczki?

--- Nie maj Ģ , na szcz ħĻ cie! Otó Ň to: nie maj Ģ ! Gdyby mieli, kolonia

musiałaby zbankrutowa ę . Bez wpływów z podatku pogłównego nie mogłaby

istnie ę . Podatek pogłówny stanowi najwa Ň niejszy dochód w bud Ň ecie

administracji kolonii, inne wpływy s Ģ znikome w porównaniu z nim, nie

wył Ģ czaj Ģ c podatków, które my, kupcy, tu płacimy, chocia Ň odczuwamy je

dotkliwie.

— To prawda! ʧ potwierdził Hindus Amod. ʧ Lecz kolega zapomina, Ň e

podatek pogłówny ma jeszcze jedn Ģ dobr Ģ stron ħ : zmusza tubylców do pracy u

kolonistów. Bez tej pracy biali plantatorzy i wła Ļ ciciele kopal ı zeszliby na psy, a

razem z nimi i my, kupcy.

— Malgasze ʧ podkre Ļ lił Tinaire z godno Ļ ci Ģ ʧ musz Ģ przej Ļę t ħ tward Ģ

szkoł ħ pracy, zanim zdolni b ħ d Ģ do przyj ħ cia naszej cywilizacji.

— Tward Ģ szkoł ħ pracy ʧ stwierdziłem ʧ to znaczy, Ň e maj Ģ pracowa ę

nic w zamian nie dostaj Ģ c?

Tinaire zrobił gwałtowny ruch niezadowolenia:

— Nic nie dostaj Ģ c? Czy podatki nie obracaj Ģ si ħ przede wszystkim na

dobro samych Malgaszów? Przecie Ň ich stopa Ň yciowa podnosi si ħ równomiernie

z ogólnym rozwojem kolonii! Przecie Ň ich dobrobytowi słu ŇĢ koleje, autostrady i

autobusy, dla nich buduje si ħ liczne szkoły, dla nich powstaje coraz g ħ stsza sie ę

Assistance Medicale ʧ Opieki Zdrowia! Nie sposób wyliczy ę wszystkich

korzy Ļ ci tubylców.

I Tinaire, bogaty hurtownik z Maroantsetry i zagorzały entuzjasta

Madagaskaru, z dum Ģ Ļ ledził krz Ģ taj Ģ cych si ħ tragarzy na przystani w Foulpointe.

W Ļ ród tych tragarzy był Rakoto. Zło Ň ył przed chwil Ģ worek kawy w luku

statku i teraz p ħ dził na l Ģ d po nowy ładunek. Rakoto miał dziewi ħ tna Ļ cie lat, min ħ

wesołego urwisa, lubił po Ň artowa ę . Zatrzymali Ļ my go:

— Hej, Rakoto! Stój! Masz papierosa!

Rakoto posłusznie przystan Ģ ł, ucieszył si ħ z pocz ħ stunku. Zatkn Ģ ł papierosa

za uchem.

— Czy jechałe Ļ ju Ň kiedy autobusem?

Nie, Rakoto nie jechał jeszcze autobusem.

— A byłe Ļ w hotelu „Fumaroli”?

Fiedler Arkady - Gorąca wieś Ambinanitelo.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: