Kopuły nad Wisłą.pdf

Kopuły nad Wisłą

Prawosławne cerkwie

w centralnej Polsce

w latach 18151915

Moskwa 2003

Wstęp

W 1815 roku Polska ostatecznie utraciła

niepodległość i na całe stulecie znalazła się pod

panowaniem trzech zaborców: Rosji, Austrii i Prus.

Większość terytorium Rzeczypospolitej dostała się

carskiej Rosji. Początkowe lata liberalnej polityki

Rosji dały Polakom nadzieje na odzyskanie

niepodległości. Skończyło się to jednak krwawym

upadkiem powstania listopadowego. Nastąpiły lata

bezwzględnej dyktatury, zakończone nowym

powstaniem. W ślad za uśmierzeniem powstania

styczniowego wprowadzono nowe porządki, które

prowadzić miały do trwałego związania Rosji z

niepokornym i wrogim krajem. Stale zwiększano

liczbę wojsk, Ŝandarmerii, policji i pograniczników.

Do Polski kierowano coraz większą liczbę osób

pracujących w urzędach, na poczcie, na kolei

Ŝelaznej i w komorach celnych. Wszyscy oni byli

wyznania prawosławnego. Zostali oderwani od

ojczyzny, często rodziny i rzuceni na obczyznę.

Podpory i wsparcia szukali przede wszystkim w

Cerkwi. Nieprzypadkowo w Polsce w latach

rosyjskiego panowania wybudowano tak wiele

prawosławnych świątyń. Miały one znaczenie

religijne, jednocześnie mieszkańcy Polski widzieli w

nich symbol rosyjskiego panowania. PrzewaŜająca

większość polskiego społeczeństwa odnosiła się do

nich niechętnie. Nic dziwnego, Ŝe odzyskaniu

niepodległości cerkwie te spotkał tragiczny los. Tylko

niektórym z nich udało się przetrwać jako

świątyniom prawosławnym. KsiąŜka opowiada o

cerkwiach prawosławnych wybudowanych w Polsce

pod panowaniem Romanowów i ich dalszym losie w

niepodległej Polsce.

Granice opisywanego terytorium

Na początek określmy obszar, który opisujemy

w ksiąŜce. Dla jasności terytorium to nazwijmy

centralną Polską. Granica Królestwa Polskiego,

będącego częścią Imperium Rosyjskiego, z Prusami i

Austrią biegła z północny na południe wzdłuŜ linii

miast: Suwałki – Kolno – Mława – Brodnica –

Aleksandrów Kujawski – Słupca – Kalisz –

Częstochowa – Sosnowiec – Sandomierz – Tomaszów

Lubelski. Ta linia przez sto lat była oficjalną granicą

trzech wielkich europejskich monarchii i określała

interesujący nas obszar z północy, zachodu i

południa. Z granicą na wschodzie sprawa jest nad

wyraz skomplikowana. Autorzy przeprowadzili ją

według własnego uznania i na własne ryzyko w taki

sposób: Karolin (Pokrowsk) – Augustów – Osowiec –

ŁomŜa – Ostrów Mazowiecka – Siedlce – Łuków –

Lubartów – Lublin – Janów Lubelski. Dlaczego tak?

Wyjaśnijmy.

Dwie części Królestwa Polskiego

W połowie XVI wieku Rzeczpospolita była u

szczytu swej potęgi. W jej granicach znalazły się

ziemie na wschodzie, zasiedlone przez Białorusinów i

Ukraińców, którzy od wieków byli wyznania

prawosławnego, a korzenie prawosławia sięgały tu

X–XI wieku. Okres panowania Zygmunta III Wazy to

początek prześladowania wiary prawosławnej w

Polsce. Kulminacją tego była unia kościelna, zawarta

w 1596 roku na synodzie w Brześciu. Nowa unicka

Cerkiew, zachowując obrządek wschodni, uznała

zwierzchnictwo papieŜa i podstawowe dogmaty

Kościoła katolickiego. Celem zaś unii było stopniowe

przejście prawosławnych do Kościoła katolickiego.

Unici znaleźli się pod opieką państwa, zaś

prawosławie stało się wyznaniem zakazanym. Z

czasem doprowadziło to do wojen domowych i

nienawiści pomiędzy katolikami i prawosławnymi.

Polityka Zygmunta III Wazy i jego następców stała

się początkiem upadku Rzeczypospolitej. Stopniowo

ziemie zamieszkane przez ludność prawosławną

przechodziły do Rosji. Zakończyło się to w 1815

roku, kiedy przyłączono do Rosji centralną cześć

Polski. Na tym terenie, zwanym Królestwem Polskim,

Ŝyła duŜa liczba prawosławnych, którzy stali się

unitami. Zasiedlone nimi ziemie znajdowały się na

wschodzie Królestwa – na Chełmszczyźnie i Podlasiu.

Cerkiew cały czas prowadziła akcję mającą na celu

powrót unitów na łono Cerkwi prawosławnej. W

dawnym Królestwie Polskim stało się to w 1875

roku,. I tak w 1898 roku w Polsce istniało 5

prawosławnych klasztorów i 333 prawosławne

parafie. Dwieście osiemdziesiąt parafii i wszystkie

klasztory znajdowały się na wschodzie. W pozostałej

części katolickiej Polski istniały jedynie 53 parafie.

Na wschodzie znaczną część mieszkańców stanowili

Ukraińcy i Białorusini – prawosławni, stały tu setki

cerkwi, w większości drewnianych. Terytorium to z

jego interesującą i dramatyczną historią nie jest

jednak

omawiane

tej

ksiąŜce.

ksiąŜce

zajmujemy się tylko tą częścią Królestwa Polskiego,

gdzie Polacy – katolicy stanowili większość. Granica

pomiędzy tymi obszarami biegła wzdłuŜ linii opisanej

wyŜej. Na zachód od tej linii niemal nie było starych

prawosławnych parafii. Wyjątek stanowiły jedynie

parafie w Augustowie i Lublinie oraz parafia w

Warszawie. Historia tych kilku wyjątkowych jest

warta przypomnienia.

Stare cerkwie prawosławne i unickie

Cerkiew Kazańskiej Ikony Matki BoŜej w

Augustowie była typową cerkwią na ziemi

białoruskiej. Pierwsze wzmianki o niej pochodzą z

1553 roku. Skromna drewniana świątynia

znajdowała się na przedmieściach miasta, na górce

nad rzeką Nettą, u zbiegu ulic Cerkiewnej i Koziej.

Zbudowano ją na planie kwadratu z dwuspadowym

dachem. Nad wejściem znajdowała się nieduŜa

dzwonnica z kopułką z krzyŜem i umieszczonym

wewnątrz maleńkim dzwonem. Do roku 1875

cerkiew naleŜała do parafii unickiej. W 1879 roku

przebudowano ją według projektu architekta

Zaleskiego. Cerkiew zwieńczyła nowa kopuła,

dobudowano część ołtarzową i przedsionek z

dzwonnicą. Od chwili wybudowania nowej cerkwi w

starej odprawiano jedynie naboŜeństwa dziękczynne

przed Ikoną Matki BoŜej. W 1915 roku Niemcy

zamienili ją na kuźnię. Po odzyskaniu niepodległości,

krótko była w posiadaniu staroobrzędowców. W

drugiej połowie lat trzydziestych cerkiew rozebrano.

Inaczej

kształtowały

się

dzieje

cerkwi

Przemienienia

Pańskiego

Lublinie.

Pierwszą

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: