Encyklopedia wiedzy o książce
Redakcja naczelna
Redaktorzy główni
Komitet Redakcyjny
Aleksander Birkenmajer, Bronisław Kocowski Jan Trzynadlowski
Alodia Kawecka-Gryczowa / Dzieje książki Helena Więckowska / Bibliografia i bibliotekarstwo Stanisław Pazyra / Przemysł książkowy
Encyklopedia
Redaktorzy działowi
Irena Dunikowska / Ilustratorstwo
Karol Głombiowski / Dzieje księgarstwa obcego
Stanisław Jerzy Gruczyński / Bibliofilstwo polskie
Helena Hleb-Koszańska /Bibliografia, Dokumentacja
Alodia Kawecka-Gryczowa / Dzieje papiernictwa,
Dzieje drukarstwa i księgarstwa polskiego XV-XVIII w.
Andrzej Kłossowski / Współczesny ruch wydawniczy
Jan Kuglin / Dzieje drukarstwa polskiego XIX-XX w.
Bogumił Kupść / Pismo
Anna Lewicka-Kamińska / Dzieje opraw
Krzysztof Migoń / Bibliofilstwo obce
Krystyna Muszyńska / Rękopiśmiennictwo
Julian Pelc / Zagadnienia wydawnicze
Feliks Pieczątkowski / Dzieje księgarstwa
polskiego XIX-XX w., Księgarstwo, Czasopiśmiennictwo
Stanisława Sawicka / Iluminatorstwo
Henryk Sawoniak / Bibliografia, Dokumentacja
Józef Szczepaniec / Dzieje księgarstwa
polskiego XV-XVIII w.
Bolesław Świderski / Bibliotekarstwo
Władysław Tacikowski /Drukarstwo,
Introligatorstwo, Papiernictwo
Helena Więckowska / Dzieje bibliotek
wiedzy o książce
Wrocław • Warszawa • Kraków -1971 Zakład Narodowy im. Ossolińskich
Redakcja Krystyna Chorzewska / Kierownik zespołu *..
Wydawnictwa jj^^ BuGAJSKAj STANISŁAWA DeJAS
Janina Majerowa, Maria Małkiewicz Ludwika Zawadowska, Andrzej Zieliński
Lucjan Piąty/Redaktor techniczny
WSTĘP
Encyklopedia wiedzy o książce (EWoK) jest publikacją obejmującą całokształt współczesnej wiedzy ze wszystkich dziedzin dotyczących książki jako dzieła sztuki rękopiśmiennej i poligraficznej oraz przedmiotu czytelnictwa, kolekcjonerstwa i handlu. EWoK podaje informacje z następujących zakresów: dzieje pisma, dzieje książki rękopiśmiennej i drukowanej, iluminatorstwo i ilustratorstwo książkowe, dzieje opr,aw i introligatorstwo, papiernictwo, drukarstwo, księgarstwo, historia bibliotek, bibliotekarstwo i bibliotekoznawstwo, bibliofilstwo, bibliografia, dokumentacja, zagadnienia wydawnicze i czasopiśmiennictwo. Nieco obszerniej potraktowano dziedziny posiadające w naszym piśmiennictwie skromniejszą literaturę przedmiotu (np. ilustratorstwo, dzieje opraw). Uwzględniono również w pewnej mierze niektóre nauki pokrewne, jak archiwistyka, chronologia, dyplomatyka, geografia historyczna itp. Problematyka EWoK dotyczy księgoznawstwa światowego ze szczególnym uwzględnieniem spraw polskich.
EWoK jako pierwsze w Polsce tego rodzaju opracowanie z zakresu księgoznawstwa jest encyklopedią zdecydowanie historyczną, w następstwie czego tematykę współczesną uwzględniono w węższym zakresie — jedynie dla ukazania perspektyw. Usiłowano jednak na końcu niektórych przynajmniej artykułów podać najnowsze informacje. Potrzebę przekazania czytelnikowi pełnego obrazu faktycznego życia książki w Polsce współczesnej zaspokoją dalsze zamierzenia wydawnicze: będą nimi oddzielne encyklopedie przeglądowe z poszczególnych dziedzin bibliologii, przynoszące aktualny ich stan w Polsce Ludowej.
EWoK zmierza do szeroko pojętej kompletności materiałów w zakresie wiedzy o książce. Stanowi ona odbicie obecnego poziomu wiedzy bibliologicznej i odpowiada dzisiejszym potrzebom nauki, dydaktyki i praktyki we wszystkich jej działach.
W EWoK występuje około 6000 haseł rzeczowych, biograficznych, geograficznych i topograficznych oraz odsyłaczowych. Informacje z poszczególnych dziedzin, potraktowane syntetycznie i w przekroju historycznym, umieszczono pod hasłami przeglądowymi, np. Bibliofilstwo, Biblioteka (w znaczeniu dziejów bibliotek), Drukarstwo, Księgarstwo itd. Bardziej szczegółowe opracowanie tych dziedzin znajdzie czytelnik pod hasłami geograficznymi (np. Francja — drukarstwo), w stosunku zaś do problematyki polskiej występuje dalsze uszczegółowienie pod hasłami topograficznymi (np. Warszawa — drukarstwo). Problemy, pojęcia, osoby i przedmioty z tych zakresów omówiono dokładniej pod hasłami osobowymi oraz rzeczowymi szczegółowymi o charakterze informacyjnym (jeśli podają wiadomości na określony temat) lub słownikowym (jeśli składają się wyłącznie z definicji). Hasła EWoK zróżnicowano pod względem stopnia ich samodzielności, dając im postać h. samoistnych lub podhaseł umieszczonych pod odpowiednimi h. samoistnymi jako ich uzupełnienie. System odsyłaczy wiąże informacje zawarte w poszczególnych artykułach.
Artykuły przeglądowe, osobowe o szczególnym walorze historycznym oraz szczegółowe (rzeczowe), określające węzłowe zjawiska z zakresu kultury czy techniki książki, zaopatrzono w bibliografię (literaturę przedmiotu) o charakterze selekcyjnym.
Materiałem ilustracyjnym uzupełniono tylko te artykuły, dotyczące przedmiotów, wytworów i urządzeń, których opis słowny jako jedyne źródło informacji byłby niewystarczający. Celem zarezerwowania więcej miejsca dla zilustrowania treści przedmiotowych zrezygnowano z reprodukowania portretów.
Przed zasadniczym tekstem encyklopedii podano Spis najważniejszych wydawnictw słownikowych i encyklopedycznych z zakresu wiedzy o książce. Na końcu tekstu umieszczono dwa rodzaje indeksów: osobowy w układzie alfabetycznym nazwisk zawartych w artykułach, a nie posiadających haseł samoistnych (prócz nazwisk umieszczonych w literaturze przedmiotu na końcu artykułów), i rzeczowy w układzie systematycznym haseł.
Z uwagi na różnorodny charakter opracowań — od zwięzłych określeń typu słownikowego po obszerne artykuły wielotematyczne, pochodzące najczęściej od kilku autorów— oraz ze względu na powszechnie stosowaną w wydawnictwach encyklopedycznych zasadę redakcyjnego opracowania dostarczonych tekstów (dla rzeczowego i stylistycznego ujednolicenia i eliminacji zbędnych powtórzeń) nie opatrzono artykułów podpisami autorskimi. Nazwiska 403 autorów biorących udział w przygotowaniu EWoK umieszczono w oddzielnym wykazie przed tekstem. Najpoważniejszy wkład autorski w poszczególne działy mają wymienieni w spisie autorów redaktorzy EWoK.
Inicjatywa opracowania EWoK wyszła przed laty od Jana Muszkowskiego; po jego śmierci w 1953 dalszą pracę poprowadził Aleksander Birkenmajer, objąwszy funkcję redaktora naczelnego EWoK. Czymiości sekretarza pełnił wówczas Tadeusz Zapiór. Gdy niebawem zaistniała konieczność rozszerzenia redakcji naczelnej, weszli do niej Bronisław Kocowski i Jan Trzynadlowski, którzy u schyłku życia A. Birkenmajera przejęli nadzór nad naukową stroną EWoK. Całokształt problematyki EWoK rozdzielony został między redaktorów głównych w następujący sposób: Alodia Kawecka-Gryczowa — dzieje książki, Helena Więckowska (po śmierci Józefa Grycza w 1954 r.) — bibliografia i bibliotekarstwo, Stanisław Pazyra — przemysł książkowy. Te trzy grupy tematyczne rozbito na działy szczegółowe i rozdzielono je między redaktorów działowych:
Dzieje książki:
Pismo — Bogdan Horodyski, po jego śmierci, od 1965 r. Bogumił Kupść; Rękopiśmienni-ctwo — Bogdan Horodyski, po jego śmierci, od 1965 r. Krystyna Muszyńska; Iluminatorstwo — Stanisława Sawicka; Dzieje papiernictwa —. Alodia Kawecka-Gryczowa; Dzieje drukarstwa XV-XVIII w. — Alodia Kawecka-Gryczowa; Dzieje drukarstwa XIX-XX w.—-Jan Kuglin; Ilustra-torstwo — Irena Dunikowska; Dzieje opraw — Anna Lewicka-Kamińska; Dzieje księgarstwa polskiego XV-XVIII w. — Alodia Kawecka-Gryczowa (księg. warszawskie, krakowskie, pomorskie, poznańskie, toruńskie) i Józef Szczepaniec; Dzieje księgarstwa polskiego XIX-XX w. — Feliks Pieczątkowski; Dzieje księgarstwa obcego —Karol Głombiowski; Dzieje bibliotek — Helena Więckowska; Bibliofilstwo — Aleksander Birkenmajer (założenia wstępne), Stanisław Jerzy Gruczyński (bibliofilstwo polskie), Krzysztof Migoń (bibliofilstwo obce).
Bibliografia i bibliotekarstwo: . .
Bibliotekarstwo i bibliotekoznawstwo — Zofia Kossonogowa, po jej śmierci, od 1961 r. Bolesław Świ-
derski; Bibliografia, dokumentacja, nauka o książce — Helena Hleb-Koszańska i Henryk Sawoniak.
VI
Przemysł książkowy:
Drukarstwo, introligatorstwo, papiernictwo — Władysław Tacikowski; Księgarstwo, czasopiś-mieiinictwo —Feliks Pieczątkowski; Zagadnienia wydawnicze — Julian Pelc; Współczesny ruch wydawniczy — Andrzej Kłossowski.
Materiały nadsyłane przez autorów weryfikowali kolejno redaktorzy działowi i główni, ostatecznemu zaś uzupełnieniu i ujednoliceniu uległy w redakcji naczelnej pracującej w bezpośrednim kontakcie z redakcją encyklopedyczną Wydawnictwa pod kierunkiem Krystyny Chorzewskiej — w składzie: Halina Bugajska i Janina Majerowa (część pierwsza), Stanisława Dejas i Ludwika Zawa-dowska (część druga), Maria Małkiewicz i Andrzej Zieliński (część trzecia). Weryfikację materiału faktograficznego i korektę treści w końcowym etapie redagowania przeprowadził Bronisław Kocowski.
Rozległość dziedzin, różnorodność materiałów, niejednolity stan opracowania poszczególnych zagadnień, wreszcie wymagania encyklopedycznej zwięzłości i systematyczności stały się powodem, że może nie wszystkie rozwiązania wprowadzone przez redakcję są w pełni zadowalające. Jeśli mimo to EWoK stanie się ważną pomocą dla pracowników i miłośników książki, a zwłaszcza dla osób kształcących się — cel jej będzie osiągnięty.
Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich prosi Redaktorów, Autorów, Konsultantów i innych Współpracujących o przyjęcie serdecznych podziękowań za wieloletni trud naukowy i organizacyjny, któremu EWoK zawdzięcza swe powstanie i realizację.
OBJAŚNIENIA WYDAWNICZE
W EWoK zastosowano układ abecadłowy haseł wg kolejności alfabetu polskiego, nie brano więc pod uwagę znaków diakrytycznych języków obcych z wyjątkiem c i s umieszczonych na końcu liter cis; natomiast a, 6, u umieszczono w kolejności jako ae, oe, ue.
Hasła, ich budowa i wyróżnienia graficzne:
Hasła samoistne, stanowiące podstawowy zrąb EWoK, wyróżniono wersalikami półgrubymi. Podhasła zgrupowane w porządku abecadłowym, rzadziej logicznym, złożono czcionką tekstową półgrubą, w dalszym zaś stopniu — drukiem rozstrzelonym (spacją).
Artykuły przeglądowe (np. DRUKARSTWO) i niektóre szczegółowe (np. AKWAFORTA) składają się z części ogólnej i dwóch podhaseł: Dzieje (powszechne) i Polska.
W hasłach rzeczowych terminologię obcego pochodzenia objaśniono w następujący sposób: spolszczone terminy grecko-łacińskie zaopatrzono w objaśnienia etymologiczne, np. BIBLIOGRAFIA (gr. biblion = książka, graphein = pisać); obcojęzyczne w formie oryginalnej otrzymały informację określającą dany język oraz znaczenie dosłowne,, np. EVENTAIL (fr. = wachlarz); nazwy obcego pochodzenia, które nie weszły do języka potocznego, posiadają oznaczenie ich genezy językowej, np. PETIT (z fir.).
Artykuły biograficzne dotyczą wyłącznie osób nieżyjących. Nazwiska osób żyjących o wybitnych zasługach w dziedzinie wiedzy o książce lub pracy nad książką, cytowane w tekście artykułów, wykazano w indeksie. Hasło biograficzne składa się z nazwiska, imienia i ewentualnego pseudonimu, po nim w nawiasie okrągłym podano roczne daty życia.
VII
Przy nazwiskach ważniejszych osób nieżyjących, występujących jedynie w tekście, podano również przy pierwszym cytowaniu w artykule graniczne daty życia.
Hasła geograficzne (państwa, kraje, ew. narody) zaopatrzono w teksty, które omawiają w ogólnym zarysie podstawowe dziedziny związane z wytwarzaniem i użytkowaniem książki. Bezpośrednio po haśle umieszczono krótką ogólną informację o stanie produkcji wydawniczej i bibliotekarstwa po II wojnie światowej; dane te, przeważnie powtórzone za dostępnymi informacjami UNESCO, nie dają ścisłego obrazu porównawczego, ponieważ wywodzą się z różnych podstaw statystycznych i nie zawsze dotyczą tych samych lat. Tekst podstawowy ujęty jest w formę uporządkowanych alfabetycznie podhaseł, stanowiących zarysy poszczególnych odcinków dziejów książki. Iłuminatorstwo państw i krajów znajdzie czytelnik tylko w ogólnym artykule IŁUMINATORSTWO. Na innych również zasadach zbudowano hasło POLSKA. Jest to artykuł syntetyczny uwzględniający logiczny układ problemów związanych z dziejami książki, ujętych w działy, uporządkowanych chronologicznie, z licznymi odsyłaczami do haseł przeglądowych i szczegółowych.
Hasła topograficzne dotyczą miejscowości w aktualnych granicach Polski (miasta na dawnych obszarach polskich weszły do tekstów artykułów przeglądowych). Tu również, jak w hasłach geograficznych, w oddzielnych podhasłach omawia się poszczególne dziedziny związane z kulturą książki. Podobną strukturę (rozbicie na podhasła, będące krótkimi zarysami poszczególnych odcinków problematyki) mają cztery hasła rzeczowe: CZASOPISMA ZAWODOWE; KSZTAŁCENIE I SZKOLENIE ZAWODOWE; ORGANIZACJE; ZJAZDY, KONFERENCJE, KONGRESY.
Pisownia:
W tekście artykułów nie powtarzano hasła w pełnym brzmieniu, lecz zastępowano je inicjałem wersalikowym (dużą literą) z kropką; gdy nazwa składa się z kilku wyrazów, następne słowa oznaczono inicjałami małą literą z kropką. W podhasłach i odsyłaczach na końcu artykułów człon pierwszy oznaczono inicjałem, człony następne zaś podano w pełnym brzmieniu.
Dla nazwisk i imion z zakresu dziejów książki zachowano pisownię oryginalną zarówno w haśle, jak i w tekście artykułu. Nazwiska posiadające własne hasła otrzymują w tekście artykułu tylko inicjał imienia, natomiast nie posiadające biogramu przy pierwszym zacytowaniu w artykule —. pełne imię. Imiona panujących świeckich i duchownych przytaczano zawsze w formie spolszczonej. Nazwiska osób nie związanych bezpośrednio z dziedziną bibliologii, występujące w tekście artykułu, podawano w formie spolszczonej (o ile taka istnieje i jest stosowana).
Nazwy geograficzne i topograficzne, tak w haśle, jak i w tekście artykułu, podawano w używanej dzisiaj formie polskiej (w zapisach o charakterze bibliograficznym zachowano formę oryginalną miejsca wydania). Nazwy instytucji podano w haśle w brzmieniu oryginalnym, natomiast w tekście artykułu w formie spolszczonej (z wyjątkiem nazw spopularyzowanych w ich formie oryginalnej lub w sensie ściślejszym nieprzetłumaczalnych).Nazwy pisane alfabetem niełacińskim podano w transkrypcji według obowiązujących zasad.
Odsyłacze wprowadzono w trojakiej postaci:
a) Hasła odsyłaczowe, umieszczone w ciągu alfabetycznym i wyróżnione graficznie analogicznie do haseł samoistnych (półgrube wersaliki) dotyczą synonimów, odmiennych postaci językowych haseł samoistnych, drugiego składnika terminu wielowyrazowego, pseudonimów, spolszczeń itd. Tę samą formę otrzymały odsyłacze kierujące podhasła do hasła samoistnego (tylko podhasła o innym brzmieniu niż hasło samoistne, a więc podhasło Papier glansowany nie foędzie odsyłaczem do hasła PAPIER, natomiast będzie nim podhasło Bibułka) oraz niektóre ważniejsze pojęcia i ter-xniny z tekstu artykułów.
b) Gwiazdka przy nazwie, określeniu lub terminie w tekście artykułu oznacza, że posiadają one hasła samoistne. Przy różnicy w sformułowaniu hasła podano w nawiasie z gwiazdką formę prawidłową, np. przy występującej w artykule nazwie: Biblioteka Krasińskich (*Biblioteki fundacyjne).
c) Odsyłacz „Zob. też" umieszczony na końcu artykułu kieruje do haseł pokrewnych (np. h. PISMO zob. też P. Humanistyczne).
Literatura przedmiotu:
Opisy bibliograficzne zostały złożone mniejszą czcionką na końcu artykułu. Przy cręsto występujących pozycjach ^bibliograficznych zastosowano tytuły skrócone, wyjaśnione w Wykazie skrótów.
AUTORZY ARTYKUŁÓW
Skróty przy nazwiskach określają ogólną tematykę artykułów:
bibliof. = bibliofilstwo, bibliogr. = bibliografia, bibliot. = biblio-
tekarstwo i dzieje bibliotek, czas. = czasopiśmiennictwo, druk. =
drukarstwo i dzieje drukarstwa, ilustr. = ilustratorstwo, ilum. = ilu-
minatorstwo, księg, = księgarstwo i dzieje księgarstwa, opr. =
introligatorstwo i dzieje opraw, pap. = papiernictwo, pism. = pis-
mo, rękopis. = rękopiśmiennictwo, wyd. ¦» zagadnienia wydawnicze.
Adrianek Mieczysława (bibliot., księg.) Chojecka Ewa (ilustr.)
Ambros Michał (bibliogr., bibliot.) Chojnacki Władysław (druk., księg., pap.)
Andrzejewska Halina (wyd.) Choroszuszyna Jadwiga (bibliogr.)
Armółowicz Teresa (ilustr.) Chorzewska Krystyna (bibliot., wyd.)
Assbury Edward (bibliogr., bibliot.) Chowaniec Czesław (ilustr.)
Chyczewska Alina (ilustr.)
Banacłi Jerzy (ilustr.) Ciechanowska Zofia (bibliot.)
Barowa Irena (bibliot.) Cieński Andrzej (bibliof.)
Baumgart Jan (bibliot.) Ciepłowski Stanisław (druk.)
Bednarczyk Adam (druk.) Ciupalski Stanisław (druk., opr.)
Bednarska Jadwiga (ilustr.) Csorba Tibor (bibliot.)
Benedyktowicz Witold (bibliogr.) Cybulski Radosław (księg.)
Berbelicki Władysław (ilustr.) Cygańska Janina (księg.)
Bergman Stefan (wyd.) Czarnowska Maria (bibliogr., bibliot., wyd.)
Biegański Mieczysław (wyd.) Czerni Józef (bibliot.)
Bielawski Józef (ilustr., ilum.) Czerniatowicz Janina (bibliot., druk., rękopis.)
Bielińska Stanisława (bibliogr.) Czerwiński Tadeusz (druk.)
Bieńkowska Barbara (bibliot.)
Bieńkowski Wiesław (druk.) Daszkowski Zbigniew (bibliogr., bibliot.)
Błażejewicz Olena (bibliot.) Dąb Barbara (ilum.)
Błażejewicz Tatiana (wyd.) Dąbrowski Maciej (druk.)
Błońska Maria (druk., pism., rękopis.) Decaux Etienne (druk.)
Bocheński Adam (bibliot.) Dembowska Maria (bibliogr., bibliot.)
Bohonos Maria (druk.) Długosz Józef (bibliot., wyd.)
Bromberg Adam (wyd.) Dobroszycki Lucjan (czas.)
Brykalska Maria (bibliogr., bibliot., di uk.) Dobrzański Zdzisław (druk., księg.)
Budzińska Elżbieta (ilustr.) Dobrzeniecki Tadeusz (ilum.)
Bukowski Andrzej (druk.) Dobrzycki Jerzy (ilustr.)
Bułhak Henryk (druk.) Dolański Włodzimierz (druk.)
Burnatowa Irena (ilustr.) Domaszewska Helena (ilustr.)
Bursówna Amelia (ilustr.) Dubiński Aleksander (ilum.)
Bury Roman (opr.) Dunikowska Irena (ilustr.)
Buzalska Irena (bibliogr.) Dunin Janusz (bibliot.) -
Dużyk Józef (bibliot., księg.)
Canova Natalia (druk., księg.) Dziadkiewiczowa Barbara (bibliogr.)
Chamerska Halina (bibliot.) Dziki Sylwester (bibliot., druk.)
Eychler Barbara (bibliogr.)
Feliksiakowa Janina (bibliot.) Fercz Julian (księg.) Friedberg Helena (bibliot.)
Gaca-Dabrowska Zofia (bibliof.)
Galcwski Tadeusz (druk.)
Gawarecka Maria (bibliot.)
Gawinkowa Irena (bibliot.)
Gawinowa Alina (bibliot.)
Gaworczyk Teresa (druk.)
Gębarowicz Mieczysław (ilum.)
Gębarski Kazimierz (druk.)
Głombiowski Karol (bibliot.)
Głowacka Apolonia (bibliogr., druk., opr.)
Głowacka Teresa (druk.)
Gocel Ludwik (druk., ilustr.)
Gogłuska Stanisław (wyd.)
Gomulicki Juliusz Wiktor (bibliof.)
Gosieniecka Anna (ilustr.)
Górkiewicz Marian (bibliot.)
Górska Barbara (księg.)
Górska Halina (druk.)
Górska Hanna (ilustr.)
Grabowska Maria (druk.)
Gruczyński Jerzy Stanisław (bibliof.)
Gustaw Romuald (bibliot.)
Gutkowska-Rychlewska Maria (ilustr.)
Gutry Czesław (bibliot.)
Gutry Maria (bibliot.)
Haisig Marian (druk., ilustr., rękopis.)
Hajdukiewicz Leszek (bibliot.)
Hamanoya' Pavlina (opr.)
Hanulanka Danuta (ilustr.)
Heintsch Karol (pism.)
Hleb-Koszańska Helena (bibliogr.)
Hochaus Elżbieta (pap.)
Homecki Adam (opr.)
Horak Frantisek (ilustr.)
Horodyski Bogdan (bibliot., rękopis.)
Horyszewska-Flanczewska Barbara Sabina (druk.)
Husarska Maryna (bibliot.)
Hussak Tadeusz (księg.)
Jabłońska Władysława (bibliot.) Jabłońska-Zach Alina (pism.) Jabrzemska-Klonowska Eleonora (bibliot.) Jachow&ki Jan (księg.) Jackowski Tadeusz (ilustr.) Jagła Michał (księg.)
Jagusztyn Andrzej (bibliot., druk., księg.) Jahoda-Żółtowski Robert (opr.) Jakimowicz Irena (ilustr.) Jakrzcwska-Śnieżko Zofia (ilustr., ilum.) Jarosławiecka-Gąsiorowska Maria (opr.) Jasińska Stanisława (bibliot.) Jaworska Jadwiga (ilustr.) Jaworska Janina (druk., księg.) Jaidżewski Konstanty (księg., rękopis.) Jodłowska Róża (opr.) Józefowicz Edmund (bibliot.)
Kaczanowska Maria (ilustr.)
Kaczmarek Tadeusz (wyd.)
Kamolowa Danuta (druk., księg.)
Kapełuś Helena (bibliogr., druk.)
...
chesschempion