Ks.Andrzej_Malachowski.pdf
(
219 KB
)
Pobierz
malach.indd
Mircea Eliade w poszukiwaniu objawienia pierwotnego
187
PERSPEC
T
IVA
T
Legnickie Studia
Teologiczno-Hi sto rycz ne
Rok IV 2005 Nr 1
K
S
. A
NDRZEJ
M
AŁACHOWSKI
MIRCEA ELIADE W POSZUKIWANIU
OBJAWIENIA PIERWOTNEGO
Badania etnologiczne i religiologiczne prowadzone na wielką ska-
lę w XX w. pozwalają stwierdzić, że już w czasach przedhistorycz-
nych człowiek występował jako istota religijna. Odkrycia szczątków
kopalnych, dotyczące aktywności człowieka archaicznego, takich jak:
grzebanie ciał, wytwarzanie narzędzi kultu, miejsca składania ofiar,
a także malowidła znajdujące się w trudno dostępnych miejscach
świadczą, że ówczesny człowiek był istotą religijną, bowiem uznawał,
czuł przed nimi respekt i czcił ponadludzkie potęgi. Podobną obecność
religii zauważa się we wszystkich znanych kulturach. O religijności
człowieka pisał w starożytności Plutarch: „Wędrując po świecie, mo-
żesz natrafić na miasta bez murów, bez nauk, bez władców, bez pała-
ców, bez skarbów, bez złotych monet, bez sal sportowych i teatru, ale
żaden śmiertelnik jeszcze nie widział i nie będzie oglądał miasta bez
świątyń dla bogów, bez modlitwy, bez przysięgi i bez przepowiedni”
1
.
Nawet u końca XX wieku, gdzie urbanizacja i technicyzacja zdają się
powodować zmniejszenie objawów życia religijnego, fenomen reli-
gijny stanowi jeden z najbardziej powszechnych wyrazów ludzkiego
ducha.
1
P
LUTARCH
.
Moralia. Wybór pism filozoficzno-popularnych.
Tł. Z Abramowiczówna.
Warszawa 1977 s. 63.
188
K
S
. A
NDRZEJ
M
AŁACHOWSKI
Religijność człowieka, jako zjawisko niemal powszechne, ogól-
noludzkie, nasuwa jednak wiele problemów, z którymi borykają się
teologowie religii. Podstawowe pytania to: Czym w ogóle jest religia
i jakie są jej ostateczne źródła – objawienie czy natura? Czy o człowie-
–
objawienie czy natura? Czy o człowie-
–
ku można orzekać, że jest
homo religiosus
, tak jak orzeka się, że jest
homo sapiens
i
homo socialis
? Czy rację trzeba przyznać tym, którzy
utrzymują, że religijność człowieka związana jest z czynnikami ze-
wnętrznymi: ekonomicznymi, społecznymi, kulturowymi i że wraz ze
zmianami w tych dziedzinach ulega zmianie związek człowieka z re-
ligią?
Człowiek jest
homo religiosus
, gdyż jest
homo sapiens
,
animal
rationale
, czyli zdolny do poznania i zrozumienia otaczającej go rze-
czywistości i swojej w nim pozycji, swoistego sposobu istnienia, któ-
ry wyznacza istotne momenty jego egzystencji, a w konsekwencji
także jego losu. Podstawowa zdolność „czytania rzeczywistości”,
jej elementarnego rozumienia przysługuje każdemu człowiekowi,
na każdym stopniu kultury rodząc się spontanicznie w poznawczym
kontakcie człowieka z objawiającą się rzeczywistością.
Homo sapiens
rozpoznaje siebie jako powiązanego z Transcendensem
2
. W kontakcie
z rzeczywistością rodzi się w umyśle człowieka myśl o Bogu jako
właściwym kontekście ludzkiego życia. Reakcją człowieka na jawiącą
się mu rzeczywistość jest zadziwienie i zachwyt, przejawiany w ba-
nalnie szeroko otwartych oczach i lapidarnym zdumieniu: „o”, któ-
re urasta do rangi „ob”-jawienia, ukazania, niezwykłości, rewelacji.
Jest to pierwotna intuicja i myśl bardzo silna, pod względem treści
bardzo niewyraźna, jednak mocno zakorzeniona w umyśle i ostatecz-
nie nie do wyeliminowania. Boga nie poznaje się wprost, oglądowo,
doświadczalnie. Tym, co dane jest człowiekowi wprost, jest on sam
i otaczający go świat, który okazuje się niezrozumiały i domaga się
źródła swego istnienia i celu. Pierwsza myśl o Bogu przybiera następ-
nie postać bardziej rozwiniętą i konkretyzuje się. Człowiek posługu-
je się przy tym symbolami, znakami zaczerpniętymi z otaczającej go
przyrody, z życia rodzinnego, społecznego, zawodowego, z kontekstu
kulturowego, w którym żyje. Znaki, symbole, które człowiek odnosi
do Boga, są więc uwarunkowane kulturowo, zrelatywizowane wduchu
2
I. D
EC
.
Transcendencja człowieka w przyrodzie.
Wrocław 1994 s. 11-22; T.
W
ĘCŁAWSKI
.
Wspólny świat religii.
Kraków 1995 s. 201-219.
Mircea Eliade w poszukiwaniu objawienia pierwotnego
189
–
charakter religijny i kształtuje się w szereg religijnych systemów, ta-
kich jak systemy Dalekiego Wschodu: hinduizm, buddyzm, sintoizm,
konfucjonizm, o różnym zresztą zabarwieniu. Nawet w religiach obja-
wionych, nawet w chrześcijaństwie, w którym Chrystus Bóg-człowiek
swoją nauką i życiem objawił prawdę o Bogu (i o człowieku), odpo-
wiedź «wiary», «ludzkie wierzę» ma swoje oparcie, swój fundament
od strony człowieka w naturalnym uzdolnieniu człowieka do czytania
rzeczywistości i poznania Boga jako kontekstu życia ludzkiego”
4
.
Mircea Eliade podejmuje temat objawienia bardzo realistycznie
i konkretnie. W przeciwieństwie do innych autorów
5
bardzo wnikli-
wie przygląda się bogactwu wierzeń, mitów, symboli, rytów i obrzę-
dów, które dokumentują fakt objawienia Boga w życiu ludów w całej
historii i na całym świecie. Traktując ten materiał jako punkt wyjścia,
dostosowuje do niego metodę fenomenologiczą, a następnie herme-
neutyczną. To pozwala M. Eliademu ukazać strukturalne powiązania
świadomości człowieka z
sacrum
. Na podstawie starannie dobranego
i wnikliwie opracowanego konkretnego materiału formułuje tezę, że
poprzez fakt objawienia religijność zostaje wpisana w strukturę świa-
domości człowieka i jest jej niezaprzeczalnym, nieredukowalnym,
– posiada
–
posiada
3
Zwrócił na to uwagę B. C
YWIŃSKI
pisząc: „Przeżycie religijne w swej istocie zako-
rzenione jest w naturze ludzkiej głębiej niż sięga warstwa kultury. Jest także pierwot-
niejsze i intymniejsze niż wszelki kontekst społeczny. Tak go przynajmniej doświad-
cza podmiot religijny. Równocześnie jednak w przeżyciu tym tkwi dwojaki dyna-
mizm. To przedspołeczne doświadczenie domaga się uspołecznienia, przedkulturowe
przeżycie wymaga ekspresji, potrzebuje wyrazu – a zatem kultury, pojętej jako ogół
–
a zatem kultury, pojętej jako ogół
aktualnego stanu kultury. Kontakt człowieka z
sacrum
, choć przed-
kulturowy, ma swój kulturowy i społeczny wyraz
3
.
Ogromnie ważna w ustalaniu związku człowieka z
sacrum
jest rola
poznania, które ujawnia otwartość człowieka na Boga, wyjaśnia nie-
ustanne poszukiwanie Boga przez człowieka, Boga jako Tajemnicy,
która ogarnia ludzką egzystencję na świecie i która łączy się z osta-
tecznym przeznaczeniem człowieka. Łączy się to ściśle z porządkiem
moralnym, a więc z faktem, że człowiek jest istotą zdolną do uświado-
mienia sobie swojej sytuacji, do poznania prawdy o dobru, do wyboru
dobra, do kierowania swoim życiem i do odpowiedzialności za swoje
czyny. „Ten wysiłek ducha ludzkiego – pisze Jan Paweł II
–
pisze Jan Paweł II
–
ludzkich znaków”.
Korzenie tożsamości.
Rzym 1982 s. 21-22.
4
J
AN
P
AWEŁ
II.
Wierzę w Boga Ojca Stworzyciela.
Rzym 1987 s. 85.
5
Np. M. Schelera, W. Pannenberga, J. Smitha i L. Gilkeya.
190
K
S
. A
NDRZEJ
M
AŁACHOWSKI
–
w pozornie nieograniczoną, nieznaną i groźną rozciągłość wyznacza-
jącą różne metody orientacji. Człowiek staje się istotą zorientowaną,
bo nie może długo żyć w dezorientacji
7
. Nadanie orientacji człowieko-
wi posiada podwójne egzystencjalne znaczenie. Dzięki niej człowiek
odnajduje swoje miejsce w świecie, staje się „zorientowany” w spra-
wach swojego życia, a równocześnie ukierunkowany w swoim rozwo-
ju i otwarty na tego, który orientuje i coś objawia. To egzystencjalne
orientatio
determinuje człowieka, bo ustala pewien porządek, ale jest
też wyznacznikiem wolności człowieka. Zawsze też zakłada istnienie
kogoś, kto objawiając coś, orientuje i daje inklinacje do pójścia we
właściwym kierunku.
Wpatrywanie się w „dziwne” zjawiska przyrody budziło lęk i prze-
rażenie, a powolne ich opanowywanie rodziło zawsze podziw i zdu-
mienie. Człowiek szukając zrozumienia otaczającej przyrody, odkry-
wa powoli istotę, której spotkanie i doświadczenie daje niewymowne
szczęście. Człowiek doświadczając objawiającego się Boga, zaczyna
budować świątynie, tworzyć formy kultowe i mitologie
8
. Pojawia się
instytucja szamana, który staje się pośrednikiem w załatwianiu spraw
ludzkich przed Bogiem. W jego to wewnętrznych przeżyciach – czę-
–
czę-
–
sto ekstatycznych – Bóg pozwalał się stopniowo odczytywać w coraz
–
Bóg pozwalał się stopniowo odczytywać w coraz
–
większej głębi i majestacie
9
. Człowiek stara się swe życie uwznioślić
i spotęgować, wydobyć z niego najgłębszy sens. Religia daje mu moż-
liwość poszerzenia życia do najdalszych granic. Człowiek pragnie ży-
cia bogatszego, głębszego i szerszego, pragnie mocy. Ciągle jest nies-
6
M. E
LIADE
.
Historia wierzeń i idei religijnych.
T. 1:
Od epoki kamiennej do miste-
riów eleuzyńskich.
Tł. S. Tokarski. Warszawa 1988 s. 1; G. D. A
LLES
.
Homo religio-
sus.
W:
The Encyclopedia of Religion.
T. 5. Red. M. Eliade. New York –
London
–
London
–
1987 s. 442-445.
7
E
LIADE
.
Historia wierzeń i idei religijnych.
T. 1. s. 4.
8
T
ENŻE
.
Sacrum –
mit
–
mit
– –
historia. Wybór esejów.
–
historia. Wybór esejów.
–
Tł. A. Tatarkiewicz. Warszawa 1970
s. 92-95.
9
T
ENŻE
.
Szamanizm i archaiczne techniki ekstazy.
Tł. K. Kocjan. Warszawa 1994
s. 6-11.
nieodłącznym elementem. Chcąc wyrugować ten element przestajemy
mieć do czynienia z człowiekiem, gdyż religia analizowana przede
wszystkim od strony podmiotu, stanowi strukturalny składnik czło-
wieczeństwa
6
.
Od początku człowiek przyjmując postawę pionową przekraczał
kondycję typową dla naczelnych. Dzięki tej postawie, zdaniem M.
Eliadego, zdobywał pierwotne doświadczenie – odczucie „wrzucenia”
–
odczucie „wrzucenia”
Mircea Eliade w poszukiwaniu objawienia pierwotnego
191
pokojny i stale szuka w swym życiu czegoś, co go przewyższa, pra-
gnąc posłużyć się tym albo modlić się do tego. Pragnienie spotkania
z Absolutem, doświadczenia Go i zjednoczenia z Nim jest najwięk-
szym szczęściem, gdyż stanowi realizację nostalgii za tym, co miał
na początku, a co utracił
10
. Wydaje się, że jedyną możliwą formą re-
alizacji tego pragnienia jest inicjatywa samego Boga, który może się
objawiać człowiekowi na nieskończenie wiele sposobów.
Przed upadkiem człowiek był wielki, ponieważ był z Bogiem.
Kiedy zaś upadł utracił Boga i odtąd liczyć może jedynie na to, że
Bóg zechce mu się objawić
11
. Człowiek zaangażowany w doczesność
i przyrodzoność nie może wyzbyć się idei wieczności i nadprzyrodzo-
ności. Musi stale pamiętać, że nie tworzy praw, lecz je odkrywa
12
, że
jest potężny w dziełach swej techniki, lecz jednocześnie zależny od
przyrody, że dąży do doskonałości, ale wciąż popełnia błędy
13
, roz-
wija kulturę, naukę, ale też wciąż na nowo musi wszystko wnikliwie
obserwować, stawiać hipotezy i je weryfikować
14
, po prostu skazany
jest na interpretację objawienia. Takie tylko zewnętrzne traktowanie
rzeczywistości ziemskich nie zapewni rozwoju integralnego, bo ist-
nieje świat wewnętrzny, w którym to powstają wielkie myśli, funda-
mentalne decyzje i przeżycia o charakterze mistycznym
15
. Człowiek
doświadcza głębokiej zależności od bóstwa, które objawiając się prze-
wyższa go i jest tajemnicze, wzbudza lęk, ale jest też wszechogarnia-
jące i pełne majestatu, powodując fascynację
16
.
M. Eliade zauważa, że wszystko co człowiek dostrzega, może stać
się samoobjawianiem Boga lub w terminologii Eliadego hierofanią,
czyli objawieniem numinosum, bo „w gruncie rzeczy nie wiemy czy
istnieje coś – przedmiot, gest, funkcja fizjologiczna, istota żywa, za-
–
przedmiot, gest, funkcja fizjologiczna, istota żywa, za-
–
się w hierofanię”
17
. Przeżycia wewnętrzne ukazują się w rozmaitej
10
T
ENŻE
.
Mity, sny i misteria.
Tł. K. Kocjan. Warszawa 1994 s. 63-77.
11
Eliadowskie pojęcie nostalgii koresponduje z „niespokojnym sercem” człowieka
ustawicznie poszukującego szczęścia, dopóki nie spocznie w Bogu, opisanym przez
św. Augustyna w
Wyznaniach
(X, 23).
12
J. B
OCHEŃSKI
.
Ku myśleniu filozoficznemu.
Warszawa 1986 s. 6-13.
13
B. P
ASCAL
.
Myśli.
Warszawa 1983 s. 264-265.
14
J. M
AJKA
.
Metodologia nauk teologicznych.
Wrocław 1981 s. 40-43.
15
W. J
AMES
.
Doświadczenie religijne.
Tł. J. Hempel. Kraków 2001 s. 466.
16
R. O
TTO
.
Świętość. Elementy racjonalne i irracjonalne w pojęciu bóstwa.
Tł. B.
Kupis. Wrocław 1993 s. 64.
17
M. E
LIADE
.
Traktat o historii religii.
Tł. J. W. Kowalski. Warszawa 2000 s. 28-29.
–
bawa itd. – co by gdzieś w ciągu historii ludzkości nie przekształciło
–
co by gdzieś w ciągu historii ludzkości nie przekształciło
Plik z chomika:
bis68
Inne pliki z tego folderu:
UWIERZYĆ W KOŚCIÓŁ K.doc
(910 KB)
Teologia Koscioła.pdf
(474 KB)
Spotkac Jezusa dzisiaj.pdf
(339 KB)
Kim jest Trójca Święta i jakie wynikają z tego konsekwencje dla wiary.doc
(74 KB)
prymat_bpa_rzymu.pdf
(226 KB)
Inne foldery tego chomika:
Benedykt XVI
Encykliki - MP3
Encykliki i Adhortacje
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin