HANS SEDLMAYR (1896 - 1984)
II Szkoła Wiedeńska i Hans Sedlmayr:
● działał w latach trzydziestych i po wojnie
● wszechstronne zainteresowania i podejście do sztuki: średniowiecze, nowożytność, nowoczesność
● studiował architekturę na Uniwersytecie Technicznym i historię sztuki (w Wiedniu)
● u Juliusza von Schlossera pisał pracę o architekturze Fischera von Erlacha (twórca m.in. Karlskirche w Wiedniu)
● habilitował się w 1933
● po wojnie stracił profesurę za udział w NSDAP
● 1951 – objął katedrę w Monachium
1958 – SZTUKA I PRAWDA. W stronę teorii i metody historii sztuki
● metoda postępowania historyczno-artystycznego jako analiza struktury – droga badawcza postulowana przez Sedlmayra
● pojęcie struktury odnosi do kontekstu hermeneutycznego
● dzieło (tekst, obraz) czytać należy jako strukturę, monadyczną, integralną całość, nadrzędną wobec współtworzących ją części
● nawiązanie do tradycyjnej hermeneutyki i psychologii (reguła od II poł. XIX w.), ściśle do nurtu gestaltyzmu (psychologia postaci) rozwiniętego w okresie międzywojennym w Niemczech
STRUKTURA zakłada z jednej strony jej złożoność, a z drugiej strony prymat całości w stosunku do części. Całość struktury nadaje jej poszczególnym elementom sens, jakiego nie miałyby one same w sobie, bez odniesienia do struktury. Całość jest tym co ukazuje się najpierw – cokolwiek rozumiemy i widzimy, ogarniamy w pierwszym wrażeniu jako całość, a dopiero potem jesteśmy w stanie wyszczególnić i zanalizować poszczególne części. Wrażenie całości jest zawsze prymarne i nadrzędne w stosunku do percepcji poszczególnych elementów (ich widzenie jest wtórne względem całości).
Zakłada się, że dzieła o tyle są sensowne, o ile udowadniają swoją sensowność w relacji całość – część, powinna być to immanentnie sensowna relacja, zawierająca się w strukturze dzieła.
Celem analizy hermeneutycznej jest potwierdzenie sensowności układu dzieła poprzez opisywanie struktury jako relacji część – całość i wyjaśnienie konieczności i funkcji każdego elementu składającego się na całość.
Z tego punktu widzenia kategoria struktury jest kategorią wartościującą. Nie każdy twór pretendujący do uznania za dzieło sztuki wykazuje się tak zwartą, sensowną strukturą. Analiza hermeneutyczna służy weryfikacji - może udowodnić przypadkowość poszczególnych elementów dzieła, które nie spełnia postulatu struktury.
Założenia pojęcia struktury:
1. określona budowa dzieła sztuki; relacje charakteryzujące ustrój wewnętrzny na osi cząstka - całość
2. reguły postępowania wyjaśniającego dzieło – interpretacja wtedy jest poprawna i dokładna, jeżeli potwierdza znaczenie każdej części w kontekście całości (każda część umiejscowiona w strukturze w powiązaniu z innymi elementami wykazuje swoją stosowność)
Trójfazowy, kolisty przebieg koła hermenutycznego:
Całość à cząstki à całość
(przedrozumienie) (wzajemne relacje, artykulacja elementów) (pogłębione rozumienie całości)
Założenia hermeneutyczne zostały potwierdzone przez naukowe, empiryczne badania gestaltyzmu:
● wcześniej opierano się na teorii asocjacjonizmu – zasady postrzegania i rozumienia świata, która zakładała, że bezpośrednio rejestruje umysł jednostkowe bodźce, które wtórnie łączy i kojarzy w całość
● gestaltyzm dokonał rewolucji w teorii percepcji
● rozumienie zawsze jest w pierwszym rzędzie postrzeganiem i ogarnianiem całości (opis psychologicznego charakteru widzenia)
● umysł w pierwszym wrażeniu nie antycypuje cząstkowych elementów względem całości
● proste eksperymenty psychologiczne, które zaświadczyły o tym, że człowiek dostrzega najpierw całość wzoru, a nie układ jego elementów tworzących ów wzór – widzenie relacji wiążących punkty jest wtórne
● widzenie jest takim postrzeganiem bodźcowego wzoru, które nadaje wzorowi najprostszy możliwy wzór (cztery punkty umysł ludzki postrzega jako kwadrat, a nie romb)
● widzenie części podporządkowane widzeniu całości
Polemika z ikonologią z punktu widzenia hermeneutyki i gestaltyzmu:
● ikonologia rozbija obraz na poszczególne elementy, nie traktuje go jako całości
● ikonologie i Panofsky’ego nie interesowała forma, a jedynie treść
● w hermeneutyce nie istnieje treść bez formy; dzieło sztuki jako formalno-treściowa całość; treść nie istnieje poza formą – tylko przez nią może się urzeczywistniać (umiarkowany realizm Arystotelesa – forma nie może istnieć poza substancją – materią J)
● ikonologia wyodrębnia poszczególne motywy w odniesieniu do zewnętrznych źródeł pozaobrazowych (głównie literackich)
● całość obrazu jest samowystarczalna – ikonologia neguje jego integralność
● ikonologia sprowadza dzieło do rebusu rozczłonkowanego na szereg elementów
● wyłącznie historyczne ramy ikonologii – rozumienie dzieła wymaga jego odniesienia do epoki (źródeł literackich); brak aktualności
● hermeneutyka zakłada aktualność struktury dzieła; struktura jako wiecznie rekonstruowana w odbiorze na zasadzie sensownych relacji organizujących wzór
● ikonologia zamknięta na wymiar sensu egzystencjalnego – dzieło tylko jako odblask prądów myślowych epoki
● hermeneutyka zakłada wymiar sensu, który jest dostępny dla każdego odbiorcy (refleksja egzystencjalna)
Hans Sedlmayr w takich kategoriach krytykował ikonologię. W 1931 r. dokonał rozdziału na dwa poziomy historii sztuki. Pierwotna nazwa tekstu W stronę ścisłej nauki o sztuce, później przedrukowany w zbiorze Sztuka i prawda pod tytułem Historia sztuki jako historia sztuki J (wymowny tytuł, polemiczny wobec wcześniejszej metodologii badań).
REDUKCJONISTYCZNA HISTORIA SZTUKI
I poziom historii sztuki à wszelkie metody badawcze, które nie traktują dzieła sztuki jako integralnej całości; wybierały pewien aspekt dzieła sztuki i analizowały go w odniesieniu do innych źródeł
● krytyka tradycji „historii stylu” – arbitralny wybór formy; antycypowanie dzieła jako egzemplum, przykładu potwierdzającego jedność stylową, sposobu kształtowania formy charakterystycznego dla wielu innych dzieł
● krytyka ikonologii à oddziela treść od formy; dzieło sztuki reprodukuje sens ukształtowany poza nim – intencje autorskie i trendy mentalne
● historia stylu jako historia stylu; historia stylu jako historia treści; historia sztuki jako historia ducha
II poziom struktury sztuki à Sens jest zawarty nie poza obrazem, lecz jest immanentną zdolnością produkowania sensu wewnątrz struktury obrazu; punktem wyjściowym rozważań jest opis struktury dzieła; podstawowy etap badań, który powinien poprzedzać inne czynności interpretacyjne.
● rozpoznanie właściwości
● geneza właściwości
Po określeniu charakteru struktury konkretnego dzieła, można dokonać refleksji nad genezą strukturalnych właściwości dzieł à historia struktur formalno-artystycznych
● każde indywidualne dzieło jest naznaczone wcześniej wypracowanymi strukturami i jest zapowiedzią kolejnych, przyszłych struktur
● idiogeneza i allogeneza
● geneza artystyczna poszczególnych rozwiązań
● tradycja budowania struktur
● pozaartystyczne uwarunkowania takiej, a nie innej konstrukcji struktury
● nadrzędna istota religii (zbliżenie do Maxa Dvoraka, swojego nauczyciela)
● zależność od czynników natury duchowej konkretyzowane jako pewne stosunki do religii
● ścisły związek pomiędzy sztuką a religią
● Franz von Baader – u swoich źródeł sztuka integralną częścią religii, która w miarę rozwoju odrywa się od religii
● historia sztuki jako historia związków z religią
● między nowożytnością a nowoczesnością historia postępującego zrywania więzi między religią a sztuką
● historia kultury jest historia odchodzenia człowieka od religii
● ocena aksjologiczna według kryteriów religijnych
● krytyczna ocena sztuki nowoczesnej Sedlmayra – utrata miary, pierwiastka duchowego w człowieku
● Verlust der Mitte, 1948
● MITTE – miara, centrum, ośrodek, jądro, pojęcie kluczowe, zwornik struktury – centralna zasada strukturalna, centrum rządzące całością struktury, nadające sens formalno-treściowy, sprawia, że dzieło przezpłnione jest znaczeniem na wszystkich poziomach rozumienia człowieka:
○ I poziom – fizjonomiczny
○ dopiero dalej w konsekwencji zakłada się poziom refleksyjny
● dzieło sztuki powinno być zrozumiałe na wszystkich poziomach recepcji: począwszy od rozumienia przedrozumieniowego, fizjonomicznego poprzez zdolność wyobrażania aż po egzystencjalną refleksję
● źródło sztuki potwierdza swoją wartość, jeżeli odwołuje się do tych wszystkich poziomów
● ustrój poziomu struktury dzieła sztuki a ustrój człowieka
● sztuka współczesna popada w obłęd, traci miarę, jest redukcjonistyczna – odcina niektóre poziomy, na przykład odchodzi od poziomu rozumowego (surrealizm), zaprzecza intelektowi ludzkiemu lub absolutyzuje techniki (pierwiastek technicystyczny – zatrata wrażliwości duchowej, idealistycznej)
● poszczególne kierunki sztuki nowoczesnej jako zdegenerowane odchodzące od pełni, jaką powinno być dzieło sztuki (na wszystkich poziomach)
1957/ 58 àdwie modelowe analizy dzieł sztuki
● Alegoria malarstwa, Vermeer
● Ślepcy, Breughel
I. Wrażliwość fizjonomiczna (-generalny charakter oglądowy):
● przedrozumienie fizjonomiczne, przedintelektualna, pierwotna wrażliwość - charakterystyczne dla ludzi pierwotnych i dzieci (jakość zabijana przez cywilizację)
● całość na poziomie fizjonomicznym – charakter oglądowy
● wrażenie ogólnego nastroju
● elementarne, fizjonomiczne znaczenie całości
● jedność nastroju wpisana jest we wszystkie poziomy struktury dzieła – i poziom treści, i formy, a podstawą tej jedności jest Mitte (centralna zasada strukturalna)
● Sedlmayr prowadził doświadczenia ze swoimi studentami, z których wynikało, że obraz w pierwszym rzędzie odbierany jest jako wrażenie całości (paralelizm do gestaltyzmu)
II. Etap analizy – rekonstrukcja sposobu artykulacji oglądowego charakteru w strukturze
...
geometric_queen