RUDOLF ARNHEIM (ur. 1904)
Omów koncepcję struktury obrazu w koncepcji R. Arnheima.
■ prymat postrzegania całości struktury, jak u Sedlmayra
■ najpierw percepcja ogarnia strukturę, porządkuje ją według sił postrzeżeniowych, dopiero potem dostrzec można pojedyncze elementy korespondujące za całością w ujęciu hermeneutycznym
■ nurt hermeneutyczny – skupienie na fenomenie struktury wizualnej dzieła (wizualny aspekt sztuki również najważniejszy dla Imdahla i Sedlmayra)
■ sens tłumaczy się przez strukturę dzieła
■ struktura wizualna jest autonomiczna, konstytuuje sens dzieła bez konieczności pośrednictwa tekstu ani języka dyskursywnego
■ fenomen struktury wizualnej przeciwstawia się metodom ikonologicznym, które rozpatrują sztukę jedynie w odniesieniu do tekstów i sprowadzają dzieło do ekwiwalentu języka dyskursywnego
■ forma to widoczny kształt treści
■ psychologiczne podstawy dynamiki widzenia aktywizującej strukturę i działające nią sił postrzeżeniowych
■ szkielet strukturalny – najprostszy układ osi (Arnheim przywołuje słowa Delacroix o kontraście linii głównych); szkielet strukturalny jest niezależny od formy przedstawianej na płaszczyźnie, jej kształtu, konturów i wolumenu; szkielet strukturalny jako konfiguracja sił wzrokowych, które określają charakter widzianego przedmiotu
■ położenie obiektów w ramach relacji do szkieletu strukturalnego nie ma charakteru statycznego, ale zawsze dynamiczny
■ z usytuowania przedmiotów względem osi kompozycyjnych można wyczytać sens
■ teoria centrum
■ obraz posiada rożne centra, które wchodzą ze sobą w dynamiczne relacje konstytuujące znaczenie
■ centrum tematyczne, kompozycyjne, perspektywiczne
■ pojęcie węzła kompozycyjnego – element lub splot elementów o największym ciężarze, np. skrzyżowane dłonie (węzeł wektorów)
■ operowanie pojęciami: osie kompozycyjne, wektory, węzły, centrum, efekt gumowej taśmy, efekt tłoka, środek ciężkości
Przedstaw psychologiczne podstawy koncepcji „rozumiejącego widzenia” obrazu sformułowanej przez R. Arnheima.
■ psychologia postaci, gestaltyzm
■ paralele do Maurice’a Merleau-Ponty’ego
■ doświadczenia empiryczne
■ widzenie nie jest mechaniczną rejestracją elementów, lecz chwytaniem struktury wzorów
■ percepcja polega na tworzeniu pojęć postrzeżeniowych i widzeniu integralnych cech kultury
■ widzenie kształtów podstawowych, które odnoszą się do rzeczywistych obiektów nie ma cech ikoniczności, lecz ucieleśnia ogólną, wzrokową zasadę
■ widzenie nie tylko postrzega, ale i rozumie, co zostało ucieleśnione w kształcie
■ np. każde dziecko zastępuje rysunek głowy kółkiem i jest to doskonale zrozumiany znak dla wszystkich
■ struktura jako kluczowa kategoria percepcji – Arnheim zakorzeniony w tradycji hermeneutycznej
■ waga przykładana do pojęcia struktury zbliża go do Sedlmayra
■ mechanizm ludzkiego widzenia ma charakter dynamiczny
■ dynamiczny charakter sił postrzeżeniowych
■ to co postrzega człowiek nie jest jedynie układem przedmiotów, barw i kształtów, ruchów i rozmiarów – jest przede wszystkim wzajemnym oddziaływaniem napięć kierunkowych
■ napięcia kierunkowe to siły psychologiczne niepozwalające na percypowanie statycznego obrazu
■ w obrębie percepcji wyróżnia się indukcje postrzeżeniowe, uzupełnienia nasuwające się spontanicznie – są jakościowo różne od wnioskowania logicznego, które jest operacją myślową
■ niewidoczne siły dynamiczne nasycają napięciem obiekty nawet w symetrii, która wydawać powinna się martwa
■ kategoria equilibrium jako równowaga
■ poczucie równowagi wpisane w percepcję odbiorcy
■ sens umiejscowienia elementów obrazowych w ramach struktury konstytuuje się w odniesieniu do poczucia równowagi – jeśli jakiś obiekt postrzegamy jako chwiejny, ponieważ odchyla się od osi środkowej, to wrażenie to jest uchwytne dzięki odniesieniu do stanu równowagi
■ widzeniem rządzą mechanizmy psychologiczne wspólne dla cywilizowanych Europejczyków, ludzi spoza kręgu cywilizacji i dzieci – postrzeganie nie zależy więc od kodów kulturowych, swoistego języka wizualnego, ale jest uniwersalne, zakorzenione w percepcji
■ działanie percepcji ma charakter formotwórczy
■ Arnheim odrzuca obecne w strukturalizmie twierdzenie o werbocentryzmie, hegemonii języka w teorii poznania, czy koncepcji strukturalistycznych o językowym charakterze umysłu (dziedzictwo fascynacji językoznawstwem w dobie postdesaussere’owskiej; koncepcje forsowane m.in. przez twórcę teorii gramatyki generatywnej Noama Chomsky’ego)
■ według Arnheima sens nie jest przekładalny na słowa, nie następuje prosta translacja wizualności na dyskursywność
■ istota psychologicznego postrzeżenia nie jest przekładalna na kategorie dyskursywne
■ język nie jest bezpośrednią drogą do zmysłowego obcowania z rzeczywistością, dostarcza nazw i określeń na to, co najpierw zostało zobaczone, więc w kwestii zmysłowego oglądu świata język jest wtórny wobec wzroku i prymarnych mechanizmów percepcyjnych, niezależnych od dyskursu językowego
■ analiza postrzeżeniowa najpierw koduje doznania optyczne i wizualne, po czym dopiero język może je nazwać
■ Arnheim odrzuca tym samym myślenie, że wszelkie znaczenie jest dostępne jedynie za pośrednictwem języka
■ obraz szafuje takimi środkami i czynnikami, które wpływają bezpośrednio na percepcję i korespondują z psychologicznymi mechanizmami postrzegania niezależnymi od władzy umysłu
■ bodźce postrzeżeniowe przekładane są na sens w autonomicznym procesie percepcyjnym
Wyjaśnij sposób rozumienia obrazu w koncepcji R. Arnheima.
■ sztuka to zdolność przedmiotów wizualnych do przedstawiania za pomocą uporządkowanej, ześrodkowanej i zrównoważonej formy dynamicznych stanów ludzkiej egzystencji
■ obraz jako fenomen wizualny
■ struktura obrazowa kluczową kategorią dla zrozumienia dzieła
■ nurt hermeneutyczny – skupienie nad strukturą konkretnego dzieła
■ swoistość języka wizualnego niemożliwego do przetłumaczenia na język dyskursywny
■ psychologiczne podstawy teorii twórczego oka Arnheima: gestaltyzm, badania empiryczne, działanie sił postrzeżeniowych, psychologiczny aparat percepcji, mechanizmy widzenia
■ obraz rozumiany jako struktura, która sama przez się konstytuuje sens
■ Arnheim znosi podział między formą a treścią – stanowić mają one jedność i być tożsame
■ niezależnie od percepcji nie można mówić o dziele, jego status ontologiczny sprowadza się do statusu obiektu percepcyjnego
■ autonomia struktury
■ rozumienie struktury obrazu
■ struktura ludzkiego postrzegania warunkowana jest przez dwa systemy: centryczny i kartezjański, kosmiczny i ziemski
■ system centryczny – daje się schematycznie przedstawić za pomocą współśrodkowych, rozszerzających się w nieskończoność okręgów
■ system kartezjański – siatka współrzędnych kartezjańskich, pionów i poziomów przecinających się pod kątem prostym , kontynuowanych w sposób nieograniczony
■ pełnię postrzegania świata gwarantuje nałożenie na siebie tych dwóch systemów
■ kartezjański umożliwia orientowanie widzenia góra-dół, prawo-lewo, a centryczny dostarcza centrum, które staje się punktem odniesienia bliskości lub oddalenia
■ ta uniwersalna struktura ludzkiej percepcji odwzorowuje się w szkielecie strukturalnym obrazu
■ nawet w przypadku pustej powierzchni obrazu (czystego płótna) oko indukuje strukturyzujący pole obrazowe układ sił
■ ten układ aktywizują granice pola obrazowego, przekątne, środkowy pion i poziom oraz centrum optyczne, które w przypadku prostych figur jest tożsame z centrum geometrycznym pola
■ centrum optyczne – równoważące, geometryczne (the power of the center), ze względu na centrum optyczne równoważą się wszystkie inne elementy obrazu i pozostają we wzajemnych, dynamicznych relacjach
■ ramy obrazu odgraniczają obraz od tego co zewnętrzne, a centrum optyczne podpiera kompozycję od wewnątrz pozwalając jej na uzyskanie wyważonej, ześrodkowanej formy
■ równowaga centrum optycznego umożliwia konstytuowanie się sensu, bowiem kompozycja niezrównoważona wokół centrum stanowi tylko układ pewnych elementów bez znaczenia wizualnego
■ percepcja przebiega wobec tego równolegle do konstytuowania znaczenia; zniesiona zostaje tym samym dychotomia formy i treści
■ właściwym obszarem konstytuowania się sensu jest płaszczyzna
■ pojęcie wizualnego symbolizowania – uaktywniania dynamicznych procesów znaczeniotwórczych nałożonych na strukturę obrazową i układ elementów
■ stosunek Arnheima do języka dyskursywnego – swoistość i nieprzekładalność języka wizualnego
■ język dyskursywny stanowi natomiast jedyny możliwy środek opisu, Arnheim swobodnie przechodzi od opisu technicystycznego do metaforycznego, co potwierdza bark rozdziału między formą a treścią
■ Arnheim neguje tradycję myślenia o tekście jako o czymś linearnym, a o obrazie jako migawkowym, nie tworzącym narracji (Lessing, Laokoon; fenomenologia Ingardena)
■ struktura obrazu rządzi się swoją własną logiką, prowadzenie narracji umożliwione jest poprzez dyrygowanie okiem w odpowiednim kierunku (naturalnie obraz odczytuje się od lewej do prawej)
■ sieci relacji są przekładalne na rozwój akcji i sens obrazu
■ struktura obrazu (jak w przypadku Giotta) nie sprowadza się tylko do jednego momentu przedstawienia; jest dynamiczna; poprzez wartości formalne implikuje narrację
■ widzenie obrazu jako struktury odnosi Arnheim również do kolorystyki
■ w ludzką psychikę wpisana jest wrażliwość na kolory; między różnymi tonacjami zachodzą relacje wizualnego przyciągania; kolory podobnie jak formy odbierane są nie jednostkowo, a całościowo
■ zarówno zasady harmonii, jak i dysharmonii aktywizują widzenie i pobudzają percepcję; wchodzą w relacje znaczeniowe
Przedstaw koncepcję znaczenia wizualnego w teorii „centrum” R. Arnheima.
■ Arnheim wyróżnia takie punkty w strukturze dzieła, które poprzez natężenie działania sił postrzeżeniowych, poprzez dynamiczne usytuowanie w ramach szkieletu strukturalnego i w wyniku aktywnego aparatu percepcyjnego porządkującego rzeczywistość optycznie, są szczególnie znaczące, wybijają się w percepcji na pierwszy plan i obciążone są tym samym semantycznie, ponieważ sens konstytuuje się poprzez strukturę i dynamikę wektorów
■ w związku z takim rozumieniem obrazu jako fenomenu wizualnego, którego hermeneutyczna analiza skupia się na formie i kompozycji, Arnheim wprowadza szereg technicznych określeń jak efekt tłoka, efekt gumowej taśmy, wektory, osie, szkielet strukturalny itd.
■ ogromny nacisk Arnheim kładzie na teorię centrum
■ centrum kompozycyjne, tematyczne, perspektywiczne
...
geometric_queen