OSKAR BÄTSCHMANN (ur. 1943)
Przedstaw koncepcję hermeneutyki historycznoartystycznej w ujęciu O. Bätschmanna.
Koncepcja hermeneutyki historycznoartystycznej Bätschmanna wpisuje się w perspektywę kontekstualną w historii sztuki, w której dzieło postrzegane jest w związku z rzeczywistością pozaartystyczną, momentem historycznym, czy charakterem stosunków społecznych. Podobnie: marksizm i koncepcje Hausera, semiologia (powiązanie sztuki z kodami znaków i praktykami kulturowymi).
Diachroniczny sposób oglądu dzieła wpisuje Bätschmann w nurt hermeneutyki, która zwykła traktować obraz jako zjawisko autonomiczne, dla którego sens historyczny nie miał znaczenia, a dzieło tłumaczy się samo za siebie struktura wizualną. Tak hermeneutykę reprezentowali Max Imdahl i Michel Brotje.
Bätschmann postuluje połączenie analizy immanentnej dzieła (hermeneutyka) z analizą kontekstualną (perspektywa historyczna). Zadaje podstawowe pytanie: co obraz oznacza w związku z wiedzą historyczną?
Tytuł artykułu Historia sztuki na przejściu od ikonologii do hermeneutyki jest znaczący dla sposobu uzasadniania swojej koncepcji, jaką przyjął Bätschmann. Postanawia on bowiem na początku odnieść swoją koncpecję do ikonologii Panofsky’ego i hermenutyki w ogólnym sensie. Poprzez krytyczną rewizję i refleksję nad tymi dwoma układami odniesienia postuluje on dopiero własne rozumienie hermeneutyki historyczno-artystycznej.
Bätschmann wykłada ikonologię jako par excellence rozumienie znaków, a nie metodę interpretacji i objaśniania obrazu. Na każdym z trzech poziomów rozumienia następuje bowiem analiza relacji znaczące-znaczone. Analiza opisowa (opis preikonograficzny) rozróżnia znaczący nośnik fizyczny od znaczonych rzeczy i zdarzeń, a analiza ikonograficzna skupia się na dualizmie intencjonalnym, relacji znaczące rzeczy i zdarzenia – znaczone tematy i pojęcia. Analiza ikonograficzna podporządkowuje więc w układzie wertykalnym świat motywów światowi przedstawień literackich. Również najwyższy etap interpretacji, czyli interpretacja ikonologiczna, dążąc do syntezy i ujawnienia „ostatecznej istotności treści” rozpatruje znaczenie obrazu jakby wtórny system modelujący względem kultury i umysłowości, podejmując myślenie Cassirera o formach symbolicznych Panofsky rozróżnia znaczenia zamierzone w dziele przez autora od treści, które będąc przejawami, symptomami kultury nie muszą być uświadomione twórcy.
Bätschmann krytykuje ahistoryczne przeświadczenie o oczywistości dualizmu znaku. W rzeczywistości relacja między signifiant a signifie nie musi przebiegać tak jak w diadycznej definicji znaku de Saussere’a, a w każdym obrazie należy przemyśleć, jak buduje się ten związek i jest to jeden z celów hermeneutyki. Szczególny rozziew między klasycznym związkiem signifiant – signifie ujawnia sztuka współczesna rezygnująca często z funkcji przedstawieniowej. Następuje w niej inny typ relacji.
Dualizm znaku powoduje szereg redukcji obrazu do tego, czym nie jest – a jest przede wszystkim znaczącym, znaczone leży zaś poza jego obrębem. Treść obrazu nie może leżeć poza nim, lecz wpisana jest już w poziom preikonograficzny, treść jest zawsze dyskursywna. W ujęciu Panofsky’ego obraz jest wtórny i stanowi tylko przekaźnik wyższego znaczonego, sam nie oferując żadnego nowego doświadczenia.
Konkludując, iż ikonologia pozostaje tylko rozumieniem znaków, Bätschmann określa, że jego koncepcję hermeneutyki zajmuje pytanie o problem tworzenia, czy produkowania sensu (treści), zastrzegając, że rekonstrukcja semantycznej struktury podwójnego sensu nie zakłada prostej interpretacji sensu pierwszego, czyli signifiant, zmysłowego obrazu. Tych sensów nie ujawnia odczytanie znaków, lecz dopiero specyficzna relacja przedstawienia i przedstawionego oraz przedstawienia i tematyki. Opis i ikonografia dostarczają sensu abstrakcyjnego, który wraz z pytaniem o relację zostaje odniesiony do obrazu. Wypełnia się więc postulat hermeneutyki, by utrzymać obraz w centrum uwagi, a wszelkie znaczenia nadbudowane powinny być konfrontowane z dziełem.
Rolę hermeneutyki jako pośredniej nauki o sensie widzi Bätschmann w powiązaniu metodycznych analiz relacji przedstawienia, przedstawionego i tematu z treścią i gęstością obiektu. Odrzuca wiarę w to, ze interpretację można metodycznie oprzeć na pewnym fundamencie, by następnie prowadzić ją aż do trafności. Hermeneutyka Bätschmanna ma dokonywać wglądu w treść poprzez rozpoznanie objawiania się samego obrazu jako obrazu i jego produktywności, a nie jest to możliwe bez specyficznej wiedzy historycznej. Natomiast relacja dzieła do sytuacji historycznej nie może obyć się bez właściwego rozpoznania elementów obrazowych i ich produktywności. Następuje więc w takim rozumieniu wymienność i pewien model koła, porównywalnego z kołem hermeneutycznym. Bätschmann dla swojej koncepcji używa metafory wstęgi Möbiusa, stanowiącej splot przesłanek, odniesień do kontekstu historycznego i rzeczywistości pozaartystycznej przy jednoczesnym utrzymaniu w centrum uwagi samego obrazu i jego elementów wizualnych. Zazębienie tych danych dokonuje się na gruncie obrazu i to on jest najwyższym arbitrem.
geometric_queen