Praca profilaktyczna w grupach wychowawczych.
Temat: Wartości niezbędne w kształtowaniu osobowości człowiek.
Spis treści
Wstęp …………………………………………………………………………. 3
I. Wartości …………………………………………………………………… 4
1.1. Pojecie wartości ………………………………………………………… 4
1.2. Klasyfikacja wartości …………………………………………………… 4
1.3. Klasy wartości …………………………………………………………... 6
1.4. Wartości dóbr …………………………………………………………… 8
1.5. Wartości ugruntowane organicznie ………………………....................... 9
1.6. Wartości duchowe …………………………………………................... 11
1.7. Relacje między wartościami …………………………………………... 13
1.8. Hierarchia wartości …………………………………………. …………16
1.9. Znaczenie wartości w wychowywaniu młodzieży …………………….. 19
II. Osobowość i jej struktura……………………………………………… 14
2.1. Główne tendencje w ujmowaniu osobowości………………………….14
2.2. Świat człowieka i jego znaczenie w procesie rozwoju psychicznego….17
2.3. Dynamika procesu kształtowania się osobowości……………………..19
III. Wartości niezbędne w kształtowaniu osobowości człowieka……......... 22
3.1. Proces kształcenia i wychowania do wartości………………………… 22
3.2. Aksjologiczna teoria rozwoju osoby w ciągu całego życia……………. 24
3.3. Wychowawca wobec wartości i osobowości wychowanka……………. 26
3.4. Osobowościowy charakter przekazu wartości w procesach wychowania. 29
Zakończenie …………………………………………………………………. 32
Bibliografia ………………………………………………………………….. 33
Wstęp
Wartości to standardy naszych myśli, postaw i zachowań. Określają, kim jesteśmy, jak żyjemy i jak traktujemy innych ludzi. Prawdziwe i uniwersalnie akceptowane wartości wyzwalają zachowanie korzystne dla tych, kto je praktykuje, jak i dla tych, do których są skierowane. Wartości kształtują człowieka od wewnątrz. Wartości stwarzają człowiekowi współczesnemu szansę na wyjście z kryzysu. Wartości same w sobie mają celową i sensowna zmianę w postawie ludzkiej.
Wartości to te normy i zasady postępowania, które umożliwiają pełny rozwój oraz chronią przed wyrządzaniem krzywdy sobie i innym. Wartości można określić, jako te wszystkie cele, normy i zasady postępowania, potwierdzone przez codzienne doświadczenie, które umożliwiają rozwój oraz osiągnięcie trwałej satysfakcji życiowej. Autentyczne wartości nie wynikają z ideologicznych założeń czy nieuzasadnionych tradycji, lecz z analizy doświadczenia w odniesieniu do rozwoju i wychowania człowieka. Każdy potrzebuje określonego systemu norm i zasad postępowania zwanych wartościami. Normy i zasady sprzyjają rozwojowi, a jednocześnie chronią przed błędnymi postawami.
Wielu młodych ludzi staje przed problemem wyboru, które wartości traktować, jako pierwszoplanowe: wartości konsumpcyjne, materialne czy wartości moralne – wyznaczające stosunek do drugiego człowieka i do samego siebie. Przedmiotem potrzeb i wartości może być wszystko, co otacza człowieka, tj. on sam i jego relacje ze społeczeństwem, przyrodą czy światem wytworów (rzeczy, cywilizacja, kultura). W psychologii potrzebę ujmuje się, jako względnie stałą właściwość osobowości, określoną przez relację do danej klasy obiektów zewnętrznych i wyróżniającą się emocjonalnie, jako stan braku, jako tendencja dążenia do nich. Często potrzeby ujmuje się, jako stan zależności wyrażający się w tym, że cechy i stany oraz procesy zachodzące w jednym z elementów danego systemu zależą od istnienia cech, stanów i procesów zachodzących w drugim z jego elementów.
I. Wartości.
1.1. Pojęcie wartości.
Pojęcie wartości rozumiane jest wieloznacznie przez filozofów i przedstawicieli dyscyplin humanistycznych i społecznych. Termin wartości w języku potocznym oznacza „siłę charakteru, zdrowie fizyczne. Wartość można rozważać, jako zjawisko wyboru celu, dążeń, oraz ustosunkowanie się do tego celu, selekcji alternatywnych dążeń w określonej sytuacji psychologicznej, selekcji potrzeb, środków działania. Wartością może być dowolny przedmiot, idea lub instytucja, któremu jednostka przypisuje ważną rolę w życiu, a dążenie do jego osiągnięcia traktowane jest, jako konieczność ze względu na zaspokajanie potrzeb jednostki. Zewnętrznym przejawem wartości jest obserwowalne zachowanie. Określa się nim również duchowe, moralne przekonanie jednostek i grup społecznych kierujących postawami oraz zachowaniami jednostkowymi i zbiorowymi.”[1] Wartości analizowane są w aspektach:
· Filozoficzny (akcentują ich ontologiczną i epistemologiczną naturę)
· Psychologicznym
· Socjologicznym
· Antropologicznym (wiążąc treści interesującego nas pojęcia z przeżyciami osób pozostających w określonych warunkach)
· Ekonomicznym (wyrażając ilościowe aspekty wartości)[2]
W. Okoń definiuje wartości, jako „właściwość nadawana przedmiotom przez człowieka w zależności od jego potrzeb, uczuć i woli.”[3] Wg. J. Szczepańskiego wartość to „dowolny przedmiot materialny lub idealny, idea lub instytucja, przedmiot wyimaginowany lub rzeczywisty, w stosunku, do którego jednostki lub zbiorowość przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenia do jego osiągnięcia odczuwają, jako przymus.”[4]
Psychologiczną interpretację wartości przedstawia Matusewicz. Ze względu na sposób przeżywania wartości wyróżnił on dwa nurty interpretacyjne: emotywistyczne i racjonalistyczne. Według pierwszego z nich warunkiem przypisania jakiemuś obiektowi wartości jest wyznanie tylko uczucia, wartość jest, więc wyrazem subiektywnych przeżyć. Interpretacja racjonalistyczna zaś, to pogląd uznający wartość za wynik rozeznania intelektualnego ukazującego stan rzeczy, który możemy aprobować lub odrzucić, tym samym proces myślenia jest niezbędny do wartościowania.
Matusewicz wskazuje także różne źródła wartości:
· Interpretacje naturalistyczne, które doszukują się źródeł wartości w podmiocie. Wartość jest, więc stanem rzeczy umożliwiającym stały proces samoregulacji biopsychicznej organizmu. Stan ten można interpretować, jako naturalny, przysługujący obiektywnie organizmowi, zgodnie z teorią homeostazy;
· Nurt naturalistyczno - humanistyczny, który przypisuje znaczenie wartości na podstawie całokształtu doświadczeń ludzkich - zmysłowych i empatycznych. Wynika z tego, że wartości możemy się nauczyć, a to, jakiego rodzaju one będą, zależy od środowiska, w którym żyjemy;
· Interpretacja społeczno - humanistyczna; uznaje wartości za idee nadprzyrodzone, elementy kultury lub systemu społecznego; wartości przysługują przedmiotom i ideom, a nie podmiotowi, można uznać je za pewien będący częścią tradycji stały czynnik, który ewoluuje wraz z cywilizacją.
Matusewicz zakłada społeczno - humanistyczne "pochodzenie" wartości, które są:
· Powiązane z procesami ustrojowymi; w społeczeństwie totalitarnym wartością funkcjonującą, jako kryterium była grupa, "ogół": związek młodzieży, zrzeszenie kobiet pracujących. Obecnie, w czasach demokracji i kapitalizmu, wartością wyznaczającą procesy ogólnospołeczne powinna być każda jednostka, pojedynczy obywatel;
· Związane z wyborem indywidualnej drogi życia w ramach określonego społeczeństwa; większość z nas musi respektować pewne prawa, które opierają się na wartościach normatywnych oraz wybierać takie wartości, które nie kolidują z wartościami innych, tylko zespalają nas z otoczeniem.
· Równocześnie wyklucza uznanie niektórych wartości, jako kryterium wyboru alternatywnych zachowań; jeżeli ktoś preferuje wartości hedonistyczne, to neguje jednocześnie wybór wartości egzystencjalnych, np. samorealizację.
W świecie mamy do czynienia z wartościami prezentowanymi przez kogoś lub przez coś. Wybierając daną wartość człowiek przypisuje ją komuś lub czemuś i w oparciu o nią wybiera między obiektami konkurencyjnymi. Przypisując wartość człowiek posługuje się oceną, za pomocą, której ustala wartościowość obiektu. Mówiąc inaczej wartościujemy, jeśli cenimy jedne rzeczy ponad innymi. Wartości można odnosić do rozumienia pewnego dobra dla jednostki lub społeczeństwa, które uważa się za godne realizacji.
1.2. Klasyfikacja wartości.
Aby nie pogubić się w świecie wartości przyjęto próby klasyfikacji wartości. Najstarszy podział przedstawił E. Spranger uwzględniając zasadę różnic tematycznych. Podział ten zachowali również G. Allport i B. Vernon: wartości teoretyczne, ekonomiczne, społeczne, estetyczne, polityczne i religijne. Ossowski z kolei wprowadza podział na wartości odczuwane i wartości uznawane oraz (według innego kryterium) na wartości uroczyste i codzienne. Od dawna filozofowie mówili o absolutnych wartościach, od wieków też trwał spór o prawdę, dobro i piękno.
U wielu autorów można wyróżnić podział na wartości instrumentalne, (czyli podstawowe) i ostateczne, (czyli wyższe). Można też doszukiwać się podziału na wartości ogólne np.: wartości religijne, życie rodzinne, sukcesy zawodowe, dobrobyt materialny, uznanie społeczne, osiągnięcia naukowe, szlachetność osobista, uznanie społeczne, dobra kultury i sztuki, oraz wartości ważne w życiu rodzinnym np.: dobre wychowanie dzieci, dojrzała miłość, szczerość i zaufanie, umiejętność przebaczania, wierność, ojcostwo i macierzyństwo, serdeczność i czułość.
Ludzie są skłonni prawie wszystko wartościować niezależnie od posiadanej wiedzy o przedmiocie wartościowania, oraz od tego czy orientują się na obiekcie przypadkowo czy nie. Człowiek dokonuje podziału na rzeczy złe lub dobre, na przyjemne lub nieprzyjemne w odniesieniu prawie do wszystkiego: ludzi, ich uczynków, wyglądu, ukrytych cech, przejawianych zachowań, niewerbalnych sytuacji, idei i poglądów.
Przedstawiciele pedagogiki kultury wyróżniają wartości: animalne, czyli nienormatywne (są one nietrwałe i zmienne, wyrażają się w różnych postaciach przyjemności), normatywne (stany świadomości przeżywane w kontakcie ze sztuką), absolutne, (jako trwałe i wieczne są wyznacznikami kultury).[5]
M. Rokeach dokonuje podziału wartości na ostateczne i instrumentalne. Pierwsze z nich to stany rzeczy, do których ludzie dążą. Z kolei wartości instrumentalne to zachowania i cechy, służące osiąganiu tych stanów rzeczy. Do wartości ostatecznych zaliczył on wygodne (dostatnie), pasjonujące (aktywne, podniecające) życie, poczucie dokonań, nadal trwający udział w jakiejś pracy, pokój na świecie (brak wojen i konfliktów), piękno świata (natury, sztuki), równość (braterstwo, równe możliwości dla wszystkich), bezpieczeństwo rodziny (opieka nad tymi, których się kocha), wolność (niezależność, wolny wybór), szczęście (zadowolenie), harmonia wewnętrzna (bycie wolnym od konfliktów wewnętrznych), dojrzała miłość, bezpieczeństwo narodowe (obrona przed agresją), radość (radosne, swobodne życie), zbawienie (bycie zbawionym, życie wieczne), szacunek dla samego siebie, uznanie społeczne, prawdziwa przyjaźń (bliskie koleżeństwo), mądrość (dojrzałe zrozumienie świata). Wśród wartości instrumentalnych M. Rokeach wyliczył takie, jak: ambitny (ciężko pracujący, mający aspiracje), z szerokimi horyzontami myślowymi, zdolny (kompetentny, efektywny), wesoły, czysty, odważny (broniący swych przekonań), przebaczający, pomocny (pracujący dla dobra innych), uczciwy (szczery, prawdomówny), obdarowany wyobraźnią (śmiały, twórczy), niezależny (dążący do samorealizacji, samowystarczalności), intelektualista (inteligentny, myślący), logiczny (konsekwentny, racjonalny), kochający (uczciwy, czuły), posłuszny (obowiązkowy, pełen szacunku), grzeczny, odpowiedzialny (niezawodny, godny zaufania), opanowany (powściągliwy, odznaczający się samodyscypliną).[6]
K. Ostrowska wyszczególnia wartości sensotwórcze (uniwersalne, duchowe, zanurzone w świecie transcendencji) i instrumentalne (utylitarno-pragmatyczne). Ostatnie z nich służą realizacji wartości uniwersalnych. Posiadają one charakter porządkujący bieżącą aktywność jednostki.
R. Jedliński wyróżnia następujące wartości:
1. Transcendentalne (Bóg, świętość, wiara, zbawienie);
2. Uniwersalne (dobro, prawda);
3. Estetyczne (piękno);
4. Poznawcze (wiedza, mądrość, refleksyjność);
5. Moralne (bohaterstwo, godność, honor, miłość, przyjaźń, odpowiedzialność, sprawiedliwość, skromność, szczerość, uczciwość, wierność)
6. Społeczne (demokracja, patriotyzm, praworządność, solidarność, tolerancja, rodzina);
7. Witalne (siła, zdrowie, życie);
8. Pragmatyczne (praca, spryt, talent, zaradność);
9. Prestiżowe (kariera, sława, władza, majątek, pieniądze);
10. Hedonistyczne (radość, seks, zabawa)
1.3. Klasy wartości.
Z przebogatego świata wartości wyróżnia się różne ich rodzaje, kierując się zwykle tym, w jakich sferach życia ludzkiego się przejawiają. Wartości związane z przyjemnością nazwano hedonicznymi, z życiem — witalnymi, z użytecznością — utylitarnymi; poznaniu przyznano wartości poznawcze, pięknu — estetyczne. Mówi się także o wartościach kulturowych, społecznych, narodowych, a przede wszystkim moralnych. W rozmaitych wypowiedziach za wartość uznaje się rzeczy i Stany rzeczy, człowieka, naród, państwo, religię, Boga. Pojęcie tak rozmyte nie sprzyja racjonalnej dyskusji o wartościach, nie pozwala na konsekwentne uzasadnianie zajmowanego stanowiska i powoduje przesunięcie aksjologicznych rozstrzygnięć do sfery irracjonalnych, decyzji opartych wyłącznie na emocjach. Wyróżnienie klas zawierających jednorodne wartości porządkuje je i umożliwia, przynajmniej częściowe, dookreślenie sensu wypowiedzi o tym, co cenne i cenione.
Na jakiej podstawie jednak wyróżniać klasy wartości? Najłatwiejszym sposobem takiego pogrupowania wydaje się uczynienie bazą rodzaju ich nośnika czy też fundamentu bytowego. Pozwala to przede wszystkim wyraźnie odróżnić wartości od dóbr, którym one przysługują. W tym ujęciu ani rzecz, ani człowiek nie może być wartością, mogą wyłącznie mieć wartość.[7]
Prosty podział, wedł...
basiek21_87