semestr I
PRZEDMIOT PSYCHOLOGII
Dwie grupy trudności: 1) wielość faktów, którymi zajmuje się psychologia, m.in.: myślenie, działania, osobowość człowieka, zaburzenia percepcji (schizofrenia, paranoja, nerwica), metody terapii i leczenia nerwic (psychoterapia), selekcja zawodowa (psychologia pracy);
2) trudności natury historycznej, psychologia ma długą przeszłość, ale krótką historię. Psychologia jako dziedzina naukowa, empiryczna powstała w 1879 roku wraz założeniem w Lipsku pierwszego laboratorium psychologicznego. Pionierskie dzieło dla psychologii naukowej to Elementy psychofizyki Fechnera. Eksperyment Fechnera odkrył zależność pomiędzy zjawiskami fizycznymi (siła nacisku) a psychicznymi (wrażliwość na ból),
Kierunki psychologii od XIX wieku do dziś:
1. PSYCHOLOGIA KLASYCZNA
2. BEHAWIORYZM
3. PSYCHOANALIZA
4. PSYCHOLOGIA POZNAWACZA
5. PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA
Psychologia rozwija się w ramach filozofii:
· EMPEDOKLES – twierdził, że przyroda jest zbudowana z 4 pierwotnych składników: wody, powietrza, ziemi i ognia,
· DEMOKRYT – atomistyczna teoria świata, idealnie okrągłe atomy składają się na duchowość człowieka
· PLATON – dualizm, dwa byty: rzeczywisty (idee) i pozorny (materia), wyróżnił 3 części duszy (rozum, popędy, wola)
· ARYSTOTELES – ojciec psychologii, autor pierwszej monografii psychologicznej, pisząc dzieła na potrzeby studentów zebrał całą ówczesną wiedzę w dziele Peri Psyches, łac. De anima – O duszy. Dusza stanowi w systemie Arystotelesa formę życia organicznego. Dusza ludzka stała się najdoskonalszą z form; jedyną, która posiadła zdolność rozumienia świata zewnętrznego i świadomość samej siebie. Jako najdoskonalsza jest też najbliższa połączenia się z Bogiem. Dusza jest jednak tylko formą materii, nierozerwalnie z nią związana. Dusza i ciało człowieka tworzą więc swoistą całość, a nie dwa oddzielne byty.
Klasyfikacja zjawisk psychologicznych:
- wyróżnił 5 zmysłów człowieka
- określił czym są wrażenia i spostrzeżenia
wrażenie - prosty proces poznawczy polegający na odbiorze jednej cechy zjawiska. Wrażenia powstają, gdy na nasze narządy zmysłowe działają w sposób bezpośredni bodźce zarówno ze świata zewnętrznego jak i wewnętrznego
spostrzeżenie - proces poznawczy odzwierciedlający cały przedmiot oddziałujący na nasze narządy zmysłowe. Spostrzeżenia są polisensoryczne, składają się z wrażeń.
- sformułował 4 prawa kojarzenia (przez styczność w miejscu, w czasie, przez podobieństwo i przez kontrast)
- wprowadził pojęcia myślowe
· TEOFRAST - w Charakterach przedstawił 30 portretów literackich przedstawiających typowe wady ludzkie
· HIPOKRATES - wyróżnił w organizmie cztery podstawowe soki: krew, żółć, śluz, czarna żółć. Zaburzenie równowagi między nimi miało być przyczyną choroby (patologia humoralna). Przewaga jednego z tych elementów miała również być przyczyną określonego typu temperamentu: sangwiniczny - przewaga krwi, choleryczny - żółci, flegmatyczny - śluzu, melancholiczny - czarnej żółci.
· KARTEZJUSZ – subiektywistyczne podejście do psychiki, zwrócił uwagę na jaźń człowieka jako źródła poznania. Według Kartezjusza każdy z nas zachowuje się jak maszyna. Człowieka do aktywności uruchamia coś niematerialnego (jaźń, umysł). Ruch powoduje szyszynka mózgowa, jako jedyna nieparzysta część ciała.
bodziec =>organ zmysłu => nerw =>mózg/rdzeń kręgowy =>nerw => mięsień => ruch
Empiryści angielscy:
LOCKE, HUME, najważniejsze pojęcia:
· tabula rasa – umysł jako nie zapisana karta, wszystko, co jest w naszym umyśle jest pochodzenia empirycznego
· dynamika życia umysłowego, idee kojarzą się (tak jak u Arystotelesa – prawa kojarzenia)
Fizjologowie:
· BROC – lekarz, zajmował się pacjentem, który nie umiał mówić, ale rozumiał mowę. Po jego śmierci na mózgu odkrył bliznę (prawdopodobnie po udarze lub wylewie) i wysunął wniosek, że ma ona związek z utratą zdolności mówienia (afazja). Mowa jest więc częścią naszej psychiki.
· FRISCH – przeprowadzał eksperymenty na zwierzętach; zauważył, że przy dotknięciu mózgu uruchamia się reakcja na bodziec
· ROLANDO – badał pacjentów szpitali psychiatrycznych. Udowodnił statystycznie pewne fizykalne zmiany w mózgu ludzi chorych psychicznie.
· GALL – zakładał związek pomiędzy kształtem czaszki, budową mózgu a właściwościami psychicznymi tzw. frenologia Galla. Dzisiaj wiemy, że ta zbieżność jest przypadkowa.
· DONDERS – odkrycie zjawiska czasu reakcji ( szybkość przewodzenia bodźca)
· WEBER – odkrycie progu wrażliwości, każdy bodziec, żeby mógł być odebrany musi mieć określoną siłę.
PSYCHOLOGIA KLASYCZNA
(świadomości, introspekcyjna)
psychologia introspekcyjna to technika zbierania danych, rozwijana przez XIX–wiecznych psychologów, m.in. Wundta, kładąca nacisk na bezpośrednie i subiektywne badanie świadomości - introspekcję. W introspekcjonizmie psychika była rozumiana jako świadomość indywidualna - przedmiot jej badań stanowiła psychika dowolnej jednostki ludzkiej - utożsamiana ze świadomością. Przedmiotem badań introspekcjonizmu jest psychika indywidualna. Według niej to, co psychiczne jest tym, co świadome i subiektywne. Stanom psychicznym przysługują specyficzne własności, inne, niż własności przypisywane rzeczom fizykalnym. Nie mają wymiaru przyczynowo - skutkowego, ani przestrzennego, jedynie wymiar czasowy.
ZAŁOŻENIA PSYCHOLOGII INTROSPEKCYJNEJ:
· zasada realizmu psychicznego tj. współwystępowanie (paralelizm, równoległość) zjawisk fizycznych i psychicznych
· pojęcie natury świadomości – problem psychofizyczny, próba określenia czym jest świadomość
· teoria świadomości
Dwa główne kierunki psychologii introspekcyjnej:
· psychologia elementów – psychika jest zbudowana z elementarnych cząsteczek, którymi są wrażenia (przez kojarzenie elementów następuje ruch)
· psychologia całości – prymat całości nad częścią, zaowocowała ciekawymi rezultatami dla psychologii myślenia (tworząc tzw. figury myśli), myślenie przez olśnienie
POLE SPOSTRZEŻENIOWE:
FIGURA
TŁO POSTAĆ
GESTALT
Podsumowanie:
PLUSY
+ wprowadzenie eksperymentu
+ zgromadzenie wiedzy na temat wrażeń i spostrzeżeń
+ zapoczątkowanie wiedzy o psychice
+ badanie prowadzą osoby przeszkolone w introspekcji
MINUSY
- niedoskonałość metody introspekcyjnej
- metoda subiektywna
dla kręgu niemieckojęzykowego naczelnym terminem jest świadomość, zaś dla kręgu amerykańskiego uczenie się.
BEHAWIORYZM
Koncepcja Pawłowa (dwa rodzaje odruchów)
1. odruchy bezwarunkowe – są odruchami o stałym łuku odruchowym (łańcuch następstw), są wrodzone
2. odruchy warunkowe – mają charakterystykę czasową, są nabyte
WARUNKOWANIE KLASYCZNE (Pawłow)
- uczymy się znaczenia bodźców, ważna jest czasowość
Mechanizm powstawania odruchów bezwarunkowych
W swym eksperymencie Pawłow mierzył ilość wydzielanej śliny wydzielanej w reakcji na bodziec. Każdorazowe podanie psom jedzenia zaczął poprzedzać dzwonkiem, stale mierząc oczywiście ilość śliny, wydzielanej przez psy na widok pożywienia. Po pewnym czasie jednak - do czego zmierzał eksperyment - zwierzęta tak przyzwyczaiły się do sygnału dźwiękowego, poprzedzającego podanie jedzenia, że nawet bez pojawienia się misek przed ich pyskami, na skutek już samego dzwonka intensywnie wydzielały ślinę. Manipulując tymi bodźcami Pawłow określił związek między takim bodźcem i reakcją jako odruch warunkowy w odróżnieniu od wrodzonego odruchu bezwarunkowego. Dalsze badania doprowadziły Pawłowa do odkrycia praw nabywania odruchów warunkowych, które później zostało określone jako warunkowanie klasyczne.
Nowy odruch warunkowy jest poszerzeniem odruchu bezwarunkowego. Aby powstał odruch warunkowy konieczne są: 1) dwa rodzaje bodźców, 2) kolejność bodźców bodziec obojętny => bodziec bezwarunkowy => bodziec warunkowy, 3) powtarzalność, ilość powtórzeń składa się na siłę odruchu.
WARUNKOWANIE jest formą uczenia się. Przeciwnym procesem do warunkowania jest WYGASZANIE odruchu warunkowego. Bodziec bezwarunkowy wzmacnia bodziec warunkowy.
Odruchy warunkowe mogą powstawać na innych odruchach warunkowych, pod warunkiem, że jest oparty na odruchu bezwarunkowym, to tzw. WARUNKOWANIE WYŻSZEGO RZĘDU.
Generalizacja bodźca – automatyczne rozszerzenie reakcji warunkowej na bodźce, które nigdy nie były zestawiane z pierwotnym bodźcem bezwarunkowym. Im bardziej nowy bodziec jest podobny do bodźca warunkowego, tym silniejsza będzie reakcja.
Różnicowanie bodźców – jest procesem, którego wyniku organizm uczy się reagować na bodźce, które różnią się od bodźca warunkowego na pewnym wymiarze.
Prace Pawłowa były fundamentem nowej teorii psychologicznej - behawioryzmu, stworzonej przez Johna Watsona w 1913 roku (Psychologia z punktu widzenia behawiorystów). Tło rozwoju behawioryzmu: niezadowolenie z metody introspekcji, osiągnięcia „psychologii zwierząt”, pragmatyzm (użyteczność).
KONCPECJA WATSONA (podstawy behawioryzmu)
1. Psychologia powinna zajmować się zachowaniem, które zawsze wynika z sytuacji. Zespół elementarnych bodźców buduje sytuację.
2. warunkiem jest obiektywność, w przeciwieństwie do subiektywnej introspekcji
3. nasze zachowanie w każdej sytuacji jest inne, bo każdy ma inne nawyki
kształtowanie się nawyku:
(przykład eksperymentu z głodnym szczurem zamkniętym w klatce, jedno z zachowań, które pozwoliło na wydostanie się – utrwaliło się)
nawyk – stała sekwencja pomiędzy bodźcem a zachowaniem, powstaje drogą warunkowania.
WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE (Skinner)
- uczymy się nowych zachowań
- narzędzie do zdobycia czegoś korzystnego
- jednostki mają różne nawyki
Dla behawiorystów osobowość człowieka kształtowana jest przez system nawyków, Konsekwencje, które mają związek z częstotliwością danego zachowania nazywane są wzmocnieniem. Dwa rodzaje wzmocnień to nagrody (zwiększona ilość występowanie danego zachowania) i kary (zmniejszona częstotliwość występowania danego zachowania). Ważna jest tutaj kwestia względności – to co dla jednego jest nagrodą, dla drugiego może być karą. Nagroda utwierdza nas w tym, że nasze zachowanie jest dobre, system sankcji pozwala na manipulację. Żeby zmienić człowieka należy najpierw zmienić jego nawyki, można to zrobić na trzy sposoby: dodać nawyki nowe, ująć nawyki stare lub zastąpić nawyki stare nowymi. Jeżeli chcemy uzyskać nawyk szybciej, stosujemy kary, jeżeli chcemy nawyk utrwalić stosujemy nagrody. Behawioryści uznają wyższość nagród nad karą.
Inżynieria behawiorystyczna => Behawioryści uważali, że można wpłynąć na zachowania społeczne, jednocześnie kontrolując je. Inżynieria nazywana jest również technologią zachowania. Celem tej dziedziny nie jest zmiana stanów wewnętrznych, lecz modyfikacja reakcji człowieka, które są obserwowane i mierzalne.
Negatywne konsekwencje stosowania kar:
1. generalizacja hamowania – kara tłumi nie tylko niepożądane zachowania
2. zaburzenia emocjonalne (lęk i reakcja unikania lub gniew i agresja)
3. unikanie źródła karania
4. negatywne wzorce zachowania
Jak stosować nagrody:
...
cfaniara