zeglarstwo_niepelnosprawni.pdf

Mariusz Janusz

Szpital Rehabilitacyjny dla Dzieci w Radziszowie

Instytut Rehabilitacji AWF Kraków

Żeglarstwo - alternatywną formą aktywności ruchowej dzieci i

młodzieży niepełnosprawnej

W twardym trudzie żeglarskim hartują się charaktery

Mariusz Zantski

Myśl wypowiedziana przez nauczyciela i wychowawcę młodzieży nie straciła na aktualności w

dobie wysokiego rozwoju cywilizacji i licznych udogodnień, które człowiek zmienił w źródło

hipokinezy, a często w przyczynę wypadków, których sam jest ofiarą. Żeglarstwo jest jedną z tych

form rekreacji i turystyki, którą uprawiać może każda osoba bez względu na swoje

psychomotoryczne ograniczenia. Jednocześnie jest to forma sportu, do którego uprawiania

konieczne jest zdobycie określonych umiejętności i pewnego zasobu wiedzy teoretycznej, co jest

realizowane w szkoleniu żeglarskim.

Mówi się, że najlepsi żeglarze rodzą się daleko od morza. W bogatym życiu społeczności

żeglarskiej Krakowa brakuje, podobnie zresztą jak w życiu publicznym, obecności osób nie w pełni

sprawnych. Dzięki rozwojowi stowarzyszeń społecznych, w tym Polskiego Stowarzyszenia Osób

Niepełnosprawnych w Krakowie, otwiera się szansa na zmianę tej sytuacji. Rozpoczęte w 1995

roku szkolenie żeglarskie dzieci i młodzieży, w tym niepełnosprawnej, po dwóch latach daje efekty.

Jeszcze 10 lat temu na organizowanej w Krakowie konferencji na temat żeglarstwa brak było

doniesień o działalności żeglarskiej niepełnosprawnych w Polsce. Z nutą zazdrości mówiono o

patentach zdobywanych przez niepełnosprawnych w Wielkiej Brytanii. Dzisiaj ta nuta pojawi się,

gdy mówić będziemy o przeróbkach adaptacyjnych łodzi umożliwiających funkcjonowanie na nich

niepełnosprawnych. Nie ma też żadnych uregulowań w kwestii szkolenia i rywalizacji sportowej

niepełnosprawnych żeglarzy.

W takiej sytuacji wypada za sukces uznać wyrażenie w 1996 roku zgody na uprawianie żeglarstwa

przez osoby niesłyszące na warunkach zaproponowanych przez PZŻ przez ówczesne Ministerstwo

Komunikacji i Główny Inspektorat Żeglugi Śródlądowej.

Aby przypomnieć, że na arenie międzynarodowej niepełnosprawni żeglarze są obecni od wielu lat

trzeba wspomnieć o wyczynie małżeństwa niepełnosprawnych, którzy na własnym zaadaptowanym

jachcie opłynęli glob, o budowie statku "Soreu Larsen", który jest ośrodkiem rehabilitacji i

jednocześnie szkołą pod żaglami dla niepełnosprawnych, o prężnym klubie żeglarskim działającym

w Wielkiej Brytanii, który jako jeden z pierwszych w latach osiemdziesiątych organizował

szkolenie żeglarskie dla niepełnosprawnych.

W tym miejscu można wymienić szereg organizacji i klubów żeglarskich prowadzących działalność

sportową, edukacyjną i integracyjną jak: British Paraplegic Sailiug Associatiou, The Disabled

Sailing Association of British Columbia, Canadiau Yachting Association. Royal Yacht Associatiou

- Sailability, czy w końcu działający przy Międzynarodowym Komitecie Paraolimpiad IFDS

(International Foundation Disabled Sailing).

W ostatnim okresie rozegrano szereg zawodów sportowych dla niepełnosprawnych żeglarzy, z

których wymienić należy: Mistrzostwa Europy Żeglarzy Niepełnosprawnych - Hiszpania 1995,

Międzynarodowe Mistrzostwa Kanady 1996 dla żeglarzy z niepełnosprawnością. Regaty

Paraolimpijskie w Los Angeles 1996.

Stwierdzenie, że sport jest atrakcyjną formą usprawniania leczniczego nie budzi wątpliwości pod

warunkiem, że będzie ono służyć osobie niepełnosprawnej uwzględniając cele, które chyba

najlepiej określił Lorenzen [3]. Żeglarstwo jest sportem, który pozwala osobom niepełnosprawnym

fizycznie konkurować ze sprawnymi na równych warunkach, wymaga jednak zdobycia wiedzy i

umiejętności, a niekiedy adaptacji łodzi, co osiąga się w szkoleniu i praktyce żeglarskiej. Istnieje

znaczna liczba osób niepełnosprawnych zdolnych opanować kunszt żeglarski.

Praca ta jest próba zweryfikowania trwającego od dwóch lat szkolenia żeglarskiego obejmującego

dzieci i młodzież, w tym niepełnosprawną.

Materiał i metody badawcze

Do analizy efektów szkolenia żeglarskiego posłużono się skalą oceniającą poziom zainteresowania i

umiejętności oraz zdobycie patentu żeglarza jachtowego. Oceną objęto dzieci i młodzież

niepełnosprawną uczestniczącą w sportowych obozach szkoleniowych: żeglarskich i żeglarsko -

hippicznych oraz regatach, (tab. 1)

Uczestników obozów podzielono ze względu na rodzaj dysfunkcji i wyodrębniono dziewięć grup

(tab. 2):

Grupa 1 uszkodzenie narządu słuchu;

Grupa 2 upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim;

Grupa 3 upośledzenie umysłowe w stopniu ciężkim (w tej grupie znalazło się jedno

dziecko z cechami autyzmu, jedno z zespołem Dawna, dwie osoby ciężko

upośledzone umysłowo);

Grupa 4 mózgowe porażenie dziecięce, z których większość stanowi postać diplegia

spastica, poruszających się samodzielnie lub o kulach;

Grupa 5 skoliozy zaawansowane i mniejsze, stany po wrodzonych dysplazjach

stawów biodrowych, skrócenia kończyn dolnych o różnej etiologii;

Grupa 6 zniekształcenie narządu ruchu powstałe w przebiegu różnych chorób

układowych jak: artrogrypoza, wrodzona dysplazja wielonasadowa, wady

nabyte (przykurczę w stawach uniemożliwiające ich prawidłowe

funkcjonowanie), wady wrodzone (np. brak kończyny górnej) itd.;

Grupa 7 niedowłady wielokończynowe, czyli osoby z porażeniem trzech kończyn po

poliomyelitis, z porażeniem kończyn dolnych, po urazie rdzenia kręgowego,

z wysoką przepukliną oponowo - rdzeniową;

Grupa 8 dzieci chore na jałowe martwice kości, choroba Osgood -Schlatera,

Scheurmaua, idiopatyczna osteoporoza młodzieńcza;

Grupa 9 dzieci cierpiące na schorzenia przemiany materii (cukrzyca) i schorzenia

iuternistyczue (astma, zapalenie dróg moczowo-płciowych).

Do oceny zainteresowania żeglarstwem posłużono się skalą od O - 10 pkt dokonywaną

każdorazowo po kolejnym etapie szkolenia przez Kierownika Wyszkolenia Żeglarskiego i kadrę

instruktorską. Do analizy wzięto najlepszy wynik uzyskany przez dziecko. Dla uproszczenia analizy

wyszczególniono klasę o wysokim (9-10 pkt), średnim (6-8 pkt) oraz przeciętnym (3 - 5 pkt) i

miernym zainteresowaniu (O -2 pkt). Poziom umiejętności również oceniono na podstawie skali 10

pkt i czterech klas, w których zdobyte punkty odzwierciedlają stopień opanowania umiejętności

żeglarskich [2].

Poziom wysoki (9 - 10 pkt) - opanowanie manewrów prostych, głównych złożonych, awaryjnych i

znajomość dobrej praktyki żeglarskiej. samodzielne przystosowanie swoich reakcji i zachowań do

zmieniających się warunków środowiska zewnętrznego, umiejętność kojarzenia i rozwiązywania

problemów w stopniu wymaganym na patent żeglarza jachtowego.

Poziom średni (6 - 8 pkt) - opanowanie manewrów prostych, głównych, złożonych w warunkach

spokojnej żeglugi w obecności instruktora i pływaniu pod nadzorem.

Poziom przeciętny (3 - 5 pkt) - opanowanie manewrów prostych i głównych, praca załogi na

jachcie, opanowanie czynności pomocniczych.

Poziom mierny (0-2 pkt) - opanowanie czynności pomocniczych, wiązanie prostych węzłów,

pagajowanie, wiosłowanie na łodzi z pomocą instruktora, minimalne umiejętności taklowania

jachtu.

Do analizy wzięto najlepszy wynik jaki dana osoba osiągnęła w szkoleniu.

Uczestnicy szkolenia żeglarskiego byli klasyfikowani przez zespól. w skład którego wchodził

lekarz, rehabilitant, psycholog, instruktor PZŻ.

Wyniki badań

Średnio każdy uczestnik obozu żeglarskiego w 1995 roku wypływał 72 godziny i uczestniczył w 8

godzinach zajęć teoretycznych. W roku 1996 wypływał 90 godzin, uczestnicząc w regatach

dodatkowo 15 godzin. Na obozach żeglarsko - hippicznych było około 24 godziny pływania i 4

godziny zajęć teoretycznych. Zatem uczestnik szkolenia ma około 180 godzin wypływanych (dla

porównania student AWF kierunku wychowania fizycznego pływa 40 godzin podstawowe i 60

fakultatywnie.

Na uwagę zasługuje wysoki poziom zainteresowania (66%) w grupie 4 M.P.Dz. (tab. 3). Młodzież z

niedowładami wielokończynowymi znajduje się w klasie wysokiego i średniego zainteresowania,

co świadczy o wysokim poziomie motywacji. Podobnie jest w grupie 8. W grupie skolioz wysokie

zainteresowanie obserwuje się u więcej niż 50% osób. Również w grupie l (głusi) 76% prezentuje

wysoki i średni poziom zainteresowania.

Stosunkowo najniższe zainteresowanie daje się zaobserwować u upośledzonych umysłowo w

stopniu lekkim i ciężkim, ale znacząca jest wysoka motywacja do żeglarstwa u dziecka z zespołem

Downa,

Pod względem poziomu zdobycia umiejętności żeglarskich (tab. 4) również wyróżniają się osoby z

mózgowym porażeniem dziecięcym. skoliozami i niedowładami kończyn, które najczęściej

znajdują się w klasie średniej i wysokiej.

Stosunkowo duże rozproszenie panuje w grupie uszkodzeń narząd u słuchu, gdzie niemal 40%

osiągnęło wynik mierny i przeciętny.

Przeciętne wyniki dzieci z grupy chorób innych daje się tłumaczyć młodym wiekiem tych

uczestników. Usprawiedliwione wydaje się być tak słabe opanowanie umiejętności przez osoby z

ograniczeniem rozwoju umysłowego. Na uwagę zasługuje fakt, iż 2 uczestników na 21 zdobyło

umiejętności pozwalające na samodzielne prowadzenie jachtu, a 4 na prowadzenie jachtu pod

nadzorem.

Na uwagę zasługuje fakt, że po pierwszym roku szkolenia pozytywnie egzamin złożyło 40%

zdających, a po drugim roku szkolenia aż 73% zdających (tab. 5).

Na podkreślenie zasługuje osoba chłopca po porażeniu polio z niedowładem 3-kończynowym, po

licznych zabiegach korekcyjnych, który wykazał się umiejętnościami pozwalającymi na

posługiwanie się patentem żeglarza jachtowego już po pierwszym roku szkolenia.

Czy żeglarstwo może być alternatywną formą ruchu dla niepełnosprawnych, skoro nie jest to forma

rekreacji tania, dostępna i powszechna w Polsce? Wydaje się, że warto stworzyć system

umożliwiający włączenie osób niepełnosprawnych w tę formę rekreacji i rehabilitacji przez sport.

Ekskluzywność tego sportu, trudności adaptacyjne, trudności związane z pokonywaniem barier, w

tym architektonicznych, konieczność zdobycia określonej wiedzy i pakietu umiejętności

paradoksalnie czyni ten sport niezwykle atrakcyjnym dla niepełnosprawnych, o czym świadczy

wysokie zainteresowanie osób z M.P.Dz., porażeniem kończyn dolnych, niedowładami i

niesłyszących.

Wymagany poziom umiejętności, konieczność przekraczania własnych możliwości ruchowych i

psychicznych, wysiłek fizyczny i psychiczny, który niewątpliwie towarzyszy żeglarstwu jest silnym

stymulatorem rozwoju psychoruchowego - i jak wynika z badań - jest chętnie akceptowany i

podejmowany.

Wspomniane umiejętności żeglarskie wymagają doskonalenia w celu wykształcenia możliwości

szybkiego reagowania i rozwiązywania problemów, w jakich znajduje się załoga jachtu żaglowego.

Uwarunkowania niepełnosprawnych, umiejętność dopasowania swojego ciała do zmiennych

warunków równowagi podczas ruchu jachtu. zaburzona koordynacja wzrokowo - ruchowa,

osłabienie siły i wytrzymałości mięśni, zmniejszenie ruchomości w stawach są czynnikami

utrudniającymi, ale nie uniemożliwiającymi żeglowanie.

Dlatego potrzeba więcej czasu na opanowanie nowych umiejętności. Stąd postuluje się, aby

szkolenie żeglarskie wydłużyć w czasie. Należałoby rozdzielić uprawianie żeglarstwa dla sportu,

gdzie niewątpliwie decydujące znaczenie odgrywa czynnik rywalizacji, od żeglowania dla

przyjemności, rekreacji. Do tej drugiej grupy można włączyć dzieci nawet z ciężkim upośledzeniem

umysłowym, gdyż - jak wynika z obserwacji - daje to duże poczucie zadowolenia. W tych

przypadkach nie wydaje się celowe prowadzenie zaawansowanego szkolenia, a raczej dostarczenie

przyjemności z żeglowania, co może być możliwe wtedy, gdy jest to tylko jedna osoba w załodze 4-

osobowej. Żeglarstwo jako pewna atrakcja, przyjemność nadaje się dla każdego człowieka i stwarza

możliwość rozwijania cech psychicznych, intelektualnych i fizycznych.

O poważniejszym traktowaniu żeglarstwa możemy mówić wtedy, kiedy jest ono własnym wyborem

dziecka czy osoby dorosłej, także niepełnosprawnej. Jest to odpowiedź na wyzwanie, jakie stawia

żywioł -woda, technika - jacht, sprzęt i człowiek - współzałogant. U młodzieży poddanej obserwacji

daje się zauważyć pozytywne zmiany w kształtowaniu takich cech osobowości jak: zdecydowanie,

punktualność, aktywność, współdziałanie w grupie, wyrobienie niezależności i samodzielności,

odwaga. Nauka i doskonalenie umiejętności żeglowania rozwija pamięć, umiejętność kojarzenia, a

nade wszystko przewidywania. Konieczność zadbania o możliwość pływania, dojazd do akwenu,

taklowanie łodzi i w końcu pełnienie funkcji załoganta. a z czasem sternika wymusza aktywność i

pozwala utrzymać narząd ruchu w sprawności niezbędnej dla osoby niepełnosprawnej. Trening

sportowy nawet w formie niesystematycznej wpływa dodatnio na podniesienie odporności i ogólnej

wytrzymałości.

U niepełnosprawnych żeglarzy nie wolno zapomnieć o kinezyterapii, a więc zastosowaniu ruchu

jako leku, czemu żeglarstwo nie przeszkadza, a nawet pomaga, bo na wyjazdach, obozach ćwiczy

się łatwiej i lepiej. Nie sposób pominąć wychowawczego oddziaływania instruktora na swoich

podopiecznych. Ramy tego opracowania nie pozwalają zająć się tym tematem dogłębnie.

W końcu możliwość wykonania czegoś wyjątkowego, czym jest żeglowanie dostarcza osobie

niepełnosprawnej przyjemności i radości, co wyraża się w określeniach słownych po zejściu na ląd:

"było super", "chwieje mi się grunt pod nogami, ale było fajnie", "ale przechyły".

Żeglowanie zawsze wiąże się z nawiązaniem bliskich kontaktów społecznych (rzadko pływa się

samemu), z żeglarstwem kojarzy się gitara i śpiewana shanta i to jest cenne, że łatwiej sobie

uświadomić słowa Tomasza Mertoua "Nikt nie jest samotną wyspą".

Podsumowując 2 letnią żeglarską działalność PSON można stwierdzić, że dla wielu prawdziwe są

słowa "Navigare Necesse Est" (konieczne jest żeglować).

Wnioski

1. Konieczny jest dobór uczestników szkolenia żeglarskiego przez zespół badający (lekarz,

rehabilitant, instruktor PZŻ), który powinien uwzględnić stopień i rodzaj niesprawności oraz

możliwość stworzenia wacht umożliwiających szkolenie i pływanie dla przyjemności.

2. Program szkolenia żeglarskiego należy wydłużyć w czasie wprowadzając atrakcyjne formy

zdobywania i nazywania kolejnych stopni zaawansowania żeglarskiego, up. biszkopt,

majtek, starszy majtek, żeglarz o.m.c. itp.

3. Po wstępnym okresie szkolenia należy dokonać weryfikacji jego uczestników ze względu na

predyspozycje do sportowego uprawiania żeglarstwa.

4. Szkolenie żeglarskie dla niepełnosprawnych powinna prowadzić specjalistyczna kadra

znająca problemy żeglarskie i leczniczo -rehabilitacyjne.

5. Należy stworzyć system informowania i wyłaniania ze społeczności niepełnosprawnych

osób zainteresowanych żeglarstwem.

6. Należy stworzyć punktowy system doboru i klasyfikacji załóg startujących w regatach

wyrównujący szansę zwycięstwa.

Bibliografia

1. Dąbrowski Wł.: "Szkolenie i wychowanie w żeglarstwie turystycznym". Wybór referatów

pod red. Dąbrowski Wł., AWF Kraków 1989.

2. Dąbrowski Wł.: "Yademecum instruktora żeglarstwa". AWF Kraków 1995.

3. Orzech J., Sobiecka J.: "Sport Osób Niepełnosprawnych". AWF Kraków 1989.

4. Piskorz Cz.: "Rehabilitacja pod żaglami" W: Szkolenie i wychowanie w żeglarstwie

turystycznym. Red. Dąbrowski Wł. AWF Kraków 1989.

5. Szczygieł A., Klimek E.L "Żeglarstwo osób niepełnosprawnych -wybrane zagadnienia" W:

Szkolenie i wychowanie w żeglarstwie turystycznym. Red. Dąbrowski AWF Kraków 1989.

6. Williams Trevor: "International Paralymic Committee. Sailing Classification - introduction."

ipc-info alvoro.ac.ak.

Tabela 1. Wiek uczestników obozów sportowo - szkoleniowych

Przedziały wieku Liczba osób

do 10 lat

11 - 13 lat

14 - 16 lat

17 lat i więcej

Tabela 2. Uczestnicy obozów sportowo - szkoleniowych a rodzaj dysfunkcji (schorzenia)

Rodzaj dysfunkcji (schorzenia)

Liczba osób

1 uszkodzenie narządu słuchu;

2 upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim;

3 upośledzenie umysłowe w stopniu ciężkim (w

tej grupie znalazło się jedno dziecko z

cechami autyzmu, jedno z zespołem Dawna,

dwie osoby ciężko upośledzone umysłowo);

4 mózgowe porażenie dziecięce, z których

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: