2
· Hipotetyzm faktualny – stawiamy hipotezę, a potem ją falsyfikujemy (nie ma etapu idealizacji, jest tylko etap falsyfikacji)
· Hiperfaktualizm – przesadna z ujęciem ilościowym, skupienie się na liczbach i danych
· Antyindywidualizm poznawczy -(koncepcja podmiotu zbiorowego) – liczą się efekty łączne działań podejmowanych przez poszczególnych uczestników procesu.
· Badanie eksplanacyjne - badania, które wyjaśniają problem i związki występujące w jego obrębie (badania bardziej sformalizowane, zakładają mniejszą elastyczność w postępowaniu
· Badanie eksploracyjne - badania, które ułatwiają identyfikację problemu, potrzeba badania jest oczywista, mniej oczywiste są kierunki i sposoby przeprowadzania badania.
· Spójność semantyczna – wszystkie twierdzenia zawarte w obrębie teorii muszą mieć jednorodną terminologię i zbiór terminów występujących w twierdzeniach teorii powinien być ograniczony (semantyczna jednorodność teorii, semantyczne domknięcie teorii)
· Intersubiektywność - cecha poznania polegająca na tym, że twierdzenia będące jego wyrazem mogą być rozumiane przez każdą osobę mającą odpowiednie kwalifikacje; podstawowy postulat wysuwany wobec nauki.
· Abstrakcja - 1) Czynność intelektualna, polegająca na wyodrębnieniu w danym przedmiocie, zjawisku czy zespole przedmiotów albo zjawisk cech dla nich charakterystycznych lub istotnych ze względu na założony cel badania, przy pominięciu cech nieistotnych, inaczej - abstrahowanie (idealizacja). 2) Pojęcie o znacznym stopniu ogólności, stanowiące wytwór abstrahowania - cecha, relacja, kategoria, tzw. przedmiot oderwany, czyli powszechnik (uniwersalia), abstrakt, także ogólne prawo lub teoria nauk.
· Aksjologizm miękki – nie można usunąć wartości z nauki, trzeba je kontrolować
· Aksjologizm twardy – nauka zaangażowana (nie należy wykluczać wartości z nauki)
· Koło Wiedeńskie - grupa filozofów i uczonych (M. Schlick, R. Carnap, Ph. Frank, O. Neurath, K. Popper, K. Gödel i inni) głoszących program walki z metafizyką, postulaty empiryzmu i fizykalizmu; poglądy filozoficzne zapoczątkowane przez Koło Wiedeńskie noszą też nazwę neopozytywizmu.
· Anamneza - dusza przypomina sobie świat idei
· Antynaturalizm - kierunek w metodologii nauki przeciwstawiający się naturalizmowi, reprezentowanemu zwłaszcza poprzez tradycję myśli pozytywistycznej. Antynaturalizm głosi postulat odmienności metod badań w naukach społecznych i humanistycznych od metod stosowanych na gruncie nauk przyrodniczych, które zostały przejęte od nauk ścisłych.
· Antypozytywizm – przełom XIX i XX wieku w Europie. Przełom antypozytywistyczny rozpoczęli przedstawiciele nauk ścisłych. Przejawiał się on w zakwestionowaniu metodologii badań nauk pozytywistycznych oraz zachwianiu pewności z owych nauk wyrosłych. Kwestionuje neutralizm;
· Pragmatyka - jeden z trzech głównych działów semiotyki (w szerokim tego słowa znaczeniu), którego przedmiotem badań jest stosunek między znakami słownymi a interpretatorami lub słuchaczami wypowiedzi.
· Aprioryzm - pogląd filozoficzny głoszący, że istnieje wiedza niezależna od doświadczenia, pogląd według którego możliwe jest poznanie a priori, tj. przed doświadczeniem, nie opierające się na nim
· Behawioralizm - politologia – nawiązuje do behawioryzmu, ale poszerza go o aspekt psychologiczny. Poza tym: odrzuca wartościowanie(tak jak behawioryzm), kwantyfikacja danych (ujęcie ilościowe), interdysyplinaryzm i empiryzm
· Behawioryzm - Behawioryzm – psychologia – zanika świadomość, wyobrażenia nie istnieją, prosta relacja: bodziec – reakcja
· Dedukcja - sposób wnioskowania, rozumowania, w którym musi występować związek wynikania logicznego, tzn. dedukcja polega na tym, że gdy dana jest racja (przesłanka) jako zdanie prawdziwe, to na jej podstawie uznaje się następstwo.
· Definicja – konkretyzuje pojęcie, jest precyzyjna i jednoznaczna
· Prawa następstwa – po A zawsze występuje B; jeżeli zaszło A, to wystąpi B (jeśli pociągnę za spust, to pistolet wystrzeli)
· Prawa współistnienia-związki polegające na łącznym, jednoczesnym występowaniu dwu lub więcej zdarzeń, występujące stale razem zdarzenia tworzą pewną strukturę (jeżeli występuje A, to występuje też B – bez A nie wystąpi B i bez B nie wystąpi A)
· Strategia dedukcyjna – rozumowanie, wnioskowanie, od racji do następstwa
· Strategia indukcyjna – wyróżnia badania eksplanacyjne i eksploracyjne
· Empiryzm - pogląd, wg. którego uzasadnienie poznania ludzkiego musi być oparte bezpośrednio lub pośrednio na doświadczeniu − aposterioryzm.
· Epistemologia – nauka o poznaniu; dział filozofii traktujący o przedmiocie, treści, procesach, sposobach, granicach i kryteriach poznania ludzkiego. Nauka badająca związki między rzeczywistością, a poznaniem. Często jako pojęcie równoznaczne z epistemologią stosuje się termin „teoria poznania”
· Esencjalizm - pogląd filozoficzny, który w opozycji do fenomenalizmu twierdzi że pod powierzchnią obserwowalnych zjawisk ukrywa się właściwa, esencjalna rzeczywistość.
· Fakt naukowy – cechuje go jednostkowość, twierdzenie, że coś takiego wystąpiło; pojawia się z chwilą, gdy odnotujemy zjawisko
· Faktualizacja – proces stopniowego przechodzenia od opisu istoty do opisu zjawiska
· Falsyfikacja - procedura metodologiczna, której celem jest obalenie danego zdania, czyli wykazanie jego fałszywości. Falsyfikacja, zwana też negatywną weryfikacją, stanowi kryterium stosowane przy akceptacji hipotez.
· Fenomenalizm - pogląd filozoficzny zgodnie z którym poznaniu są dostępne jedynie zjawiska, byt zaś odmienny od zjawisk ("rzecz sama w sobie", istota rzeczy) nie istnieje.
· Hipoteza – przypuszczenie
· Homeostaza - zdolność utrzymywania stałości parametrów wewnętrznych w systemie (zamkniętym lub otwartym)
· Idealizacja - zabieg polegający na teoretycznym opracowaniu i przedstawieniu stanu rzeczy, który w rzeczywistości nie istnieje, do którego jednak z pewnym prawdopodobieństwem można stosować pewne fakty czy zdarzenia; konstrukcja myślowa przyjmująca określone cechy dla nie istniejących w rzeczywistości warunków, doskonałych w danym zakresie; wzorzec, model teoretyczny
· Indukcja – wnioskowanie „pod prąd” logiki rzeczywistości, w naukach empirycznych metoda polegająca na wprowadzeniu uogólnień na podstawie eksperymentów i obserwacji faktów, formułowaniu i weryfikacji hipotez
· Indukcjonizm- pogląd, wg którego właściwą metodą uzasadniania twierdzeń jest indukcja, tj. uogólnianie spostrzeżeń dotyczących poszczególnych faktów jednostkowych.
· Instrumentalizm – pozytywizm późny – konstruowanie czystych rachunków, można stosować sztuczne konstrukty, ale trzeba je potem usunąć (mają wspomagać naukowe poznawanie świata)
· Instytucjonalizm - Instytucjonalizm zakwestionował zasadę homo oeconomicus, a tym samym neoklasyczną teorię racjonalnego wyboru. Wprowadził pojęcie „instytucji”, które jego przedstawiciele traktowali jako sposób myślenia oparty na tradycji i odzwierciedlający mentalność grupy społecznej, zwyczaje postępowania, usankcjonowane normami prawnymi lub obyczajowymi respektowanymi w danym społeczeństwie. Instytucjonalizm pokazywał człowieka jako istotę społeczną kierującą się instynktami, a także potrzebą akceptacji, wyróżnienia się i prestiżu w grupie społecznej, do której przynależy; na postęp gospodarczy miał wpływ instynkt dobrej roboty, którym kierował się świat przemysłu; a do upadku cywilizacyjnego i cofnięcia się do fazy barbarzyństwa mogło doprowadzić zwycięstwo instynktu zachłanności, którym kierował się świat interesu.
· Konfirmacja - procedura potwierdzania prawdziwości jakiejś hipotezy naukowej
· Konkretyzacja = faktualizacja
· Kontekst odkrycia – opis tego, jak faktycznie przebiega proces badawczy; wszystko co dotyczy procesu odkrywania, wpadania na pomysł, tworzenia hipotezy
narayana