szoci na ziemiach byego zaboru rosyjskiego, co w rodzaju su stytutu pastwa, a przynajmniej tak instytucj, jak stworzy Koci greckokatolicki w Galicji Wschodniej. Std spraw kocielne znalazy wane miejsce w programach partii politycz nych o charakterze nacjonalistycznym. Chodzio oczywicie ni tyle o stworzenie warunkw do realizacji prawa ludnoci do lep- szego zaspokajania potrzeb religijnych, lecz o wyodrbnicni organizacji kocielnej na ziemiach zamieszkaych przez Ukrai- cw zukrainizowanie jej oraz o dopuszczenie wieckich do zarzdu kocielnego rnych szczebli. Dla takiej koncepcji Kocioa szu- kano punktw odniesienia w przeszoci. Wizj ukraiskiej organizacji kocielnej w Polsce, zwizanej z histori# i tradycj Kocioa, tworzyli gwnie emigranci z Ukrainy Naddnieprzaskiej - Aleksander otocki, minister owiaty rzdu Skoropadskiego, przebywajcy pniej na emigra- cji w Pradze, a od 1928 r. profesor Studium Teologii Prawosaw- nej na Uniwersytecie Warszawskim, dyrektor Ukraiskiego Naukowego Instytutu, autor licznych rozpraw z historii Kocioa Wschodniego2l; Iwan Ohijenko - byy minister wyzna rzdu Dyrektoriatu, organizator i rektor uniwersytetu ukraiskiego w Kamiecu Podolskim, rwnie profesor Studium Teologii Pra- wosawnej, jzykoznawca==; Dymitr Doroszenko, historyk, prze- bywajcy w Warszawie od 1931 r.23 i inni. Q1 Gwne prace Aleksandra otockiego (Oeksander otokyj): Auto- kefalia, Zasady autokefalii, Warszawa 1932; Autokejalija, t. II, Narys istoriji autokejalnych cerkou#, Warszawa 1938; Ukrajinki derela cerkoz.u- noho prawa, Warszawa 1931; Cerkowne prai.uo, cz. 1, Praha 1921; Soborni krylos# na Ukrajini ta Biij Rusy w XV-XVI ww., "Zapysky Naukowoho Towarystwa imeny T. Szewczenka" 1986, t. IX, z. I; Cerkou#na sobornist' uck 1932. # Iwan Ohijenko by autorem Iicznych drobnych prac: Nlowa ukrajin- ka bula u#e n2owoju cerk#wy. Narysy z istoriji kulturnoho yttia cerkwy ukrajinkoji, Terniw 1921; Pid1.uayny ukrajinkoji pra1.uosa#wnoji Cerk2.u#, Terniw 1922; Ukrajinka wyn2owa bohosluboz.uoho tekstu 1.u XVl1 2uici, "EIpis" 1926, nr I; Jak caryca Kater#na ob7n.oskowlu2.uaia Cerku#u ukrajin- ku, Terniw 1921; i inne. Wiele z tych prac zebranych wyda w Pradze w 1942 pt. Ukrajinka Cerkwa, Narysy z istorii ukrajinkoji Cerku#y, t. I. II. # Spord prac Dymitra Doroszenki na uwagi zasuguj przede wszy- stkim: Narys istoriji Ukrajiny, t. I, II, Warszawa 1932-33; Ilustro#wana Istorija Ukrajiny 1917-23 r. t. I, II, Uihorod 1930-31; Ohlad ukrajinkoji 82 Gwn teza goszon przez otockiego byo twierdzenie, e h charakterystyczn Kocioa wschodniego jest jego narodo- charakter=';, a co za tym idzie, jest rzecz naturaln denie oci ukraiskiej do stworzenia wasnego narodowego Ko#- a i o:ganizacja takiego Kocioa jest moliwa. Wszyscy nato- t usiowai dowie, e w przeszoci istnia odrbny Koci aiski, ktry zosta zniszczony w wyniku rusyfikacyjnej i uni- cyjnej dziaalnoci wadz rosyjskich wieckich i kocielnych #po przyczeniu do Kocioa rosyjskiego metropolii kijowskiej # 1686 r., a na pozostaych ziemiach, zamieszkanych przez Ukrai- :#w, po rozbiorach Polski. Nie chodzi wic - jak pisa Ohijen- )co - o ukrainizacj Kocioa lecz o jego derusyfikacj 2J. Teza o istnieniu w przeszoci prawosawnego Kocica ukrai- shiego korzeniami tkwia w tym nurcie historiografii ukraiskiej, ktry traktowa histori Ukrainy jako jeden nieprzerwany proces #oczynajc od Rusi Kijowskiej, bdcej jakoby jedyn form ycia pastwowego Ukraicw, pastwem panujcym nad innymi pemionami na zasadzie nieomal kolonialnej. Zdaniem M. Hru- szewskiego - czoowego reprezentanta tego nurtu -# Ru Ki- jowska bya dzieem jednej tylko narodowoci - ukraiskiej, a pniejsze pastwo wodzimiersko-moskiewskie utworzya na- rodowo wielkorusk. Okres kijowski przeszed w halicko-wo- yski (XIII w.) a pniej litewsko-polski (XIV-XVI w.). Swoje rozumienie historii narodu ukraiskiego jako "jednego cigu" Hruszewski teoretycznie uzasadni w artykule2g, a potem wyo- y w swojej monumentalnej Istorii Ukrai'ny-Rusy wydanej po raz pierwszy w latach 1898-1936. W okresie midzywojennym stanowisko to przyjmowao wielu historykw, uczniw Hruszew- skiego, a w Polsce przede wszystkim D. Doroszenko. Jest ono tstori.ohrajii, Praha 1923; oraz wydan w Berlinie w 1940 r., Prat.#osfau#na cerkwa w mynuion2u i suczasnon2u ytti ukrajin,skoho narodu. # A. otocki, Autokefalia..., s. 121 i nast. # I. Ohijenko, Losy cerkw ukraiskej i jej stan obecny, "Sprawy Narodowociowe" 1929, nr 1, s. 182. m M. Hruszewkyj, Z1,uyczajna schema "russkoji istoriji' ta sprau#a iacjonalnoho ukadu istoriji schidn.oho sou#ianstu#a, [w:l Statti po stou#ia- nou#edaeniju W. I. amanskogo, Peterburg 1904. 83 rozwij##ne rwnie po drugiej wojnie wiatowej przez ukrai sich his#orykw i ar#heologw na emigracji27. Nux## ten narodzi si niegdy z opozycji do ujmowania histor Rusi przez historykw rosyjskich, jako dziejw jednego pastw xosyjskiego, ktre najpierw uksztatowao si w Kijowie a pote istniao nieprzerwanie pod wadz jednej dynastii zmieniajc tyl ko swoje centrum: Kijw, Moskwa i wreszcie Petersburg. Te schemat przyj si w XVIII wieku a potem utrwali go swoim autorytetem Karamzin, autor Istorii Gosudarstu%a Rossijskogo. Pniejsi historycy rosyjscy m.in. VV. Kluczewski, P. Milukow i S. Patonow w swoich wykadach oddzielnie traktowali okres Ru# Kijowskiej, nast#pnie przechodzili do formowania si ple- mienia wielkoruskiego i historii pastwa rosyjskiego. Na uwag zasuguje fakt, e niektrzy historycy, ktrzy uchodzili za ukrai- skieh - np. Bantysz Kamenski, Ivlartos Markiewicz - rwnie wyodrbniali okres Rusi Kijowskiej, jako wsplny dla caej Euro- py wschodniej, a pniej zajmowali si tylko histori kozaczy- zny i hetmaszezyzny, nie uwzgldniajc innych okresw. l#urt historiografii ukraiskiej, ktrego reprezentantem by II.ruszewski, znalaz si# pniej w opozycji do historiografii ra- dzieckiej, ktra stoi na stano#.#isku, # pastwo staroruskie po- wstao w wyniku pxocesu formowania si klasowego spoecze- stwa u Sowian wschodnich. Ru Kijowska bya pastwem nie jednego narodu (narodu w tym okresie jeszeze nie byo) lecz wspln kolebk przyszych trzech narodw: rosyjskiego, ukrai- skiego i biaoruskiego. Jedno jzyka, terytorium, materialnej i duchowej kultury, wsplnota ycia politycznego, ukadu psychi- cznego sprzyjay rozwojowi u ludnoci rnych czci Kijowskiej Rusi jednoci staroruskiej narodowoci. Formowanie si na grun- cie tej staroruskiej narodowoci trzech narodw odbyo si nie na skutek psychologicznych, antropologicznych, geograficznych rnic, czy pod wpywem religii, lecz byo uwarunkowane obiek- tywnymi ekonomicznymi i politycznymi procesami charaktery- stycznymi dla wezesnofeudalrego rozdrobnienia"#. #? Np. M. Czubatyj, l#nua Ru - Ukrajina ta zoynyknennia trioch schidnoso2,uiankych nacij, New York 1964. Tene: Istorija chrystianstwa rta Rusy - Ukrajini, t. I, Rym 1965, t. II, 1976. e Por. J. M. Hapusenko, Ukrajinki radianki istor#ky pro K#jiz.uku 84 Wizja Kocioa ukraiskiego w przeszoci budowar.a przez na- vtrcw i politykw ukraiskich w Polsce w okresie midzy- jennym wyrastaa wic z koncepeji historiograficznej szkov szewskiego. Np. otocki pisa, e w okresie Rusi Kijowskiej 'tyczny zwizek rnych plemion pod wadz jednej dynastu r Lewag grupy poudniowej nie zlikwidowa rnic midzy ionami, poniewa zwizek ten nie by peny i nie trwa du- . " W ten sposb plemiona podzielone terytorialnie, warunkami ia oddalay si poprzez naturalny rozw swoich waeivvoci. jazd tatarski zdecydowanie przerwa pastwowy, a co za tym 'e kocielny zwizek tych plemion, z ktrych wezeniej po- #ay oddzielne jednostki" =9. Dalsze historyczne istnienie prz^- ao ju rnymi drogami. Rwnolegle z narodowym podzia- typw etnicznych, ktr5# pocign za sob odrbno ich ecznego i pastwowego 5`cia, w sposb naturalny mia na- pi i podzia cerkiewny, ktry w procesie dalszego rozwoju anizacji kocielnej u dwch wspomnianych narodw p#Wa- ' i do cerkiewnej odrbnoci. Pocztkowo istniaa jedna ruska rkiew pniej, w miar tworzenia si na pnocy nowego naro- u a zarazem nowego pastwa, rodzi si denie do stworzeni# rbnej organizacji kocielnej. Po dugich i zoonych perype- 'ach w XV w. dochodzi do powstania dwch Cerkwi czyli ukra- ' ko-biaoruskiej i moskiewskiej lecz w XVII w. nastpuje ic# #olczenie. W tym nowym stanie tworzy ona Cerkiew rosyjsk# a do czasu rewolucji lutowej, kiedy zostaje podzieona. Tak wic #storia Cerkwi ukraiskiej wchodzi jedynie tylko pewnymi ele- mentami w histori Cerkwi zwanej rusk lub rosyjsk. Na sku- tek rnicy historii i charakteru tych Cerkwi to poczenie ich przez historykw w jednym wykadzie zawsze uderzao svvoj# sztucznoci. Std otoeki uznawa za niesuszne periodyzacje Kocioa ro- syjskiego dokonanc niegdy przez Gumilewskiego, metropolit Makariusza i Goubiskiego, ktrzy nie uwzgldniali odrbnoci Cerkwi na Ukrainie. Proponowa now periodyzacj dla Kocioa ukraiskiego: Ru. [w:) Istorioh.raficzni doslidwenn%a w ukrnjin.kij RSR, wyp. I, Kvjiw 1968; Sowietskaja istoriograjija Iiijewskoj Rusi, L.eningrad 1998. # O. .otoEkyj, Awtokefalija, t. II. .. , s. 225. 85 Okres I - od pocztkw chrzecijastwa do najazdw mon- golskich (988-1237); II - od najazdw mongolskich do podziau metropolii kijow- skiej na Kocioy kijowski i moskiewski (1237-1410); 111 - okres odrbnoci Kocioa ukraiskiego (1415-1686); ...
pribambasy