wj ruchu partyzanekiego ##'a. W tej sytuacji wydawao. si niP- suszne z punktu widzenia rzdu, stwarzanie nowych form org3- nizacyjnych dla ludnoci prawosawnej. A ponadto podjto wa- nie prace nad ustaw o pooeniu Kocioa prawosawnego w pa- stwie, ktra powinna raczej poprzedza zatwierdzenie statutu bractw. po przewrocie majo#vym wadze kocielne liczc na przychyl- noe rzdu ponowiy prby unormowania sprawy bractw. 1 czerw- ca Syno zaaprobowa nowy statuts'1, ktry 15 czerwca prze- slano do zatwierdzenia MWRiOP##'= oraz rwnoczenie probosz- czom do wiadomoci i do realizaeji 3;3. Statut ten uwzgldnia po- prawki rzdowe z 1924 r. z wyjtkiem sprawy legalizacji bractw faktycznie istniejcych oraz sposobu zakadania nowych. Jeeli zarzdy parafu chciayby "osnowat' ili wozstanowit bractwa" winny zwrci si do biskupa diecezjalnego i po uzyskaniu jego zgody zwoa zebranie, na ktrym wybrane zostayby wadze braetwa. Po czym biskup zawiadamiaby waciwego wojewod: o powstaniu bractwa##'#. Innymi sowy usiowano wyeliminowae potrzeb zgody administracji pastwowej na zakadanie bractwa. MWRiOP oficjalnie nie ustosunkowao si do tego projektu, a na pytania wojewodw jakie maj zajmowa stanowiska w po- szezeglnych sprawach odpowiadao, e naley vustrzyma si od wszelkich decyzji do czasu ustawowego unorznowania pooenia Kocioa prawosawnego w pastwie3##. MWRiOP podjo ponownie prace nad statutem norxnalnym bractw w ramach prac nad projektem ustawy o stosunku midzy pastwem a Kocioem, w czasie przygotowa do soboru, trzy- # O ruchu partyzanekim szerzej w: M. Papierzyska-Turek, Spraz.ua likraska..., s. 236-245; J. Pacuk, Kszta2to#wane si stosunku KPP KPZB do po'wstana zbrojn.ego l1924, 1925), "Zeszyty Naukowe Instytutu Nauk Politycznych UW" 1974, nr 2, s. 161-199. #1 PAM, I/1. Protok nr 19 z posiedzenia w. Synodu w dniu 1 VI 1926. '# AAN, MWRiOP 935, k. 99-104, 106-124. Projekt statutu bractw zatwierdzony przez w. Synod 1 VI 1926. #' PAM II/SIc. Dok. dot. protokou nr 19 posiedzenia w. Synodu w dniu 1 VI 1926. Pismo oklne metropolity Dionize#o z 15 VI 192& r. ##' AAN, MWRiOP 935, k. 106-124. # Tame, korespondeneja a wojewodami. maj#c si wersji przygotowanej przez Synod w 1926 r.##s W de- krecie prezydenta o stosunku pastwa do Kocioa prawosaw- nego z 1938 r. sprawa bractw nie zostaa jednak rozstrzygnita, tzn. ujta zostaa w podobny sposb jak w Ty#-nc#asou'ych prze- pisuch... A wis rzd wyraa zgod na zakadanie bractw na #odstawie przepisw o stowarzyszeniach i w granicach tych prze- pisw sobr biskupw moe w porozumieniu z MWRiOP wyda statut bractw##7. Innymi sowy problem bractw znalaz si w punkcie wyjcia. W zwizku z brakiem statutu "normalnego" sytuacja bract#v by# trudna i nieokrelona. Faktycznie istniay one - bd reaktywowane, bd nowe - dziaay i dysponoway majtkiem lecz z poczuciem cigego zagroenia. Wszelkie bowiem zabiegi u ##adz pastwowych o rejestracj koezyy si niepowodzeniem a rwnoezenie widoczne byy tendeneje do ich likwidacji. Przykadem tego rodzaju praktyki wadz pastwowych moe by sprawa najwikszego bractwa - Bractwa w. Cyryla i Me- todego w Ostrogu. Zaoone w 1865 r. z inicjatywy i dziki daro- winie hrabiny Antoniny Budowej bardzo szybko rozwino si, sta#o si wacicielem duego majtku - 924 dziesicin ziemi, dom#, myny i inne nieruchomoci - oraz prowadzio szerok dziaalno owiatow, lecznicz i dobroczynn stajc si rwno- czenie wanym orodkiem rusyfikacyjnym na Woyniu. Po ust#- leniu granicy wschodniej cz majtku braet#vo utracio, nie mniej jednak pozostao nadal organizacj bogat i siln #6s. Mimo braku zatwierdzenia statutu, rozporzdzao ono swoim majtkiem, zvvoywao bez sprzeciwu wadz administracyjnych zebrania i pro- wadzio do szerok dziaalno. W 1926 i ponownie w 1927 r. uchwalio swj statut, ktry zatwierdzany by kolejno przez Sy- nod. Wadze administracyjne wyranie jednak dyy do likwidacji tego bractwa. Jeszeze w 1923 r. Urzd Wojewdzki zwrci si z takim projektem do MWRiOP36g a ministerstwo podzielao to stanowisko nie podejmujc jednak adnych konkretnych kro- # Tame, k. 99-138. Kolejne wersje statutu bractw. # Dz. U. RP 1938, nr 88, poz. 597, art. 47. # "#Poskriesnoje Cztienije" z 30 III 1930, nr 13, s. 199. '#' AAN, lLiWRiOP 1198, k. 251. Informacja o propozycji urzdu woje- wdzkiego w pimie MWRiOP do wojewody woyskiego z 20 XI 1925 r. 298 I 299 kw w tym kierunku. Dopiero w 1929 r. w " Monitorze Polskim" o ublikowane zostao postanowienie Komitetu Likwidacyjnego g g 3G0 dstawie rozporzadze- o rozvuizaniu bractwa ostro skie o na po rezydenta z 1926 r. o likwidaeji mienia byyeh organizacii nia p ktre # listopada #-91# z- o charakterze religijno-politycznym, osiada siedzib na terytorium Zwizku Radzieekiego 361, #,Z%n- diu# o y ii wladz kocie?nych bractwo to nie byo ob pralvn## lecz istniao przy cerkwi o tej samej nazwie, a likwidacja mienia jest bezprawna, a zarzdzenie skierowane jest przeciwko 3Gs. Uchwa t zaskarono do Najwyszego ludnoci prawosawnej yjne, nie Trybunau Administraeyjnego lecz wadze administrac zamknly cerkiew a Komisja Li~wi- czekaj#c na jego decyzj, sss dacyjna zacza dysponowa majtkiem bractwa . O i?e strona prawna likwidacji bractwa ostrogskiego moe bu- dzi ##tpliwoci, to powody jego rozwizania i konfiskata n#a- jtku s oczywiste. Bractwo to powstao dziki darowinie hra- biny Budowej, a nazwisko Budowych wizano z nazwiskiezn ministra carskiego Dymitra Budowa, ktry odegra po#'an rol w likwidacji unu. Ponadto bractwo byo niegdy sllnym y yjnej. oz-odkiem prawoslawia i olit ki rus fikae # n Opieszao w racach nad statutem normal. ym i niech tn stanowisko wladz pastwowych wobee tendeneji odradzania si# brackiego niewatpliwie stanowiy czynniki hamujce ruchu a tych organizacji wysu- w rozwoju braetw. Ale i sama koncepej rzez wladze kocielne nie znalaza spolecznej akceptacji nita p poniewa rzewidywaa pene podporzdkowanie ich aparatowi kocielnemu. A ponadto rola braetw w niedalekiej jeszeze prze- szoei jako orodkw rosyjskoei bya sprzeczna z tendenejami narodowymi w Cerkwi. Nie tedy dziwnego, e rueh bracki nie znalazl szerszego oparcia w partiach politycznych i organizacjaeh spoecznych mniejszoci ukraiskiej i biaoruskiej. Z protokovv posiedze Synodu#, na ktbrych rozpatry#'an~, # "Monitor Polski" 1919 r., nr 167, poz. 425. #1 Dz. U. RP 1928, nr 38, poz. 3?7. a#.,Woskriesnoje Cztienije" z 30 III 1930, nr 13, s. 200. ##' AAN, MWRiOP 1198, k. 262. # PAM I/1-8. Np. protokdy 13 i 24 z 1923 r.; 3 z 1%24; 2U z 19. 19 i 20 z 1926; 14 z 1927 i inne. by# sprawy bractw oraz z dokumentw ?VIWRiOP ss# wynika, e ogem istniao 18 bractw: warszawskie, ?uckie, ostrogskie, wile- skie, brzeskie, krzemienieckie, grodzieskie, chemskie, koomy;- slcie. dubieskie, kowelskie, olekszyckie, rwnieskie, baranowic- kie. wokowyskie, zdobunowskie, pockie i we wsi Ptycze. Jeli na##;e#t przyj, e istniay jeszeze inne 'GG, to i tak daleko bdzie do stanu sprzed wojny. Tak wic nie doszo do szerszego rozwoju bra:tw cerkiewnych, mogcych stanowi wan form udziau czynnika wi#ckiego w yciu Kocioa, tak jak to miao miejsc# w XVI - XVII w. # Tiezalenie od bractw, r;#n#e na p#dstawie zarz#dzenia wy- danego w 1864 r. powstaway tz1;-. dozory cerkiewne (popi#czitiel- stu#n) majce t:a celu opiek nad cerkwi#, ementarzem, mieniem kocielnyzn, czasem organizacj nauczania elementarnego dzieci i dobroczynno oraz zbieranit na te cele funduszy. Dozory ska- day- si z czionkw staych (z u;zdu) - proboszez, starosta cer- kie##ny, naczelnik gminy - i z czonkw z wyboru na zebra- niach parafialnych 3G#. pod wzgldem prawnym dozory byy orga- nizacjami spoeLznymi. Suworow uwaa, e suszniej byoby tr#bl#towa je jako organ parafii, a ta z ko:ei nie jest prywatny:n sto###arzysze#ziem lecz czci struktury Kocioa, ktry posiada prawa publiczne #sA. 1xJ 1905 r. ukaza si ukaz o radach parafialnych, co wpyni# na c#raniczenie #ziaalnoci dozorw, nie mniej jednak nadal one is;niay. W polsce, w pierwszych latach niepodlegoci wynik problem oi?ieki nad cerkwiami, cmentarzami, ;#lebaniami, majt- kiem kocielnyrr w parafiach i dochodami z ofiar Iudnoci. Spra- wy te wymagay pilnego uregulowania, tym bardziej, e rnie b5##y rozwizywane w poszezeglnych miejscowociach. tV nie- ktrych si tradycji, za#zy si organizowa dozory, w innych opie:i nad cerkwi i majtkiem kocielnym snrawowa sam starosta, w jeszeze innych po prostu nie byo nikogo. ses AAN, MWRiOP 1198, li99. Bractwa cerkiewne. s"B Np. wedug informacji starosty hrubieszowskiego, bractwa istniay w Hrubieszowie, Brzeciu, Moodiatyczach. WAPL, Starostwo Hrubieszow- skie. s^' Swod Zakono#w..., t. III. Usta#w o obszezych prizrenijach. nos N, Suworow, Uczebn.i.k cerko#nogo prau#a, Izd. IV, Moskwa 1912, s. 416. 301 W Ty7n.czasoi,uych przepisach... problem dozorw w ogle nie zosta poruszony, dopiero w 1924 r. Departament Wyzna MWRiOP o raeowa projekt ustawy o dozorach cerkiewnychg"9 Projekt ten przewidywa, e dozory powstan przy kadej parafii; a skada si bd z dziekana, proboszeza i trzech parafian wy- bran ch na zebraniach para#ialnych na okres 6 lat. Przewodni- , wybieran miat by# czcy dozoru, noszcy tytul opiekuna cerkwi y sp#rd wieckich czonkw dozoru. Zadaniem dozoru miaa by opieka nad wityni i cmenta- czuwanie nad majtkiem cerkiewnym, okrelanie potrzeb rzem, remontowych i budowla...
pribambasy