Lalka.pdf

Aleksander Głowacki, herbu Prus I, później uŜywający pseudonimu Bolesław Prus urodził się 20 VIII

847 r. w Hrubieszowie nieopodal Lublina, zmarł zaś w 19 V 1912 r. w Warszawie którą uczynił

bohaterem swoich licznych opowiadań, nowel, powieści, felietonów i artykułów.

“Lalka” jest jedną z trzech, obok “Faraona” i “Emancypantek”, jego najwaŜniejszych powieści. W nich

najpełniej wyraził swoje pozytywistyczne poglądy, które sprowadzają się do stwierdzenia, iŜ pisarz

poprzez dzieło powinien prezentować postawę obywatelską, a tym samym kreować bohaterów

reprezentujących ludzi czynu i poŜytecznej, przede wszystkim w kategoriach społecznych, pracy.

Ukazywać człowieka sukcesu, bogacącego się, dostarczającego dóbr materialnych społeczeństwu i

narodowi, dbającego o innych, przede wszystkim o tych, którzy są od nich zaleŜni.

Prus będąc zwolennikiem prozy realistycznej, stronił od literatury tendencyjnej, a wyrazem tego jest

“Lalka”.

Kompozycja powieŚci

Osią kompozycyjna jest miłość Wokulskiego do Izabelli. Wokół wątku miłosnego autor koncentrycznie

rozbudował akcję utworu, konsekwentnie stosując “technikę nawarstwaiania motywów”. Taka budowa

fabuły dała Prusowi moŜność ukazania róŜnorodnych środowisk, konfliktów, sytuacji i związanych z

nimi osób.

Obok narracji odautorskiej, bezpośredniej, mamy do czynienia z narracją bezpośrednią (pamiętnik

Rzeckiego).

“Lalka” to powieść dwutomowa składająca się z 37 tytułowanych rozdziałów, z których kaŜdy stanowi

zamknięta całość fabularną. Wśród nich 9 rozdziałów to “Pamiętnik starego subiekta” (t.I: rozdz.3, 10,

20, 21; t.II: rozdz.7, 8, 9, 14, 16)

Akcję powieści, czasowo i problemowo, otwiera rok 1878 a kończy 1879. Pamiętnik Rzeckiego

opowiada przede wszystkim o przeszłości i sięga do lat trzydziestych (dzieciństwo subiekta), a

poprzez wspomnienia ojca do okresu jeszcze wcześniejszego - “czasów napoleońskich”.

Ignacy Rzecki - ostatni przedstawiciel postawy romantycznej

Ignacy Rzecki, człowiek sumienny i wymagający od innych systematycznej pracy, mieszka samotnie w

skromnym pokoiku za sklepem. Jest to reprezentant poprzedniego romantycznego pokolenia, wierzy

w gwiazdę Bonapartych, a swoje przemyślenia, wspomnienia oraz relacje z bieŜących wydarzeń

zapisuje w pamiętniku. Dzięki tym notatkom poznajemy dzieje autora pamiętnika.

Pochodzi z ubogiej rodziny, wychowywał go ojciec, woźny w Komisji Spraw Wewnętrznych i ciotka. To

ojciec wpoił mu kult Napoleona I - cesarza rozdającego chłopom ziemię, obalającego trony i

przynoszącego ludziom wolność. Od najmłodszych lat pracował w sklepie Jana Mincla, Niemca z

pochodzenia, który prowadził swój interes na sposób patriarchalny. Wraz z przyjacielem, Augustem

Katzem, próbował w czyn wprowadzić romantyczne hasła wolności, równości i braterstwa i walczył w

1848 r. na Węgrzech. Po samobójczej śmierci Katza (patrioty, który nie mógł znieść myśli o klęsce

powstania styczniowego) przez 2 lata tułał się po Europie, wreszcie schwytany podczas próby

przekroczenia granicy Królestwa rok spędził w więzieniu. Dzięki pomocy syna Mincla powrócił do

Warszawy i sklepu. Do końca Ŝycia pozostał wierny swoim ideałom, naiwnie oczekując nowej

koniunktury politycznej, w której raz jeszcze będzie moŜna podjąć walkę o wolność. Idealistyczny,

nierealny stosunek do Ŝycia przenosi równieŜ na sprawy prywatne. Uwielbiana przez starego subiekta

pani Stawska wychodzi za mąŜ nie za Stacha, a za “lekkoducha” Mraczewskiego. Podziwiany

Wokulski, który mógłby być, w zamyśle Rzeckiego, przywódcą w wielkiej narodowej sprawie, ginie z

miłości do niegodnej go kobiety. Sklep, któremu oddał swe siły przeszedł w ręce Henryka

Szlangbauma (śyd, któ®ego ojciec lichwiarz z powodu odejścia syna od religii przodków

wydziedziczył). Cały świat, wyhodowany w wyobraźni starego subiekta, runął. Umiera w przekonaniu,

iŜ “non omnis moriar” (nie wszystek umrę).

Stanisław Wokulski - bohater łĄczĄcy w sobie cechy romantyka i pozytywisty.

Główny bohater “Lalki” reprezentuje idealistów epoki pośredniej, z pogranicza romantyzmu i

pozytywizmu. Od wczesnej młodości Ŝycie nie szczędziło mu cierpień, krzywd i poniŜenia. Wybitnie

zdolny został przez własnego ojca (szlachcica) zmuszony do upodlającej pracy w jadłodajni Hopfera.

Tu jednak zetknął się ze studentami akademii medycznej, którzy zaszczepili mu romantyczny

rewolucjonizm. To z kolei pchnęło go do powstania styczniowego. Otrzeźwiał na Syberii, zrozumiał, Ŝe

idee romantyzmu przebrzmiały. Na wygnaniu zetknął się z wybitnymi uczonymi (Czerski,

Czekanowski, Dybowski) i dzięki nauce poczuł się wreszcie człowiekiem wolnym. Szanowano go i

podziwiano, a jego wynalazki znalazły uznanie w petersburskich towarzystwach naukowych. Pełen

nowych sił i optymizmu powrócił do kraju, by mu słuŜyć swą wiedzą. Tu jednak spotkało go

rozczarowanie, nie zapomniano, Ŝe był subiektem. Z głodu i nędzy postanowił oŜenić się z bogatą

kupcową i u boku zazdrosnej i ograniczonej Ŝony spędził 4 lata. Czterdziestopięcioletniego kupca z

apatii wyrwała miłość, którą pojmował na sposób romantyczny. Obiektem uczuć była panna Izabella.

Mając świadomość dzielącej go od ideału róŜnicy społecznej, całą energię wykorzystywał, by zbliŜyć

się do ukochanej. Postanowił wzbogacić się (naraŜał Ŝycie, by zarobić 300 tysięcy rubli), przyjął

sposób Ŝycia sfer arystokratycznych (kupno klaczy wyścigowej, pojedynek z Krzeszowskim, udział w

rautach, konieczność eksponowania blichtru zamoŜności, nauka j. angielskiego). Jednak zaślepienie

miłosne nie zabiło w nim człowieka myślącego, dlatego teŜ miłości towarzyszy rozdarcie wewnętrzne.

Bezustannie walczy w nim pozytywista z romantykiem, społecznik ze skrajnym indywidualistą,

idealista z racjonalista. Potrafił krytycznie ocenić wartość klasy do której popychało go uczucie.

Jednak miłość spowodowała katastrofę. Kiedy zrezygnował z walki o uczucie panny Izabelli,

zrezygnował teŜ z egzystencji w społeczeństwie, które go nie rozumiało i odepchnęło. Stwarzając

pozory samobójstwa (wysadzenie kamienia w ruinach zasławskiego zamku), testamentem poŜegnał

się z przyjaciółmi. Z wielu niedomówień moŜna wnioskować, Ŝe wybrał pracownię Geista (uczonego

dziwaka, który w ParyŜu pracował nad wynalezieniem metalu lŜejszego od powietrza) jako juŜ jedyny

Ŝyciowy cel.

Julian Ochocki - najmłodszy idalista

Tak jak dla Rzeckiego i Wokulskiego nie było miejsca w ówczesnym społeczeństwie, tak i nie znalazło

się ono dla najmłodszego reprezentanta niepoprawnych marzycieli, Juliana Ochockiego. Urodził się w

rodzinie spkrewnionej z arystokratycznymi rodami, wprawdie zbiedniałej, ale utrzymujące przyzwoity

poziom Ŝycia. W porę dostrzeŜono jego zdolności i umoŜliwiono zdobycie dyplomu dwu wyŜszych

uczelni (wydziału przyrodniczego na uniwersytecie i mechanicznego na politechnice). Wychowany w

pozytywistyvznym kulcie nauki, Ochocki wierzy w nieograniczone moŜliwości ludzkiego rozumu.

WraŜliwy, zdolny i wykształcony marzy o zbuodwaniu latającej machiny. Marzenie to nie było

fantastyczną mŜonką, ale niedorzecznością była wiara wynalazcy o nadzwyczajnych moŜliwościach

techniki w sferze pzrekształceń ustrojowych - młody człowiek wierzy, Ŝe cudowne odkrycie uszczęśliwi

ludzkość.

Obraz społeczeŃstwa polskiego

Na kartach powieści ukazani sa reprezentanci róŜnych grup społecznych, środowisk i zawodów

Warszawy lat siedemdziesiatych XIX w.

1. Mieszczaństwo

stare pokolenie

: Jan Mincel, spolszczony Niemiec, kupiec, który własną praca dorobił się sklepu w centrum

Warszawy. Uczciwy i pracowity wzbogacił się, wychowując pokolenie równie jak on

oszczędnych i zpobiegliwych handlowców (syn Jan, Rzecki);

średnie pokolenie : Ignacy Rzecki, August Katz. Pracują, ale i walczą “za wolność naszą i

waszą” realizując swój romantyczny światopogląd;

nowe pokolenie

: Stanisław Wokulski. Przedsiębiorczy i energiczny, robi błyskawiczna karierę,

dziesi ę ciokrotnie powi ę kszaj ą c pozostawiony przez Ŝ on ę maj ą tek. Dorabia si ę na handlu, na

dostawach międzynarodowych dzięki sytuacji jaka wytworzyła się na ziemiach polskich po

powstaniu styczniowym.

Grupę te cechuje brak energii, bezruch, rezygnacja ze zdobywania majątku i pozycji

społecznej. Ka Ŝ dy objaw wi ę kszej przedsi ę biorczo ś ci uwa Ŝ any jest w tym ś rodowisku z czyn

niepoczytalny. Nic więc dziwnego, Ŝe pozycję pierwszoplanową w Ŝyciu ekonomicznym kraju

zdobywaj ą ś ydzi posiadaj ą cy energi ę , pracowito ść i cierpliwo ść w zdobywaniu zamierzonych

celów i poczucie solidarności w grupie.

1. Arystokracja

: pani Wąsowska(piękna i nieco cyniczna wdowa) baronowstwo Krzeszowscy (skłócone

mał Ŝ e ń stwo, w którym baron roztrwonił maj ą tek graj ą c na wy ś cigach, a baronowa, po stracie

jedynej córczki, popadła w histerię) prezesowa Zasławska (mądra staruszka, którą ze stryjem

Wokulskiego ł ą czyło wielkie uczucie. Jej wzorowo prowadzony maj ą tek, z ochronkami dla

chłopskich dzieci, dbałością o słuŜbę i fornali to wyjątkowa szczęśliwa wysepka wśród

ogólnego niedbalstwa), Tomasz Ł ę cki (bankrut, przekonany o swej wybitnej warto ś ci i energii

w rzeczywistości reprezentuje poziom umysłowy graniczący z tępotą. Zajmuje go jedynie

salonowa etykieta) i jego córka Izbella (jej osobowo ść to klasyczny produkt salonów.

Rozpieszczona egoistka nie potrafi z niczego sobie odmówić ani z niczego zrezygnować),

Ochocki, Kazimierz Starski (amoralny i cyniczny), baron Dalski narzeczony wnuczki

prezesowej, zaślepiony miłością, zdziecinniały i naiwny), ksiąŜę (najbardziej wartościowa

posta ć , popiera projekt zało Ŝ enia Spółki do handlu ze Wschodem, pragnie co ś zrobi ć dla

“nieszczęsnego kraju”, ale brak mu energii i zdolności umysłowych)

T ę grup ę społeczn ą oskar Ŝ a pisarz o doprowadzenie kraju do upadku, o zanidbanie interesów

narodowych. Cechuje ją: — pasoŜytnictwo, — próŜniactwo, — zbytkowy tryb zycia, gonitwa za

rozrywkami, — brak patriotyzmu, — nieuzasadniona pycha z powodu swego

arystokratycznego pochodzenia, pogarda dla ludzi pracy, — brak godności własnej (gonitwa

za posagiem).

1. Lud: Wysoccy, Węgiełek (kamieniarz, Magdalenka (młoda dzieczyna, prostytutka, którą zajał

si ę Wokulski wpierw posyłaj ą c do zakonnic na nauk ę szycia, a nast ę pnie umie ś cił pod opiek ą

rodziny furmana Wysockiego) - ukazany jest wyłącznie marginesowo. W czasie spaceru

Wokulskiego po Powi ś lu.

Ukazany jest jako warstwa ustawicznie krzywdzona, bez moŜliwości rozwojowych.

1. Przedstawiciele innych ś rodowisk: ś ydzi (Henryk Szlangbaum, doktor Szuman, który na

skutek młodzieńczej miłości zrezygnował z praktyki i zjął się badaniem ludzkich włosów),

studenci (Patkiewicz i Maleski), subiekci (Mraczewski, Lisiecki, Zięba), socjaliści (mizerny

Klejn) oraz nieliczni reprezentanci inteligencji miejskiej (sprytny adwokat prowadzący sprawy

Wokulskiego, pani Misiewiczowa - matka Heleny Stawskiej zarabiaj ą cej na Ŝ ycie lekcjami

muzyki, Ŝyjąca z pośrednictwa eks-nauczyciel

ka p. Meliton)

W początkach roku 1878, kiedy świat polityczny zajmował się pokojem san-stefańskim,

wyborem nowego papieŜa albo szansami europejskiej wojny, warszawscy kupcy tudzieŜ inteligencja

pewnej okolicy Krakowskiego Przedmieścia niemniej gorąco interesowała się przyszłością

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: