KULTURA WARTO�CI ZMAGANIA DUCHOWE Praca zbiorowa pod redakcj� Romana Drozda Romana Skeczkowskiego Mykoty Zymomrji Koszalin 1999 Recenzenci prof. zw. dr hab. Stanis�aw �ach prof. zw. dr hab. Wo�odymyr Zadoro�nyj (Ukraina) Kolegium redakcyjne Roman Skeczkowski - przewodnicz�cy, Roman Drozd, Grzegorz-Georgi Georgiev, Jaros�aw Hryckowian, Myko�a Zymomria, Adam Wirski, Lubomira Kowalczyk - sekretarz Fotografie i reprodukcje Archiwum prywatne Aleksandra Kola�czuka, Po�udniowo-Wschodni Instytut Naukowy w Przemy�lu, Roman Bielak BWSH Koszalin, Myko�a Zymomria U�horod Ukraina. Projekt ok�adki Piotr Dudek Korekta Katarzyna Sta�czak Opracowanie komputerowe Zbigniew Niemaszewski � Copyright by ^! PW Miscellanea sp. z o.o. ISBN 83-87739-27-8 Wydawnictwo Uczelniane Ba�tyckiej Wy�szej Szko�y Humanistycznej Koszalin, ul. Pi�sudskiego 33, tel. 094/341-29-67 Druk i oprawa: �Intro-Druk" Koszalin Wsp�lne o�wiadczenie Prezydent�w'Rzeczpospolitej Polskiej i Ukrainy o porozumieniu i pojednaniu Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Prezydent Ukrainy, �wiadomi historycznej odpowiedzialno�ci wobec dzisiejszego i przysz�ych pokole� Polak�w i Ukrai�c�w oraz roli Polski i Ukrainy w umacnianiu bezpiecze�stwa i stabilno�ci w Europie �rodkowo - Wschodniej, a tak�e doceniaj�c wag� strategicznego partnerstwa obu kraj�w, kieruj�c si� postanowieniami Traktatu o Dobrym S�siedztwie, Przyjaznych stosunkach i Wsp�pracy z dnia 18 maja 1992 roku, pewni, �e przysz�o��" stosunk�w polsko - ukrai�skich nale�y budowa� na prawdzie i sprawiedliwo�ci oraz g��bokim i szczerym porozumieniu i pojednaniu, pragn�c wsp�lnie przezwyci�y�" skomplikowane dziedzictwo polsko -ukrai�skich los�w, aby cienie przesz�o�ci nie k�ad�y si� na dzisiejsze przyjazne i partnerskie wi�zi mi�dzy obydwoma krajami i narodami, niniejszym o�wiadczaj�: W wielowiekowych dziejach polsko - ukrai�skiego s�siedztwa jest wiele wzruszaj�cych przyk�ad�w szczerej przyja�ni, wzajemnej pomocy i wsp�pracy mi�dzy oboma narodami. S� w niej w�tki braterstwa broni, wzajemnych wp�yw�w kulturowych wzbogacaj�cych oba narody i s�siedzka �yczliwo��. Nie powinno si� jednak pomija� tak�e w�tk�w tragicznych, takich jak dziesi�ciolecia wojen w wieku XVII i XVIII, przejawy antyukrai�skiej polityki w�adz polskich w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku, prze�ladowania ludno�ci polskiej na Ukrainie radzieckiej w okresie represji stalinowskich. Nie mo�na zapomina� o krwi Polak�w przelanej na Wo�yniu zw�aszcza w latach 1942 - 43, o okrucie�stwie polsko-ukrai�skich konflikt�w w pierwszych latach powojennych. Oddzieln�, dramatyczn� kart� w historii naszych stosunk�w by�a akcja "Wis�a", uderzaj�ca w og� spo�eczno�ci ukrai�skiej w Polsce. Przemilczanie lub jednostronne na�wietlanie tych wszystkich fakt�w nie �agodzi b�lu pokrzywdzonych i ich bliskich, nie sprzyja pog��bieniu zrozumienia mi�dzy naszymi narodami. Droga do autentycznej przyja�ni wiedzie przede wszystkim przez prawd� i wzajemne zrozumienie. Uznajemy, �e �aden cel nie mo�e stanowi� usprawiedliwienia dla zbrodni, przemocy i zastosowania odpowiedzialno�ci zbiorowej. Pami�tamy jednocze�nie, �e niekiedy �r�d�a tych konflikt�w by�y poza Polsk� i Ukrain�, �e uwarunkowane by�y one przez niezale�ne od Polak�w i Ukrai�c�w okoliczno�ci oraz przez niedemokratyczne systemy polityczne narzucone naszym narodom wbrew ich woli. Sk�adamy ho�d niewinnym - pomordowanym, poleg�ym i przymusowo przesiedlanym Polakom i Ukrai�com. Pot�piamy sprawc�w ich cierpie�. Wyra�amy jednocze�nie wdzi�czno�� wszystkim, kt�rzy w ci�gu tych trudnych lat dzia�ali na rzecz zbli�enia naszych narod�w. Obecnie Polska i Ukraina s� pa�stwami suwerennymi, dobrymi s�siadami i strategicznymi partnerami. Dlatego te� tak szczeg�lnie wa�ne jest przezwyci�enie goryczy pozosta�ej w pami�ci wielu Polak�w i Ukrai�c�w. Do tego sk�ania nas nie tylko poszanowanie warto�ci demokratycznych, szacunek dla praw cz�owieka, podstawowych zasad i norm prawa mi�dzynarodowego, lecz r�wnie� �yczenie zobaczenia Polski i Ukrainy w zjednoczonej Europie. Interpretacj� naszej wsp�lnej przesz�o�ci, jej z�o�onych okres�w, powinni zaj�c" si� specjali�ci, kt�rzy w atmosferze otwarto�ci rzetelnie zbadaj� fakty oraz przygotuj� ich obiektywne oceny. Dla lepszego wzajemnego zrozumienia mi�dzy narodami polskim i ukrai�skim pobudza� nale�y dialog �rodowisk opiniotw�rczych. Nale�y szerzej wykorzystywa� mo�liwo�ci obywateli polskich pochodzenia ukrai�skiego i ukrai�skich pochodzenia polskiego, kt�rzy poprzez swoj� prac� wnosz� licz�cy si� wk�ad do kulturalnego i gospodarczego rozwoju naszych pa�stw. Powinni oni by� animatorami �cis�ej wsp�pracy Polski i Ukrainy, oba pa�stwa ze swej strony powinny opiekowa� si� nimi i wspiera� rozw�j polskiej mniejszo�ci w Ukrainie i ukrai�skiej mniejszo�ci w Polsce. Rzeczpospolita Polska i Ukraina do�o�� stara�, aby �wiadomo�� m�odych Polak�w i Ukrai�c�w, nie by�a obci��ona wspomnieniami tragicznych kart historii. Niech przysz�e pokolenia �yj� we wsp�lnym europejskim domu, w kt�rym nie b�dzie miejsca dla uprzedze� i nieufno�ci! W tym przekonaniu, my, Prezydenci Rzeczypospolitej Polskiej i Ukrainy, postanawiamy wsp�lnie obj�� patronat nad utrwaleniem idei porozumienia i pojednania polsko - ukrai�skiego. W dawnych wiekach nasi przodkowie wylewali wod� na szable na znak pokoju, przymierza i braterstwa. I dzisiaj my, Ukrai�cy i Polacy, chcemy wla� w nasze serca uczucia przyja�ni i solidarno�ci. Na progu XXI wieku pami�tajmy o przesz�o�ci, ale my�lmy o przysz�o�ci! Prezydent Ukrainy LeonidK^czma Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej AleKsander Kwa�niewski Kij�w, 21 maja 1997 r. Nota o autorach Gustaw Cwengrosz - prof. dr, Uniwersytet Lwowski, Ukraina Roman Drozd - doktor, Wy�sza Szko�a Pedagogiczna w S�upsku Igor Ha�agida - doktorant, Uniwersytet Gda�ski Serhij Herman - konsul Ukrainy w Gda�sku Roman Hromiak - prof. dr hab., Uniwersytet Jagiello�ski Jaros�aw Hryckowian - doktor, Ukrai�skie Towarzystwo Nauczycielskie w Polsce Eugeniusz Koko - prof. dr hab., Uniwersytet Gda�ski Aleksander Kola�czuk - doktor, Po�udniowo-Wschodni Instytut Naukowy w Przemy�lu Wo�odymyr Ku�yk - doktor, Akademia Nauk Ukrainy Myko�a Kuczerepa - docent, Uniwersytet im. �esi Ukrainki, �uck Ukraina Myko�a Muszynka - akademik Ukrai�skiej Akademii Nauk, Preszuw - S�owacja Czes�aw Partacz - doktor, Politechnika Koszali�ska Roman Skeczkowski - prof. dr, kanclerz Ba�tyckiej Wy�szej Szko�y Humanistycznej w Koszalinie Wojciech Sk�ra - doktor, Wy�sza Szko�a Pedagogiczna w S�upsku Stanis�aw St�pie� - doktor, dyrektor Po�udniowo-Wschodniego Instytutu Naukowego w Przemy�lu Marek Syrnyk - doktorant, Uniwersytet Marii Sk�odowskiej-Curie w Lublinie Mychaj�o Ta�apkanycz - docent, Instytut Nauczycielski w U�horo-dzie, Ukraina Wies�aw Wr�blewski - prof. dr hab., Ba�tycka Wy�sza Szko�a Humanistyczna w Koszalinie Myko�a Zymomria - prof. dr hab., Ba�tycka Wy�sza Szko�a Humanistyczna w Koszalinie Waldemar �abczy�ski - prof. dr, Ba�tycka Wy�sza Szko�a Humanistyczna w Koszalinie Spis tre�ci Roman Skeczkowski, Roman Drozd, Myko�a Zymomria Ukraina-Polska. Drogi do niepodleg�o�ci....................... 9 Marek Syrnyk Spo�eczno�� ukrai�ska i jej losy w II Rzeczypospolitej... 23 Stanis�aw St�pie� J�zef Pi�sudski i Symon Petlura. Umowa polsko-ukrai�ska 37 Gustaw Cwengrosz Deklaracja paryska socjalist�w pa�stw Europy Wschodniej z 21 lipca 1919 r................. 45 Roman Drozd Powstanie i upadek pa�stwa ukrai�skiego. Ukrai�ska Republika Ludowa (1917-1920)................... 51 Myko�a Muszynka D��enia Republiki Huculskiej do po��czenia si� z Zachodnioukrai�sk� Republik� Ludow�.................... 67 Aleksander Kola�czuk, Mychaj�o Ta�apkanycz Wzajemne relacje Polski i Ukrai�skiej Republiki Ludowej 75 Wies�aw Wr�blewski J�zef Pi�sudski - polski m�� stanu............................... 105 Wojciech Sk�ra Aspekty odzyskania niepodleg�o�ci przez Polsk�......... 115 7 Roman Drozd Polityka narodowo�ciowa w�adz polskich wobec Ukrai�c�w w Polsce Ludowej.............................. 133 Myko�a Zymomria, Serhij Herman, Waldemar �abczy�ski Rola propagandy w d��eniach narodowowyzwole�czych Ukrainy (1917-1920)............ 159 Wotodymyr Ku�yk Szkic do dziej�w ukrai�skiej rewolucji 1917-1991....... 169 Roman Hromiak Stan krytyki literackiej w Ukrai�skiej Republice Ludowej... 187 Igor Hatagida Wysiedlenia ludno�ci ukrai�skiej i polskiej z powiatu che�mskiego - nieznana karta historii........... 197 Jaros�aw Hryckowian, Mychaj�o Tatapkanycz Szkolnictwo ukrai�skie na Pomorzu Zachodnim - czynnik zachowania to�samo�ci narodowej.............. 215 Czes�aw Partacz Polacy i Ukrai�cy na Wo�yniu...................................... 235 Myko�a Kuczerepa Z historii ukrai�sko-polskiego porozumienia na Wo�yniu ... 253 Eugeniusz Koko Wsp�czesna polska historiografia o stosunkach polsko-ukrai�skich................................ 275 Streszczenie w j�zyku angielskim....................................... 293 Resumewj�zyku ukrai�skim.............................................. 299 Indeks.............................................................................. 305 Roman Skeczkowski, Roman Drozd, Myko�a Zymomria Ukraina - Polska. Drogi do niepodleg�o�ci 80. rocznica proklamowania Ukrai�skiej Republiki Ludowej oraz Rzeczypospolitej Polskiej sk�ania do refleksji nad losami Ukrai�c�w i Polak�w w ich d��eniu do w�asnej pa�stwowo�ci. Upadek caratu oraz kl�ska pa�stw centralnych umo�liwi�y obu narodom proklamowanie niepodleg�o�ci. Ukrai�cy zrobili to 22 stycznia 1918 roku1. W tym bowiem dniu Ukrai�ska Centralna Rada w Kijowie w swym IV Uniwersale og�osi�a niepodleg�o�� Ukrai�skiej Republiki Ludowej, stwierdzaj�c: �Od dzisiaj Ukrai�ska Republika Ludowa staje si� niepodleg�ym, od nikogo niezale�nym, suwerennym pa�stwem narodu ukrai�skiego"2. Dodajmy, �e dok�adnie rok p�niej -22 stycznia 1919 r. - urzeczywistni� si� hist...
michaal