ZAJĘCIA IV model jakościowy.doc

ZAJĘCIA IV – MODEL JAKOŚCIOWY

1.      Filozoficzne przesłanki i podstawy budowania wiedzy o jednostkowych i niepowtarzalnych zjawiskach w świecie społecznym oraz fenomenach w obszarze nauk o wychowaniu. (Palka, „Orientacje w metodologii badań pedagogicznych)

Według Platona i Arystotelesa wiedza ludzka składa się z:

·         episteme – wiedza ściśle naukowa, pewna, prawdziwa

·         doxa – przypadkowa, zmysłowa, omylna, niepewna

Badania pedagogiczne prowadzi się aby poznawać (badać i wiedzieć) czyli uwzględniać zakres episteme, ale też by badać i działać – aspekt techne.

Zasada komplementarności

wynika z wielowymiarowego charakteru zjawisk pedagogicznych ; dlatego pedagogika powinna łączyć elementy badań jakościowych i ilościowych

Wiedza pedagogiczna jest bardziej hipotetyczna – nauki pedagogiczne szukają i odkrywają prawidłowości o charakterze praboblistycznym (względnie trwałe czasowo i przestrzennie) – episteme ale nie absolutna.

Pedagogiki nie można zaliczyć ani do nauk praktycznych (stosowanych) ani teoretycznych – jej swoistość polega na łączeniu funkcji teoretycznych (episteme) i praktycznych (techne).

Teoria dukontekstowa

uwzględnienie tworzenia wiedzy poprzez wyjaśnienie przyczynowo-skutkowe i rozumienie – interpretację.

2 drogi budowania naukowego statusu pedagogiki:

- rozwijanie pedagogiki jako nauki analityczno – empirycznej

- rozwijanie pedagogiki jako nauki humanistycznej

Wiedza w naukach społecznych może być wyprowadzana z faktów i danych obserwowanych oraz nieobserwowanych bezpośrednio – odnoszących się do zjawisk świadomości (kontekst działania) – jest to osobliwość nauk społecznych.

Hermeneutyczna koncepcja rozumienia zakłada konieczność dążenia do uchwycenia ponadczasowej i niezrelatywizowanej istoty zjawisk, konieczność uwzględniania historycznego i społeczno – kulturowego kontekstu., potrzebę analizy struktury badanych zjawisk.

Zadania metodologiczne badań pedagogicznych wynikające z hermeneutycznej koncepcji:

·         poszukiwanie istoty badań edukacyjnych

·         badanie zjawisk jako fenomenów mających 3 wymiary:

- przedmiotowy (fenomen czegoś)

- podmiotowy (fenomen dla kogoś)

- horyzontu świata ( fenomen będący w związku z innymi fenomenami)

·         odróżnianie faktów (związków) ponadczasowych i niezrelatywizowanych od faktów historycznie i społecznie – kulturowo uwarunkowanych

·         interpretowanie faktów (cech) przez analizę kontekstu w którym fakt występuje w odniesieniu do całości procesu (procesów pedagogicznych) jak też w odniesieniu do kontekstu danego momentu życiowego osoby badanej

·         uwzględnianie ideograficznego charakteru badań fenomenów (zjawisk) swoistych i niepowtarzalnych.

2.      Hermeneutyka pedagogiczna: koncepcja hermeneutyki Diltheya, Schleiermachera. (Palka, „Orientacje w metodologii badań pedagogicznych)

Założenia antropologiczno – epistemologiczne dotyczące człowieka w aspekcie tego kim jest i jak poznaje świat, siebie i siebie w świecie:

·         Założenie o dualizmie natury człowieka – obok materii występuje duch, który przesądza o człowieczeństwie człowieka; pedagogika zajmuje się badaniem wyrazów i świadectw ludzkiej duchowości w obszarze wychowania. Człowiek w istnieniu doświadcza siebie jako całości-indywidualności, ale w zdolnościach poznawczych jest skazany na cząstkowość i aspektowość. W pracy wychowawczej pedagog musi umieć dzielić i scalać, interpretować wyniki innych nauk z ukierunkowaniem na budowanie człowieka w człowieku, wzrastanie w wartościach duchowych.

·         Założenie procesu rozumowania jako kategorii poznawczej – w naukach przyrodniczych pada pytanie dlaczego? – wyjaśnienie przyczyn wybranego za przedmiot badań zjawiska, w poznaniu rzeczywistości kulturowej pada pytanie o przyczynę – staranie zrozumienia czegoś jako wyrazu czegoś innego – pytanie o intencję, cel

Koncepcja hermeneutyki wg Diltheya

1)     centrum rozważań FILOZOFIA ŻYCIA

2)     jako kategoria poznania wskazał przeżycie i zrozumienie

3)     znaczenie jako perspektywa badawcza (kategoria wyboru) prowadząca poznanie do zrealizowania swego celu: zbudowania teorii naukowej

4)     jako metoda poznania – hermeneutyka

ad 1. Filozofia życia jako punkt wyjścia rozważań w naukach o duchu – zaakcentowanie istnienia w człowieku odrębnego świata przeżyć (rzeczywistość wewnętrzna). W tym wewnętrznym układzie odrębność człowieka jest trudna do uchwycenia, dopiero w porównaniu z innymi doświadczamy własnej indywidualności, wtedy uświadamiamy sobie odmienny charakter naszego istnienia. Dilthey rozumieniem (czyli przeżywaniem, docieraniem do tego co dane wewnętrznie przez to co dane zewnętrznie) nazywa proces obiektywizacji wewnętrznych doświadczeń i przekazywanie ich za pomocą danych zmysłowych (gestów itp.) na zewnątrz.

ad 2. Kategoria poznawcza – rozumienie

·         formalna charakterystyka procesu rozumienia – rozumienie jako „poznawcze dzianie się” ma strukturę spirali, czyli poznając coś nie robimy tego w sposób linearny, ale rozpoczynamy od pewnego punktu a droga poznania prowadzi nas po kole do przedmiotu poznania, a gdy go osiągniemy droga poznania wraca do początku poznania ale nie tak samo, ponieważ jest odmieniona. Punkt wyjścia nie jest już także ten sam, jest nieco wyżej także odmieniony przez poznanie (przewyższa tamto miejsce bogactwem wiedzy) – jest to spirala rozumienia.

Dla Diltheya i Schleiermachera ruch od do to ruch od tego co subiektywne do tego co obiektywne – człowiek poznaje to co obiektywne wychodząc od własnej subiektywności. W zetknięciu z obiektywnym przedmiotem człowiek w konfrontacji z własna subiektywnością buduje indywidualne rozumienie świata i siebie. Każda część tego procesu wpływa na całość i może ją zmienić, ale nie może istnieć poza całością, np. każdy spacer i każda przeczytana książka wpływa na mnie jako człowieka ale ich sens może być prawidłowo odczytany tylko ze względu na moje życie jako całość.

·         interpretacja rozumienia jako procesu poznawczego – rozumienie jest aktem występującym obok poznania, jest jego fundamentem. Zanim przyjmujemy jakąś postawę badawczą, rozumiemy – i to w znaczeniu „dla nas”, w ten sposób dochodzimy do przedmiotu badań. Rozumienie buduje perspektywę badawczą.

Rozumienie nie jest tylko procesem badawczym ale także sposobem bycia człowieka w świecie – człowiek żyje rozumiejąc i nie może inaczej.

ad 3. Znaczenie jako kategoria wyboru – każda interpretacja polega na poszukiwaniu znaczeń, a każde znaczenie jest z czymś powiązane, ukierunkowane na coś – wiąże poznający przedmiot z tym, co on poznaje wg pewnego horyzontu. Treści znaczenia są utrwalone w symbolach, które odsyłają człowieka do świata nieobserwowalnego empirycznie, do świata ludzkiego ducha. Symbol jest wieloznaczny, jego znaczenie jest zasłonięte a odsłonięte ma zostać w procesie rozumienia (ono również odbywa się w horyzoncie jakichś znaczeń i powinno wskazać sens symbolu). Znaczenie – wypełnione treścią rozumienie czegoś jako czegoś wyznacza perspektywę interpretacji.

ad 4. Co to jest hermeneutyka?

w tradycyjnym rozumieniu – metoda objaśniania, tłumaczenia tekstów, które SA symbolicznym przekazem myśli Boga (h. teologiczna);

bardzo uważna i staranna praca ze słowem;

Współczesne trojakie rozumienie hermeneutyki:

·         jako najbardziej fundamentalny sposób istnienia – bycia człowieka w świecie. Człowiek jest rozumiejąc – aspekt egzystencjalny pretendujący do ontologicznego, fundujący zarazem metodologiczną koncepcję wszystkich nauk

·         Jako sposób poznawania świata i siebie, jako pewien proces a zarazem postawa badawcza, która występuje obok procesu wyjaśniania, która jest charakterystyczna dla nauk o duchu, oraz sposób poznania filozoficznego. Jest aspekt metodologiczny ugruntowany w konkretnej epistemologii

·         Jako metoda interpretacji szeroko rozumianego tekstu ( Schleiermacher, Dilthey), w której chyba najwyraźniej widać strukturę hermeneutycznej spirali, w której dochodzenie sensu polega na wzajemnym współgraniu części i całości. Zrozumienie całości  staje się możliwe tylko z perspektywy jej części, ale nie jako zależnych składowych lecz swoistego związku, wspólnoty kontynuującej całość. Wzajemnie, całość jako pewna jakość zapewnia horyzont interpretowania poszczególnych części, zapewnia sensowność ich występowania ze względu na nią samą.

3.      Analiza danych jakościowych: analiza zorientowana na przypadek; przekrojowa analiza przypadków. (Rubacha „Metodologia badań nad edukacją”)

Analiza danych jakościowych jest procesem przekształcania tekstu w notatek terenowych w tekst w postaci teorii ugruntowanej. Badacz w żadnym przypadku nie styka się z danymi innymi niż tekst. To, co może zaobserwować, usłyszeć od badanych, też jest tekstem stanowiącym przetworzona przez ich struktury poznawcze wersje zdarzeń.

Ogólne etapy analizy danych:

1)     Redukcja danych

2)     Reprezentacja danych

3)     Weryfikacja danych

Analiza jakościowa jest nieliczbowym badaniem i interpretacją obserwacji.

Surowe dane jakościowe występują w postaci tekstów: notatek, protokołów  wywiadów, analizowanych książek, filmów, nagrań wideo i audio. Dane w postaci tekstu stanowią punkt wyjścia do analizy. Punktem dojścia jest także tekst który w przeciwieństwie do tekstu surowego jest uporządkowaną i zweryfikowaną teorią badanego terenu – teoria ugruntowana w danych, tworzona oddolnie na podstawie tekstów surowych, zawierających fakty i kontekst.

Pomiędzy tymi punktami (wyjścia i dojścia) dane poddawane są analizie w 3 etapach:

1.      Redukcja – odpowiednie kodowanie

2.      Reprezentacja – dane zakodowane podlegają różnym analizom co pozwala zbudować nowy tekst (reprezentację) – skontekstualizowany obraz badanej rzeczywistości

3.      Weryfikacja – zwana także indukcją analityczną

Analiza danych jakościowych nie przebiega fazowo – jest to model kołowy polegający na wzajemnym przeplataniu się redukcji, reprezentacji i weryfikacji danych – wynika to głównie z potrzeby ciągłego odnoszenia danych do kontekstu.

Ad. 1. Redukcja

Kodowanie – to wyszukiwanie i etykietowanie w tekście wskaźników zmiennych (kategorii analitycznych) oraz nadawanie im znaczenia.

KODOWANIE

     RZECZOWE                                                                                       TEORETYCZNE

(nadawanie nazw i etykiet zidentyfikowanym                                           (formułowanie hipotetycznych wyjaśnień

kategoriom analitycznym)              dotyczących zależności między    wyselekcjonowanymi kategoriami. Wyjaśnienia hipotetyczne czyli kody teoretyczne stanowią podstawę do napisania not teoretycznych tworzących już teorię ugruntowaną. Noty teoretyczne to powiązane w większą całość kody teoretyczne

      OTWARTE                                      SELEKTYWNE

(wielostronna analiza tekstu              (wybieranie do dalszych analiz kategorii

w celu znalezienia możliwie              najbardziej reprezentatywnych dla

największej liczby kategorii               problemu badań)

analitycznych)

KODOWANIE ZOGNISKOWANE – nadawanie znaczenia kategoriom analitycznym, opis kategorii ze względu na 5 ognisk:

·         warunki przyczynowe – interakcje, zdarzenia które bezpośrednio poprzedziły wszystkie zachowania opisane w kategorii analitycznej

·         kontekst – bezpośrednie warunki towarzyszące zjawisku występujące równolegle

·         warunki interweniujące – strukturalne czynniki które wpływają na realizacje celów działania przyczyniające się do zidentyfikowanego przebiegu zjawiska

·         działania – interakcje, zachowania realizujące cele – co robią badani w danej sytuacji w ramach warunków interweniujących

·         konsekwencje – doświadczone przez badanych rezultaty działań które prowadzą badania do nowych kategorii

ad 2. Reprezentacja

Reprezentowanie danych to procedura analityczna zmierzająca do zestawienia kodów w celu zbudowania teorii ugruntowanej. 3 grupy metod reprezentacji danych:

·        

sekwencyjna analiza dyskursu                      analiza sekwencyjna to zestawienie opracowanych kodów

                                                                  w kolejności chronologicznej w celu wykrycia ciągłości lub

·         sekwencyjna analiza narracji          braku ciągłości logicznej zdarzeń; dyskursu służy poznawaniu

        reguł wg których jego uczestnicy budują własne wersje świata;

         narracji służy wydobyciu logicznych i treściowych następstw

         w życiu badanego  

·         szacowanie współwystępowania – to wykrywanie prawidłowości w poszczególnych sekwencjach danych. Dane składa się we wszystkie możliwe sekwencje i sprawdza które kody się w nich powtarzają – ma na celu zaprojektowanie sieci powiązań przyczynowych pomiędzy badanymi kategoriami.

Ad 3. Weryfikacja

Jedną z metod analizy prowadzącą do weryfikacji teorii ugruntowanej jest indukcja analityczna – konfrontowanie danego twierdzenia hipotetycznego z każdym przypadkiem w badanym terenie. Jeśli jakiś przypadek jest niezgodny z twierdzeniem należy zmie...