Leonardo da Vinci (1452 - 1519)
Ten malarz włoski, a także rysownik, rzeźbiarz, architekt, inżynier i badacz przyrody, urodził się 15. 04. 1452 roku pod Vinci w Toskanii. Ze względu na swą wszechstronność i geniusz uchodził za „homo universale", ucieleśniał ideał epoki. Prawdopodobnie był nieślubnym synem zamożnego 25-letniego notariusza Ser Piero i wiejskiej dziewczyny, Catariny. Ojciec Leonardo, niedługo po narodzinach dziecka ożenił się, jednak nie z matką Leonarda.
Syn dorastał w domu ojca jako naturalizowany syn. Uczył się czytania, pisania, liczenia i łaciny. „Do szaleństwa” doprowadzał nauczycieli swoimi ciągłymi pytaniami i wątpliwościami.
Od wczesnych lat dziecięcych ujawnił się jego talent artystyczny, dlatego ok. roku 1467 został oddany na naukę do malarza, rzeźbiarza i złotnika Andrea del Verrocchio we Florencji, gdzie zdobył wykształcenie w dziedzinie malarstwa i rzeźby. Razem z nim pracowali tam także: Sandro Botticelli i Lorenzo di Credi. Verrocchio był zafascynowany zdolnościami Leonarda, dlatego dał mu miejsce w swoim warsztacie. Już w 1472 roku da Vinci został wpisany na listę malarzy florenckich (Campagnia de Pittori) i przyjęty do cechu malarzy we Florencji, pozostał jednak jeszcze cztery lata w pracowni Verrocchia.
Pierwsze własnoręczne prace Leonarda powstały ok. roku 1473 m.in. rysunek wykonany ołówkiem i tuszem Dolina Arno. Przypisuje się mu postać klęczącego anioła w obrazie Verrocchia Chrzest Chrystusa, ok. 1475-76 (Uffizi, Florencja). Przemawia za tym delikatne modelowanie rysów twarzy, subtelny rysunek loków, szczególny sposób drapowania szat i pejzaż w tle obrazu. Pierwsza sygnatura Leonarda znajduje się na rysunku piórkiem z 1473 roku, który uchodzi za pierwsze w sztuce naturalne, ograniczone przedstawienie pejzażu, wzbogacone efektami światła.
Pod koniec lat 70-tych Leonardo stał się samodzielnym artystą. We Florencji otrzymywał szereg zamówień, z których część pozostała jednak nie dokończona z powodu wstąpienia artysty w roku 1481 lub 1482 na służbę do mediolańskiego księcia Lodovica il Moro. Pierwszym wielkim zamówieniem księcia był projekt monumentalnego pomnika jeźdźca, założyciela dynastii Sforzów. Jednak i ten pomnik po 12 latach pracy nie został ukończony, gdyż Leonardo pragnął odlać dzieło w całości i szukał wciąż właściwego rozwiązania. Głównym malarskim dziełem Leonarda w okresie mediolańskim był Pokłon Trzech Króli, który został zamówiony w marcu 1481 roku do głównego ołtarza kościoła braci San Donato w Scopeto. Dzisiaj znajduje się w Uffizi we Florencji. Podobnie jak przy innych pracach, także w tym przypadku artysta wykonał liczne studia przygotowawcze i rysunki. To niedokończone dzieło, które zostało tylko podmalowane umbrą, jest ukoronowaniem tego ikonograficznego tematu w malarstwie florenckim. W centrum piramidalnie zbudowanego obrazu znajduje się Maria z Dzieciątkiem na kolanach. Zarówno postawa, jaki i gesty postaci, które ją otaczają, podkreślają dzięki środkom artystycznym istotną wymowę dzieła: światło wiary promieniuje z małego, świadomego swej roli Jezusa, umieszczonego w środku tej klasycznej kompozycji. Również nie dokończony Św. Hieronim, ok. 1481 (Pinacoteca Vaticana, Rzym) razem z Pokłonem Trzech Króli należą do wczesnej twórczości Leonarda. Wyraźnie widoczne są tu wpływy jego nauczyciela, Verrocchia. Do wczesnych prac należy też Dama z łasiczką, wykonana po 1483 roku (zbiory Czartoryskich, Kraków), która przedstawia piękną Cecylię Gallerani, przyjaciółkę księcia Lodovica, namalowaną w typowej dla tych czasów florenckiej manierze z wyraźnymi konturami o tle zapewne przemalowanym.
Najwybitniejszym dziełem okresu mediolańskiego jest Ostatnia Wieczerza, 1495-97 (refektarz w S. Maria delie Grazie, Mediolan), malowidło ścienne wykonane eksperymentalnie farbami olejnymi i temperą, które źle znosiło wilgotne wapienne podłoże ściany i zaczęło odpadać już za życa Leonarda. Uznawane od początku za szczytowe osiągnięcie jego malarskiej twórczość, do dziś uchodzi za dzieło doskonałe, kopiowane przez niezliczonych artystów, opisywane przez poetów i podziwiane przez widzów - nawet jeśli jest tylko niepewnym echem oryginalnego efektu. Częste próby restauracji dzieła wpłynęły nań raczej niekorzystnie (w 1986 roku Ostatnia Wieczerza po długich badaniach została znów oczyszczona i zrekonstruowana; ze względu na zaskakująco mocną kolorystykę wynik prac poddano krytyce).
Po upadku księcia artysta w 1499 roku powrócił przez Mantuę i Wenecję do Florencji. W 1502 roku przez 10 miesięcy był na służbie u Cesara Borgii, pomagając mu w prowadzeniu wojen. W następnym roku otrzymał od rady miejskiej Florencji zamówienie na malowidło ścienne w Palazzo Vecchio. Wybrał temat Bitwy pod Anghiari. Na przeciwległej ścianie młody Michał Anioł miał malować inną bitwę. Ale prace te nigdy nie powstały.
Od 1506 roku Leonardo ponownie przebywał w zajętym przez armię francuską Mediolanie, pracując dla francuskiego gubernatora. W 1513 jego mecenas i protektor, Giuliano de'Medici, sprowadził Leonarda do Rzymu, gdzie artysta pozostał do 1517 roku, kiedy to udał się na dwór króla Francji, Franciszka I.
Ostatnie dwa lata życia spędził w zamku Cloux. W tym czasie praca artystyczna zeszła na drugi plan, choć namalował jeszcze zagadkowy obraz Jan Chrzciciel (Luwr, Paryż), ustępując miejsca zainteresowaniom przyrodniczo-naukowym.
Stan zdrowia Leonarda pogorszył się w 1517 roku, kiedy to wystąpił u niego paraliż prawej strony ciała. Artysta zmarł 2.05.1519 na zamku Cloux pod Amboise, mając 67 lat.
Drugie dzieło Leonarda, które zdobyło światową sławę, intrygowało pokolenia malarzy aż do współczesności, i które parafrazowano i wyszydzano, a które jednocześnie nadal jest magnesem dla publiczności Luwru, to Mona Lisa. Ten niepozorny, mierzący 11 x 53 cm portret powstał między 1503 a 1506 rokiem i przedstawia prawdopodobnie małżonkę kupca florenckiego Francesco di Bartolommeo di Zanobi del Giocondo (stąd przydomek La Gioconda).
Mistrzowi udało się osiągnąć w tym portrecie psychiczne napięcie i dynamikę. Zawdzięcza to szczególnie umiejętnemu i wyrafinowanemu modelowaniu światłocieniem. Pojawia się tu efekt specyficznego dla Leonarda sfumato, które czyni jego malarstwo łatwym do odróżnienia: każda forma jest lekko zamglona, jakby przesłonięta delikatnym welonem, który pokrywa całą płaszczyznę obrazu. Efekt sfumato nie występował we wczesnych pracach artysty. Nie tylko natura kobiety zdaje się tu nieziemska i tajemnicza, taki jest także idealny i stwarzający napięcie niezwykły krajobraz o kosmicznych rysach w tle. Mistrzostwa artysty dowodzą także mniej sławne jego dzieła: Madonna wśród skał, którą namalował w latach1483-86 do głównego ołtarza w S. Francesco il Grande w Mediolanie (Luwr, Paryż) czy Św. Anna Samotrzeć z lat 1500-1507 (również w Luwrze). Ten ostatni obraz powstał podczas drugiego pobytu artysty we Florencji. Fascynuje w nim harmonia, którą artysta uzyskał dzięki równoczesnemu uspokojeniu i poruszeniu postaci, tworząc pozornie sprzeczny wyraz spokoju i ożywienia. Efekt ten wzmocnił dodatkowo przestrzenną budowa obrazu. Tutaj także połączył elementy ziemskie i pozaziemskie.
Znacznie głębiej niż inni artyści tej epoki Leonardo zajmował się filozoficznymi problemami bytu i zjawisk, wychodził przy tym daleko poza granice sztuki. Był mistrzem w wielu dziedzinach, sam określał się najczęściej "inżynierem". Wiadomo, że w Mediolanie pomagał zarówno przy odlewaniu dział, jak i przy instalowaniu centralnego ogrzewania. Ważne są w związku z tym systematyczne notatki, które zaczął sporządzać od 1482 roku.
Po roku 1506, im rzadziej Leonardo sięgał po pędzel, tym więcej czasu poświęcał pisaniu. Pozostawił duży naukowy dorobek, jakiego nie udało się zgromadzić żadnemu innemu artyście. Szczególnie ważne są jego studia anatomii człowieka. Dzięki tym ilustracjom Leonardo stał się twórcą nowoczesnej ilustracji naukowej. Wykonał także niezliczone badania w dziedzinie geofizyki, botaniki, hydrologii i aerologii, optyki i geometrii, zarejestrowane na ok. 6700 ilustrowanych kartach, które, rozproszone po śmierci autora i dziś niepełne, przechowywane są w kilku bibliotekach Europy. Większość manuskryptów jest spisana pismem lustrzanym by utrudnić odczytanie. Duże znaczenie mają także jego studia z teorii sztuki. Szczególną rolę pełnił tu rysunek, który od początku artystycznej pracy mistrza służył nie tylko utrwaleniu obserwacji, lecz także jej wyjaśnieniu.
Zainteresowanie Leonarda skierowane było głównie na zjawiska natury. Odkrycia artysty znajdowały odbicie w jego twórczości plastycznej. Dla artysty zrozumiałe były tylko te problemy, które potrafił narysować. Postrzeganie, któremu przypisywał tak dużą rolę w swym „Traktacie o malarstwie", było dla niego równoznaczne z poznaniem i najważniejsze, ponieważ jest najpewniejszym i niezawodnym wrażeniem zmysłu wzroku. Następstwem szerokich zainteresowań naukowych było to, że tylko niektóre dzieła zostały dokończone. W wielu z nich artysta wyprzedził sztukę baroku, uwzględniając w malarstwie zjawiska światła i powietrza, komponując dynamiczne tło Pokłonu czy skłębienie jeźdźców i koni w projektach Bitwy pod Anghiari, kopiowanych przez Rubensa.
chomik_stasio