STADIA ROZWOJU WG PIAGETA.doc

Piaget w okresie inteligencji zmysłowo-ruchowej wyróżnił 6 stadiów. Ich znajomość ułatwia dokładną diagnozę aktualnego poziomu funkcjonowania intelektualnego dziecka oraz umożliwia programowanie procesu intensywnej stymulacji lub rewalidacji pedagogicznej.

·                  Okres I (0-1 mies.) AKTYWNOŚĆ ODRUCHOWA

- zachowanie jest odruchowe i niezróżnicowane;

- podstawowe odruchy: ssanie, chwytanie, płacz, ruchy rąk, tułowia i głowy;

- noworodek odpowiada odruchami gdy jest stymulowany;

- zachowanie nie dowodzi, że schematy  przedmiotów zostały skonstruowane (bo nie zostały);

- nie są odróżnianie bodźce;

- wszystkie bodźce asymiluje za pomocą systemu odruchów w sposób niezróżnicowany;

- w ciągu kilku tygodni zachodzą pierwsze akomodacje: poszukiwanie piersi, smoczka do ssania (nie: ssanie wszystkiego) – na skutek powtarzania i interakcji z otoczeniem;

- wszystkie pojęcia rozwijają się i nie są wrodzone;

- świadomość przedmiotu jest krok po kroku rozwijana na podstawie doświadczenia sensomotorycznego;

- noworodek nie jest w stanie odróżnić siebie od tego, co znajduje się w jego otoczeniu;

- każdy przedmiot wywołuje niezróżnicowana reakcję odruchową;

- dziecko jest całkowicie egocentryczne;

- nieświadome związków przyczynowych;

- okres odruchów i instynktownych popędów;

- nie ma jeszcze „uczuć” jako takich.

·         Okres II (1-4 mies.) DOKONYWANIE PIERWSZYCH ROZRÓŻNIEŃ

- zachowania zaczynają podlegać modyfikacjom

- koordynacja wzrokowa – obiekty poruszające się są śledzone;

- koordynacja wzroku i słuchu – głowa jest zwracana w stronę źródła dźwięku;

- koordynacja między ustami a ręką – nawykowe ssanie kciuka (kierowane przez dziecko, nie odruchowe, nie jest to wrodzone, ale nabyte przez doświadczenie);

- zaczyna odróżniać przedmioty;

- pierwsze obserwowalne oznaki wewnętrznej organizacji i adaptacji do środowiska;

- proste rozróżnienia sensomotoryczne; koordynacja zmysłowo-ruchowa;

- nabiera świadomości przedmiotów;

- może śledzić wzrokiem tor ruchu przedmiotu;

- zachowanie jest wciąż pozbawione intencji;

- inicjowane zachowania ciągle są odruchowe, a cele stawiane dopiero po rozpoczęciu sekwencji zachowań;

- dwa rodzaje uczuć: afekty percepcyjne (przyjemność, ból, błogość, przykrość – łączone ze spostrzeżeniami za pomocą doświadczenia) i zadowolenia, rozczarowania, wszystkich ich gradacji (odpowiedzialne za różnicowanie potrzeb i zainteresowań) – uczucia, które są kojarzone z czynnością jako całością;

- afekt jest lokowany we własnej aktywności dziecka, które nie odróżnia jeszcze siebie jako obiektu od innych obiektów i otoczenia.

W tym stadium pojawia się łączenie schematów czynności pierwotnych z elementami sensomotorycznymi (ruch ręki w stronę ust); efekt - schemat ssania kciuka. To pierwsze przystosowanie nabyte i reakcja okrężna pierwotna. Jest to stadium pierwszych nawyków, powstają pierwsze odruch warunkowe. Nazwa „reakcje okrężne pierwotne” pochodzi stąd, iż u dziecka obserwujemy powtarzające się serie ruchów ciała , które ono po raz pierwszy samo wykonało, np. powtarzające się gesty otwierania i zamykania dłoni w piąstkę, przyglądanie się paluszkom, chwytanie, trzymanie i wypuszczanie z rąk kocyka; czyni to rytmicznie, kilkakrotnie, bez zainteresowania przedmiotem; przerywa określoną czynność i podejmuje inną. Zdaniem Piageta stadium to przypada na wiek 2-5 miesięcy życia dziecka o prawidłowym rozwoju intelektualnym. Reakcje okrężne, obserwowane w 2 i 3 miesiącu życia dziecka, są to ćwiczenia funkcjonalne nabyte. Stanowią one kontynuację ćwiczeń odruchowych, dzięki czemu ustala się cały mechanizm czynności, powstają nowe schematy czuciowo-ruchowe, które są celem samym w sobie, np. systematyczne ssanie palca, bawienie się językiem. Należy wspomnieć, iż wprawdzie dziecko od urodzenia ma odruch źrenicowy i mrugania, zapewniający spostrzeganie świata, to jednak uczy się stopniowo spostrzegać otaczający je świat. W 4 tygodniu dziecko zaczyna naprawdę przyglądać się przedmiotom. Początkowo spogląda  na poruszające się przedmioty, gdyż stanowią one oparcie dla aktywności wzroku. Później obrazy wzrokowe uzyskują wartość dzięki powiązaniu ich ze słyszeniem, chwytaniem, dotykaniem i wszelkimi kombinacjami czynności sensoryczno- motorycznych i umysłowych. W 3 miesiącu życia u dziecka obserwujemy koordynację między wzrokiem i słuchem, tj. między obrazem wzrokowym a dźwiękiem; dziecko celowo kieruje wzrok na dźwięk dzwonka czy grzechotki lub na głos matki. W tym stadium dziecko zaczyna rozpoznawać w swoim otoczeniu obrazy sensoryczne, ale nie poszukuje jeszcze obrazu, który zniknął mu z oczu. Uśmiech dziecka na widok matki świadczy o tym, iż jej obraz wyodrębnił się z otoczenia zewnętrznego i związał się z uczuciem przyjemności lub przykrości. Dziecko oczekuje pojawienia się matki, gdy ona zniknie, ale jej jeszcze nie poszukuje.

Gdy osoba jest bardzo głęboko upośledzona umysłowo oraz nie przekracza (pomimo 20 czy 30 lat życia ) omawianego stadium, obserwuje się u niej takie zabawy, jak przebieranie palcami, postukiwanie klockiem bez zainteresowania się samym klockiem; gdy klocek wypadnie z ręki, nie poszukuje go, lecz podejmuje inną czynność

·         Okres III (4-8 mies.) ODTWARZANIE INTERESUJĄCYCH ZDARZEŃ

- zachowanie bardziej skierowane na przedmioty, zdarzenia należące do świata zewnętrznego;

- chwyta i manipuluje przedmiotami, które może dosięgnąć – koordynacja wzroku z dotykiem;

- odtwarza zdarzenia, które wydały mu się ciekawe – intencjonalnie (REAKCJE OKRĘŻNE lub ASYMKILACJA REPRODUKCYJNA/ODTWARZAJĄCA);

- prosta intencjonalność sensomotoryczna;

- zaczyna antycypować pozycje, które przedmioty będą zajmowały w trakcie przemieszczania się: szuka przedmiotów tam, gdzie upadły (8mc);

- antycypuje pozycje spadających przedmiotów – udoskonalony schemat przedmiotów;

- dziecko nadal egocentryczne – ono samo przyczyną wszelkiej aktywności;

W tym stadium następuje aktywność dziecka skierowana na świat rzeczy (schematy przyciągania, potrząsania). Przypada według Piageta na wiek od 4-5 miesięcy do 7-8 miesięcy życia dziecka. Stadium to charakteryzuje się koordynacją wzroku i ruchów chwytania, jak też pojawieniem się i dominowaniem reakcji kołowych wtórnych. Polegały one na tym, że dziecko chwytało przedmioty, przyglądało się paluszkom, postukiwało klockiem dla samego chwytania, przebierania paluszkami, postukiwania. Nie dążyło do uzyskania oczekiwanego rezultatu, oczekiwanych zmian w środowisku zewnętrznym. W przypadku reakcji okrężnych wtórnych ruchy dziecka są skoncentrowane na wyniku, na skutku. W tym stadium obserwujemy celowe dążenie dziecka do uzyskania pożądanego efektu, np. dziecko, które przypadkowo poruszyło rączką grzechotkę, celowo powtarza ten ruch, aby uzyskać pożądany efekt słuchowy.

·         Okres IV (8-12 mies.) KOORDYNACJA SCHEMATÓW

- wzory zachowania, które stanowią wyraźne przejawy funkcjonowania inteligencji;

- zaczyna używać środków, aby osiągnąć skutki;

- intencjonalny wybór środków;

- zaczyna przewidywać zachowania i je rozumieć (niezależnie od działań, które są w toku);

- zaczyna planować;

- przedmioty nabierają cech stałości – szuka przedmiotów, które zniknęły z jego pola widzenia;

- zaczyna rozumieć, że inne obiekty w otoczeniu mogą być źródłem aktywności;

- zaczyna odróżniać środki od celów i koordynować dwa znane schematy, by powstała z nich jedna czynność;

- zaczyna rozumieć stałość kształtu (jest ona w istocie rezultatem konstrukcji sensomotorycznej w czasie koordynowania perspektyw) i stałość wielkości (która związana jest z koordynacją przemieszczeń kontrolowanych percepcyjnie);

- wie, że przedmioty istnieją, nawet jeśli nie można ich zobaczyć;

- szuka przedmiotów tylko tam, gdzie zazwyczaj znikają, nie zaś tam, gdzie widzi, że znikły;

- wie, że nie tylko ono jest przyczyną działania: przedmioty i inne osoby mogą być przyczyną działania;

- uczucia zaczynają odgrywać rolę przy wyborze środków używanych do realizacji i wyboru celów;

- doświadczanie uczucia „sukcesu” i „porażki”;

W tym stadium schematy są wykorzystywane albo w funkcji celu (chwytanie), albo w funkcji środka (przyciąganie); łączenie schematów sprzyja zmianie ich dotychczasowej funkcji, umożliwia ich stosowanie w nowych sytuacjach; zasada stałości (przedmiot istnieje, chociaż zniknął z pola widzenia) i obiektywności (przedmiot istnieje niezależnie od dziecka). To koordynacja schematów czynnościowych i zastosowanie do nowych sytuacji, tzn. seria następujących po sobie ruchów dziecka ukierunkowanych na cel. Według Piageta stadium to przypada na wiek od 8-9 do 11-12 miesięcy życia dziecka. Cechą charakterystyczną tego stadium jest koordynacja u dziecka izolowanych dotąd schematów, która umożliwia osiągnięcie celu nie dającego się bezpośrednio osiągnąć. W stadium tym dziecko poszukuje ukrytego na jego oczach przedmiotu, nie spostrzega jednak zmiany miejsca ukrycia przedmiotu. Na przykład gdy na oczach dziecka ukryjemy przedmiot za zasłoną A, dziecko suka go i odnajduje. Gdy następnie ukryjemy ten sam przedmiot za zasłoną B, również na jego oczach, wówczas poszukuje ono przedmiotu za zasłoną A. Dziecko rozumie, iż należy szukać przedmiotu za zasłoną, ale wraca do tej zasłony, za którą udało mu się znaleźć przedmiot.

·         Okres V (12-18 mies.) WYKRYWANIE NOWYCH SPOSOBÓW

- zaczyna tworzyć nowe schematy do rozwiązywania nowych problemów poprzez eksperymentowanie (metoda prób i błędów);

- po raz pierwszy jest w stanie przystosować się (dokonać akomodacji) do nieznanych sytuacji poprzez znalezienie nowych sposobów;

- zachowanie staje się inteligentne (dziecko osiąga zdolność rozwiązywania nowych problemów);

- zdolne do śledzenia przemieszczeń, które widzi, choć nie potrafi jeszcze wyśledzić niewidocznych przemieszczeń;

- wie, że różne czynności mogą wykonywać też inni ludzie i przedmioty;

- widzi przedmioty jako przyczynę wielu zjawisk;

- przewidywanie nie jest oparte na sekwencji czynności już wcześniej obserwowanych w tej samej postaci;

- zaczyna obdarzać uczuciami innych;

Stadium V to postukiwanie, badanie dotykiem, oglądanie, smakowanie, potrząsanie przedmiotu; czynne eksperymentowanie - stosowanie znanych schematów w nowych sytuacjach; To różnicowanie się schematów czynnościowych i wykrywanie nowych sposobów za pomocą czynnego eksperymentowania. Według Piageta stadium to przypada na wiek od 11-12 do 18 miesięcy życia dziecka. W stadium tym występują reakcje okrężne trzeciego rzędu. Dziecko wytwarza nowe schematy, dostosowuje się do nieznanych sytuacji nie tylko korzystając z nabytych już uprzednio schematów, ale wskutek poszukiwania i znajdowania nowych sposobów. Gdy na oczach dziecka ukryjemy za zasłoną przedmiot, to w tym stadium rozwoju poszukuje ono przedmiotu nie w tym miejscu, w którym uprzednio znalazło, ale tam, gdzie na jego oczach przedmiot ukryto.

·         Okres VI (18-24 mies.) REPREZENTACJE UMYSŁOWE

- zaczyna przechodzić z poziomu inteligencji sensomotorycznej na poziom inteligencji przedstawieniowej, czyli staje się zdolne do wewnętrznego (umysłowego) przedstawiania przedmiotów i zdarzeń;

- wytwarza nowe sposoby, ale nie opiera ich na eksperymentowaniu ruchowym i zmysłowym w takim zakresie, tylko wypróbowuje sekwencje czynnościowe na poziomie reprezentacji umysłowej (myśląc);

- jest zdolne do myślowego konstruowania możliwych rozwiązań problemów poprzez wykonanie „w głowie” kolejnych czynności;

- umie znaleźć ukryte przedmioty, gdy przemieszczenie jest niewidoczne;

- zostaje uwolnione od bezpośredniej percepcji;

- wie, że przedmioty są stałe i nie przestają istnieć, gdy nie są widoczne;

- zdolne do konstruowania przyczyn działania na podstawie samych jego skutków, bez uprzedniej percepcji czynności spowodowanych przez te przyczyny;

- jeżeli przedmiot jest postrzegany przez dziecko jako źródło potencjalnych czynności, to zaczyna ono przewidywać i wyobrażać sobie przyszłe skutki jego czynności;

- nie ogranicza się już do percepcji sensomotorycznych zastosowań relacji między przyczyną a skutkiem;

- ma rozwinięte uczucia i preferencje;

- dalej działają odruchy;

- uczucia stają się czynnikami decyzji o tym, co robić, a czego nie robić;

- zaczynają obdarzać uczuciami innych ludzi;

- uczucia sympatii i niechęci wobec innych;

- wstępne relacje interpersonalne;

- zapoczątkowanie międzyludzkich „uczuć moralnych”;

Stadium VI to przejście od schematów czynnościowych do umysłowych, od działań na własnym ciele do działań na przedmiotach, od powtarzania (rzucanie klockiem) do powtarzania z modyfikacją (celowe rzucanie klockiem z różnej wysokości, z różną siłą). To wymyślanie nowych sposobów rozwiązania prostych problemów praktycznych za pomocą kombinacji myślowych. U dzieci badanych przez Piageta stadium to  wystąpiło między 18 a 24 miesiącem życia. Od tego stadium rozwoju dziecko potrafi rozwiązać problem, stosując nową metodę, przez wyobraźnię, poprzez eksperyment myślowy, rozumie, które czynności prowadzą do celu, a które nie. Gdy ukryty w dłoni cukierek schowamy pod jedną z trzech zasłon oraz uczynimy to trzykrotnie zmieniając miejsce ukrycia i kolejność zasłon, dziecko w tym stadium rozwoju potrafi odnaleźć ukryty pod zasłoną cukierek.

ROZWÓJ MYŚLENIA

Wadsworth B.H. Teoria Piageta, rozdziały: 1,2,3

Z historii badań Piageta:

- wpływ na późniejsze badania miała jego praktyka w dziedzinie biologii

- prace nad małżami

Spostrzeżenia Piageta:

- czynności biologiczne są aktami adaptacji do środowiska fizycznego i pomagają je organizować;

- umysł i ciało nie pracują niezależnie od siebie i podlegają tym samym prawom, co czynności biologiczne;

- czynności intelektualne to czynności organizowania środowiska i adaptacji do niego;

- pojęcia opisujące rozwój biologiczny są pomocne w opisywaniu rozwoju intelektualnego;

- podstawowe zasady rozwoju poznawczego są takie same jak biologicznego;

- funkcjonowanie intelektualne to szczególna forma aktywności biologicznej;

- czynności intelektualne oraz biologiczne są częściami tego samego procesu, za pomocą którego organizm dostosowuje się do środowiska i organizuje doświadczenie.

SCHEMAT

·         Schematy to struktury poznawcze lub umysłowe, dzięki którym jednostki przystosowują się intelektualnie do otoczenia i organizują je.

·         Są one odpowiednikami umysłowymi biologicznych narządów służących adaptacji.

·         Są to psychiczne struktury lub procesy, które adaptują się i zmieniają wraz z rozwojem umysłowym.

·         Nie mają swoich fizycznych odpowiedników i nie są obserwowalne.

·         Są to konstrukty hipotetyczne: w uproszczeniu: pojęcia; kategorie.

·         Używane są do przetwarzania, identyfikowania oraz klasyfikowania docierających bodźców.

·         Dzięki nim organizm jest w stanie rozróżniać i generalizować bodźce (wydarzenia).

·         W miarę rozwoju schematy dziecka stają się coraz bardziej ogólne, sprecyzowane, zróżnicowane.

·         Nigdy nie przestają się zmieniać.

·         Schematy dorosłości mają swoje źródła w schematach z wczesnego dzieciństwa.

·         Schematy organizują zdarzenia na podstawie ich ogólnych cech.

·         Są to powtarzalne zdarzenia psychologiczne, gdyż dziecko wielokrotnie klasyfikuje bodźce w ten sam sposób, logiczny, spójny.

Przykład:

Gdy dziecko spotyka jakiś bodziec, próbuje go dopasować do dostępnego schematu (jednego z kilku, które posiada), np. Jaś po raz pierwszy w życiu widzi krowę i mówi, że jest to pies.

U NIEMOWLĄT:

·         W chwili urodzenia schematy są z natury odruchowe (można o nich wnioskować z czynności tj. ssanie, chwytanie) – noworodki ssą cokolwiek co znajdzie się w ich ustach (ogólny schemat ssania);

·         W niedługim czasie niemowlaki zaczynają różnicować – ssą tylko to, co daje mleko (różnicowanie: dwa schematy ssania);

·         Różnicowanie za pomocą aparatu odruchowego i motorycznego;

·         Te różnicowania są prekursorami późniejszych „czynności umysłowych”;

·         Schematy osoby dorosłej rozwijają się dzięki procesom adaptacji i organizacji z sensomotorycznych schematów dziecka – rozwój intelektualny jest ciągłym procesem konstrukcji i rekonstrukcji.

·         Schematy są odzwierciedlane poprzez zachowania dziecka, które powtarzają się w toku aktywności poznawczej (jest to coś więcej niż zachowanie, bo są to wewnętrzne struktury, z których wypływa zachowanie)

·         Schemat obejmuje cały zestaw odrębnych, lecz podobnych sekwencji działania „Każdy schemat jest skoordynowany z pozostałymi, sam zaś stanowi całość o zróżnicowanych częściach” - Piaget;

·         Pojęcia zmieniają się – schematy są ich strukturalnymi odpowiednikami;

ASYMILACJA – zmiany ilościowe

(termin zapożyczony z biologii, analogiczny proces do odżywiania: pokarm jest trawiony i asymilowany; tu: doświadczenie)

·         Proces poznawczy, dzięki któremu nowe treści percepcyjne, motoryczne czy pojęciowe włączane są do istniejących schematów lub wzorów zachowania; (dopasowywan...