Piotr guliński

III. pokrój bydła i jego ocena

1. Wstęp

2. Ocena pokroju              3

2.1. Metody oceny pokroju              4

2.1.1. Wykaz i sposób wykonywania ważniejszych pomiarów zoometrycznych bydła              5

2.1.2. Indeksy pokroju              7

2.2. Ocena pokroju bydła mlecznego              8

2.2.1. System oceny liniowej              8

2.2.1.1.Szczegółowa ocena cech liniowych              10

2.2.1.2.Ocena ogólna typu i budowy              17

2.2.1.3.Wady budowy              19

2.2.1.4.Wykorzystanie informacji dotyczących oceny liniowej bydła              22

2.2.2.Wyniki oceny pokroju              25

2.2.2.1.Czynniki oddziaływujące na wyniki oceny pokroju u bydła; odziedziczalność i powtarzalność ocen liniowych              25

2.2.2.2. Relacje między  pokrojem a mlecznością i  cechami funkcjonalnymi krów              26

2.3. Ocena typu i budowy bydła mięsnego              35

2.3.1. Cele i metody oceny pokroju bydła mięsnego              35

2.3.2.Ocena typu / kalibru bydła mięsnego              37

2.4. Ocena pokroju bydła o użytkowości dwukierunkowej              41

2.4.1. Ocena krów              42

2.4.1.1. Wzorzec rasowy krowy simentalskiej:              42

2.4.1.2. Lista ocenianych cech liniowych              43

2.4.1.3. Ocena wad budowy              44

2.4.1.4. Ocena ogólna budowy krów              44

2.4.2. Ocena buhajów              45

2.4.2.1. Cechy charakteryzujące buhaja simentalskiego              45

2.4.2.2.  Lista ocenianych cech liniowych              45

2.4.2.3. Ocena ogólna budowy buhajów              46

Piśmiennictwo              Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

Spis rysunków do rozdziału              49

Spis tabel do rozdziału              50

III. Pokrój bydła i jego ocena

Wygląd zewnętrzny (pokrój, eksterier) obok umaszczenia i masy ciała należy do kluczowych informacji niezbędnych przy określaniu przynależności rasowej, typu użytkowego i wiążącej się z tym produkcyjności bydła. Dlatego też w praktyce hodowlanej jest on ważnym elementem jego kompleksowej oceny. Pod pojęciem pokroju u bydła rozumieć należy zespół cech zewnętrznej budowy i ich adekwatność pod względem wielkości, kształtu tułowia, rozwoju poszczególnych partii ciała i harmonijności do wzorca rasowego.

Obserwowana na świecie, polaryzacja hodowli bydła w kierunku produkcji mleka i mięsa wołowego, prowadzonej w oparciu o wyspecjalizowane rasy mleczne i mięsne jest elementem zwiększającym wzrost zainteresowania poprawnością budowy utrzymywanych zwierząt. Budowa zewnętrzna jest skorelowana z produkcyjnością, oddziaływuje na produkcję mleka lub mięsa wołowego, ma duże znaczenie dla łatwości porodów czy długowieczności zwierząt. Z punktu widzenia poprawności eksterieru i możliwości jego oceny znacznie większy problem sprawiają użytkowane na świecie rasy kombinowane, które łączą w sobie cechy budowy charakterystyczne dla bydła mlecznego i mięsnego.

Poglądy na znaczenie budowy bydła w pracy hodowlanej były weryfikowane na przełomie ostatnich dwóch stuleci. W okresie tym realizowano cele i założenia stawiane przez różne związki i towarzystwa hodowlane. Cele te w głównej mierze skupiały się wokół oczekiwanej produkcyjności oraz wyglądu nowo tworzonych ras i typów produkcyjnych zwierząt. Oczekiwania te i wieloletnia praca hodowlana doprowadziły do wyodrębnienia trzech głównych typów użytkowych u bydła, znacznie różniących się między sobą pod względem cech budowy zewnętrznej.

Przez pojęcie typu użytkowego rozumieć należy zespół cech anatomicznych, fizjologicznych i morfologicznych predysponujących zwierzę do określonego kierunku użytkowania. Aktualnie na świecie u bydła wyróżnia się trzy typy użytkowe: mleczny, mięsny i kombinowany. Do charakterystycznych cech budowy zwierząt należących do wymienionych typów użytkowych należą:

Typ mleczny (oddechowy) – klinowaty kształt ciała, płaska za łopatkami i rozszerzająca się ku tyłowi klatka piersiowa, skośnie w stosunku do kręgosłupa ustawione żebra, skóra cienka i elastyczna, słabe umięśnienie szczególnie zadu, znakomicie zbudowane gruczołowe wymię, długie, szerokie o mocnym przednim i tylnym zawieszeniu. Kąt ustawienia żeber w stosunku do kręgosłupa wynosi powyżej 1260. Charakterystyczne dla tego typu użytkowego są dobrze wysklepione i szeroko rozstawione tylne żebra. Zwierzęta tego typu odznaczają się intensywną przemianą materii i żywym temperamentem. Zużycie powietrza na 1 kg masy ciała w ciągu godziny wynosi 151 cm3, a tętno 60-90 na minutę. Aktualnie w świecie wykorzystuje się następujące rasy należące do tego typu użytkowego: Holsztyńsko-fryzyjska, Jersey, Ayshire, Guernsey i Angler.

Typ mięsny (trawienny) – prostokątny kształt tułowia, mocna głęboka klatka piersiowa, żebra wąsko rozstawione i ustawione w stosunku do kręgosłupa pod kątem zbliżonym do prostego, skóra gruba, gąbczasta, znakomite umięśnienie szczególnie lędźwi i zadu, wymię słabo rozwinięte. Kąt ustawienia żeber w stosunku do kręgosłupa kształtuje się poniżej 1250. Zwierzęta tego typu użytkowego odznaczają się obniżoną przemianą materii i spokojnym flegmatycznym temperamentem. Zużycie powietrza na 1 kg masy ciała w ciągu godziny wynosi 134 cm3, tętno wynosi 40 - 52 taktów na minutę. Aktualnie na świecie do produkcji wołowiny wykorzystuje się blisko 100 ras bydła mięsnego. Do najważniejszych z punktu widzenia wielkości populacji i znaczenia gospodarczego należą m.in. rasy: Hereford, Charolaise, Aberdeen – Angus, Limousine i Shorthorn mięsny.

Typ kombinowany (mięsno-mleczny i mleczno-mięsny) – łączy w sobie cechy obydwu typów wyspecjalizowanych, przy przewadze cech pokrojowych jednego lub drugiego z nich. Przedstawicielami tego typu jest bydło simentalskie, polskie czerwone. Do tego typu zalicza się także czarno i czerwono-białe bydło krajów europejskich, które jednak na skutek intensywnego wykorzystywania rasy holsztyńsko-fryzyjskiej w okresie ostatnich 30 lat, ewoluuje w kierunku mlecznego typu użytkowania.

3.1. Metody oceny pokroju

Na rysunku 1 przedstawiono terminologię hodowlaną, stosowaną do określania nazw poszczególnych partii ciała u bydła. Podkreślić należy, że w niektórych przypadkach różni się od stosowanej w anatomii; często nie uwzględnia szczegółów budowy traktując je kompleksowo lub też zawiera różne określenia tej samej części ciała.

Rys. 1  Zootechniczne nazwy części ciała bydła

[fot. Lindasy i wsp., 1994, opisy własne]

Metody oceny pokroju dzielą się w zależności od sposobu wykonania na tzw. obiektywne przeprowadzane z wykorzystaniem przyrządów zoometrycznych i subiektywne, oceniane wzrokowo przez porównanie do wzorca „na oko”.

·           Wymiary zoometryczne zwierząt wykorzystuje się do oceny bezpośredniej do konstruowania indeksów (wskaźników) pokrojowych. Indeksy wyrażają względny (%) wzajemny stosunek dwóch lub więcej wymiarów względem siebie. Sposób dokonywania ważniejszych pomiarów bydła podano w podrozdziale 2.2.1. a konstrukcji najczęściej wykorzystywanych wskaźników w podrozdziale 2.2.2.

·           Metody subiektywne „na oko”. Ich istota polega na wzrokowej ocenie poprawności zewnętrznej budowy zwierząt, której dokonuje się poprzez porównanie ze wzorcem dla danej rasy lub typu użytkowego. Ze względu na łatwość wykonywania metody te  należą do najszerzej wykorzystywanych w praktycznej ocenie budowy bydła. Na przestrzeni lat następowała znaczna ewolucja w udoskonalaniu tych metod. Od 1996 roku w Polsce wykorzystywany jest tzw. system oceny liniowej zewnętrznej budowy zwierząt. Szczegółowe informacje na jego temat przedstawiono w podrozdziale 2.2.

Punktację, jako metodę oceny pokroju, zastosowano po raz pierwszy na wyspie Jersey w doskonaleniu populacji bydła o tej samej nazwie, na zlecenie utworzonego w 1833 roku związku rolniczego. W Niemczech ocenę pokroju bydła wprowadzono w 1876 roku. W Holandii ocenę pokroju rozpoczęto w 1903 r., w Kanadzie w 1922 r. a w USA od 1928 r.. Profesor Konopiński [1949] podaje, że początki oceny pokroju bydła w Polsce datują się na okres międzywojenny. W tym czasie w kraju znany był tzw. wielkopolski 100 punktowy system oceny bydła nizinnego obejmujący ocenę 12 cech  m.in. umaszczenie i pochodzenie, zdrowie i odporność, wzrost, głowę i szyję, tułów, nogi i chód, mięsność, skórę i włosy. Stosowany na Śląsku system 100 punktowy oceny buhajów nizinnych obejmował oceną aż 18 szczegółowych cech budowy zewnętrznej. Od momentu rozpoczęcia oceny pokroju bydła, zagadnienia dotyczące interpretacji wyników jako źródła informacji wykorzystywane w doskonaleniu bydła budziły wiele kontrowersji i sprzecznych opinii. W dyskusji nad znaczeniem wyników oceny pokroju zwracano uwagę na wysoka jego rolę w doskonaleniu zwierząt ostrzegając jednak przed formalizmem i zawężaniem metod oceny wyłącznie do cech budowy. W ostatnich dekadach XX wieku ocena pokroju i sposób jego prowadzenia osiągnęły rangę jednego z ważnych elementów oceny przydatności zwierząt do hodowli.

3.1.1. Wykaz i sposób wykonywania ważniejszych pomiarów zoometrycznych bydła

Pomiary zoometryczne przeprowadza się z wykorzystaniem przyrządów zoometrycznych, do których zalicza się: laskę, taśmę i cyrkiel. Przed wykonaniem pomiarów zoometrycznych zwierzę należy ustawić na twardym podłożu. W celu uzyskania powtarzalnych wartości każdy pomiar powinien być wykonany dwukrotnie, a wynik przyjęty jak wartość średnia tych pomiarów. Najczęściej stosowane pomiary i sposób ich wykonania przedstawiono w tabeli 1 i na rys. 2.

Tabela 1 Nazwa, sposób wykonania ważniejszych pomiarów zoometrycznych u bydła

[oprac. własne  na podstawie Zalewski i wsp. 1979]

Litery w nawiasach odnoszą się do sposobu wykonania pomiaru przedstawionego schematycznie na rysunku 3

Rys 2. Sposób wykonania ważniejszych pomiarów zoometrycznych u bydła

[oprac. własne]

...