Kałużyński Zygmunt - Śpiew w strusich piórach.pdf - Kałużyński Zygmunt - Zabr7

Śpiew w strusich piórach

Idol muzyki rockowej w kinie

Film „Idol” przynosi, w ciągu dwóch godzin, trzydzieści cztery pełne numery

rocka i stanowi sprzężenie muzyki z kinem tak kompletne, jakiego już dawno

nie było na ekranach. W związku z czym wyłania się pytanie, co jest warte

podobnie absolutne oddanie się kina w służbie gatunku najbardziej aktualnie

popularnego, lecz także najbardziej krytykowanego?

ZYGMUNT KAŁUŻYŃSKI

Proszę wybaczyć, że zacznę od odwołania się do dyskusji, jaka odbyła się

niedawno w „Polityce”. W artykule „Mowa głuchego do głuchych” („Polityka” 46/98)

napisałem o rocku: „Uporczywa monotonna melodia, z paroma powracającymi

nutami, bywa że nie więcej ich jest jak trzy czy cztery, wykrzyczana ostrym,

chrapliwym tonem. Gitara elektryczna o płaskim, metalicznym, lepkim, jęczącym

dźwięku. Ogłuszająca perkusja powtarzająca tę samą figurę rytmiczną... Krytyka

branżowa zajmuje się nie stylem, techniką czy inwencją, lecz ogranicza się do

ustalenia, jakie miejsce muzyk zajmuje na liście sukcesów”.

Wypowiedź ta została przyjęta z oburzeniem przez amatorów rocka, którzy przysłali

listy protestujące, niektóre zostały opublikowane; zarzucono owej opinii

niewrażliwość, niezrozumienie, lekceważenie dla siły kulturalnej rocka, który dziś

odgrywa rolę olbrzymią. Zarzuty te jednak wzięły się z niedopatrzenia: bowiem

w tymże artykule znalazły się też zdania następujące: „Zadaniem tej roboty jest nie

tyle dać treść do słuchania, co wprowadzić w trans nastrojowy. Powodzenie mają

śpiewacy, którzy potrafią narzucić sugestię emocjonalną, bardziej sposobem

zachowania się niż wykonawstwem”.

Bowiem w owym artykule szło o wartość materiału samego w sobie muzycznego.

Przy takiej ocenie nawet najbardziej zagorzali entuzjaści rocka nie mogą

zaprzeczyć, że jego środki są ograniczone, choćby z racji instrumentacji:

porównajmy ją np. z orkiestrą symfoniczną, w której same tylko drewna obejmują

przynajmniej cztery grupy (flety, klarnety, oboje, fagoty), nie mówiąc już

o rozmaitości, jakiej dostarcza muzyka klasyczna. Siła rocka polega na czym

innym: na „sugestii emocjonalnej”, na „transie nastrojowym”, o których przecież

była mowa w owym artykule w „Polityce”. Otóż właśnie jako wyraziciel pasji

społecznych rock stał się potęgą, co jest niezależne od ograniczonej wartości jego

techniki: liczy się tu nie ona, lecz magiczna presja psychologiczna, a ta może się

skutecznie posłużyć byle bębnem.

Toteż jak najbardziej doceniam rock pod tym względem, mimo że nie należał on do

mojego pokolenia. To jest, przepraszam, powinienem raczej powiedzieć, że ma on

wagę właśnie dlatego, bo w mojej generacji go nie było: jest on rezultatem

wyjątkowego przewrotu obyczajowego w życiu młodzieży. Mianowicie, za moich

czasów granica między dzieciństwem i dojrzałością była wyraźna. Kończyło się

młode lata, zazwyczaj w okresie matury bądź innego terminatorstwa, i z miejsca

stawało się dorosłym, obywatelem, osobą odpowiedzialną. Otóż w latach 60. pod

tym względem nastąpiła istna rewolucja. Powstała luka czasowa, życiowa,

funkcjonalna: nie było się już uczniem, ale nie zostawało się też dojrzałym.

Wytworzyło się pośrednie miejsce ani takie, ani owakie, i był to rezerwat nowej

wolności.

Młodość nie była już skrępowana swoimi obowiązkami, lecz nie przestawała być

młodością; korzystało się z awantaży dorosłego, ale nie obowiązywały reguły z tym

stanem związane. Powstał nowy margines i odpowiadająca mu odrębna kultura,

zwana wręcz subkulturą, uprawiająca własne, odmienne zwyczaje, np. w ubraniu:

nie nosiło się już krawata i marynarki, ale bluzę, byle jaki sweter, ubranie robocze –

wtedy to zrobiły karierę dżinsy, które im bardziej były zabrudzone (celowo)

i dziurawe, tym więcej podkreślały niezależność; przyjęły się specjalne maniery,

język, literatura, i także muzyka; i był nią właśnie rock. Głos naszych czasów, który

rozbrzmiewa już wszędzie. Nie ma mowy, by go lekceważyć.

Czy to chłopiec, czy dziewczyna?

Co więcej, ma on już swoją przeszłość i film „Idol” jest pod tym względem

znaczący: jest historyczny! Co wydaje się paradoksem, zważywszy, że idzie

o najbardziej żywiołową muzykę współczesną. A jednak! Bowiem gatunek ten miał

okresy dramatyczne, które już odeszły do kroniki. Tak jest! Tak też było w Anglii,

która jest jedną z ojczyzn rocka, z jego odmianą glam (od glamorous – wystawny)

z lat 70., który mimo że ambitny – a może właśnie dlatego? – miał powodzenie

umiarkowane i nie utrzymał się długo. Nie przyjął się w Ameryce, może z tego

powodu, że nie był emocjonalny, lecz kładł nacisk na styl. Zresztą film o nim zrobił

właśnie Amerykanin Todd Haynes, który za młodu zetknął się z glamrockiem, i dla

którego był on oryginalnym zjawiskiem egzotycznym, właśnie angielskim: pierwsze

sceny nawiązują jeszcze do XIX wieku, do Oscara Wilde’a, dandysa, estety

i homoseksualisty, wówczas prześladowanego, jako do patrona glamrocka.

Kierunek ten był reakcją na poprzednie lata 60., kiedy to rock był społeczny,

agresywny i niósł wyzwanie przeciwko panującemu porządkowi: śpiewacy protest

songów nosili dżinsy powalane smarami, dziurawe podkoszulki i włosy

nieostrzyżone. Natomiast glam był politycznie obojętny, socjalnie nieobecny

i posługiwał się wyrafinowaną, wymyślną elegancją. Toteż nasz film jest istną

paradą fantastycznych kostiumów: pióra ptaków tropikalnych, strusi, papug, pawi;

srebrne peruki o przesadnych rozmiarach, migoczące cekiny, od których oczy bolą,

szminki we wszystkich kolorach pokrywające całe ciało, stroje ze złotej błyszczącej

materii, przylegające jak własna skóra. Znany był wypadek glamrockowca, któremu

ukradziono spodnie, jakie miał na sobie, bo udał się do ubikacji i musiał je zdjąć, bo

były zbyt obcisłe, by móc skorzystać z owego lokalu.

Jednak mimo tej prawie że cyrkowej popisowości, glamrock dążył do zatarcia

różnic międzyludzkich, do kreowania niejako postaci wyrażającej wszystkich, stąd

wzięła się maniera uniseksu, starająca się usunąć granicę między chłopcem

i dziewczyną, co prowadziło do mody na homoseksualizm, zresztą raczej

manifestowanej niż uprawianej. Wytworzył się swego rodzaju zimny erotyzm,

bardziej wykalkulowany niż przeżywany: jego najbardziej głośnym wyrazicielem był

David Bowie (wymawia się „baui”), o którym ktoś powiedział, że pociąga

jednocześnie odpychając, kokietuje, lecz jest niedostępny: ubrany w kostium

satrapy perskiego, w peruce w kolorach tęczy, wyniosły, lecz o świdrującym

spojrzeniu, wyrażał ostre uczucia, lecz w dystansowym metaforycznym języku: The

Spiders of Mars, czyli Pająki z Marsa: jak można było się spodziewać, że pod takim

szyldem usłyszymy coś ludzkiego? A jednak jego fani nie mogli od niego oczu

oderwać.

Właśnie on, czy raczej jego postać, do której dołączono też szczegóły życiorysów

innych muzyków glamrocka, jest tajemniczym bohaterem filmu. Głośni gwiazdorzy

rocka rzadko dożywali trzydziestki, przeważnie zatruci narkotykami lub alkoholem,

jak Jim Morrison z grupy Doors, zmarły w roku 1971 – czasy glamu – w wieku lat

28, w którego krwi jakoby wykryto więcej whisky niż hemoglobiny. Może jest to

tylko legenda, ale o nią właśnie idzie: rockowcy odchodzą w aurze poetycznej

rozpaczliwej tragedii.

W „Idolu” jest ona zaaranżowana, co odpowiada teatralności owego gatunku, Brian

Slade, adorowany mistrz glamrocka, zostaje zastrzelony na scenie podczas

koncertu: ale zabójstwo to okazuje się mistyfikacją, zorganizowaną przez samego

gwiazdora. Jest to gest znaczący: przyłącza się on, w tym wypadku symbolicznie,

do innych kolegów, którzy zeszli z tego świata, robi to w sposób sztuczny, pasujący

do całości stylu, który reprezentuje. Ale wymowa jest podobna: glamrock dobiegł

kresu i znika z widowni wraz ze swoim wyrazicielem. Otóż po dziesięciu latach

dawny fan Slade’a, który jest zarazem dziennikarzem, otrzymuje od swojej redakcji

misję odszukania śpiewaka, który od owego czasu przepadł bez wieści.

Tajemnica czy dezercja?

Tutaj film postępuje, rozmyślnie, za wzorem „Obywatela Kane” Orsona Wellesa,

filmu kultowego dla glamowców, w którym reporter starał się odtworzyć życiorys

magnata prasowego, rozmawiając z osobami, które go znały. Okazywało się, że ów

potentat wtedy tylko czuł się szczęśliwy, gdy jako chłopiec bawił się z rówieśnikami

na sankach w śniegu. Co odpowiadało klimatowi glam: wartością człowieka jest

jego życie wewnętrzne, nie szanowane społeczne sukcesy, zaś wszyscy ludzie są

podobni. Tak więc nasz dziennikarz spotyka kolejno: impresaria Slade’a, który

zrezygnował ze współpracy z nim, ponieważ Slade wręcz zakochał się

w amerykańskim śpiewaku Wildzie, nieudaczniku i narkomanie, i usiłował go

lansować bez powodzenia; z żoną Slade’a, która go porzuciła również z powodu

jego związku z Wildem; wreszcie z samym Wildem, obecnie wykolejonym, który

wypiera się – może nieszczerze – insynuacji homoseksualnej poprzednich

rozmówców, lecz wreszcie nie chce czy nie może powiedzieć niczego, co by

dawało jakieś wyjaśnienie. Wydaje się, że tajemnica nie zostanie odkryta – tak

zresztą było i w „Obywatelu Kane”, bo sugestia na temat sanek była co najwyżej

aluzją.

Tu jednak jest inaczej: reporter odnajduje ślad Slade’a: pod zmienionym

nazwiskiem śpiewa on dla kongregacji wyznaniowej w Ameryce, co stanowi akcent

ironicznej krytyki. Niespodziewany w filmie, który daje gloryfikację glamu?

Niezupełnie. Slade okazuje się renegatem, ale kierunek pozostaje wartością. Los

Slade’a jest li tylko rezultatem nieuniknionego biegu historii. Nastały czasy

reakcyjne i rock też stał się taki: służy obecnie nawrotowi obrządku społecznego.

Ów finał odbywa się w Nowym Jorku w roku 1984, ale w filmie występuje fikcyjny

prezydent USA o wymyślonym nazwisku, nie autentyczny ówczesny Reagan. Ta

ucieczka w fantazję sugeruje, że glam może nie ocalił się w codziennej

rzeczywistości, ale uratował się w sercach swoich fanów: był reakcją na nacisk

totalitarny lat 60., uległ z kolei presji totalitarnej lat 80., ale w owym swoim

międzyczasie bronił indywidualizmu, „który powinien być własnością każdego

człowieka”, jak powiada jeden z fanów, gdy mu wytykają, że glam jest jakoby „blagą

w połączeniu z elegancją”.

Jak jest rzeczywiście? Film jest bezustannym koncertem, bo każda kolejna scena

stanowi pretekst do występu estradowego. Co w dodatku podane jest w manierze

teledyskowo-klipowej, czyli w nieustającym potoku szarpanych obrazów,

unikających skojarzeń narracyjnych. Widz nie uprzedzony rychło stanie się ofiarą

monotonii, ale czy jest to film dla widzów nie uprzedzonych? Wasz sprawozdawca

jest właśnie taki, i jako taki stwierdzam, że ideologii glamowego indywidualizmu dla

wszystkich mogę udzielić poparcia, zaś muzykę „Idola” oceniam jako znakomitą,

a jest to oświadczenie silne ze strony nieprzychylnego dla rocka amatora klasyki

oraz jazzu.

Kałużyński Zygmunt - Śpiew w strusich piórach.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: