Kałużyński Zygmunt - Seks i koktajle Mołotowa.pdf - Kałużyński Zygmunt - Zabr7

Seks i koktajle Mołotowa

"Marzyciele" Bertolucciego

Bernardo Bertolucci, lat 64, jest obok Almodóvara najwybitniejszym

przedstawicielem autorskiego kina europejskiego. Jego ostatni film

„Marzyciele” to opowieść o 1968 r. i straconej szansie na prawdziwą

rewolucję.

ZYGMUN T KAŁUŻYŃSKI

Była to rewolta roku 68, ostatni taki ruch w naszych czasach, który naznaczył

pokolenie Bertolucciego. Akcja filmu rozpoczyna się w lutym owego roku, kiedy to

wybuchła afera Langlois. Henri Langlois był kinomanem-amatorem, który już w

latach 30. rozpoczął kolekcjonowanie starych taśm. Jego zbiór przeistoczył się w

Cinematheque Française i otrzymał subwencję państwową. Jednak ówczesny

minister kultury André Malraux, skądinąd wybitny pisarz i znawca sztuki,

zdymisjonował Langlois. Decyzja ta wywołała oburzenie w środowisku, wybuchły

demonstracje, które doprowadziły do interwencji policji, starć ulicznych, ofiar, które

znalazły się w szpitalach.

Wszystko to tylko z powodu zmiany osobowej? Władze zarzuciły Langlois bałagan:

brak katalogu, konserwacji, bezładne składowanie – zapewne słusznie; w razie

potrzeby tylko Langlois wiedział, gdzie jaka taśma jest upchana. Ale szło o coś

innego: Langlois był protektorem nowego pokolenia filmowców, dla których robił

pokazy; wokół Cinematheque skupili się historycy kina oraz działacze, którzy

domagali się zerwania z tradycyjnym komercjalizmem: Truffaut, Chabrol, Godard,

który wtedy w bijatyce doznał zwichnięcia stawu biodrowego, oraz włoscy

awangardziści: Bellochio, Ferreri oraz właśnie Bertolucci. Owe rozruchy stanowiły

zapowiedź późniejszej generalnej eksplozji w maju tegoż roku.

W „Marzycielach” młody amerykański entuzjasta kina Matthew przybywa do Paryża

właśnie w trakcie owej rozróby. Chciałby skorzystać z Cinematheque, ale jest

zamknięta. Do kraty wejściowej przymocowała się łańcuchem, tytułem

demonstracji, Isabelle; ona i jej brat Theo, para młodych entuzjastów kina,

zapraszają Amerykanina do siebie. Głównym tematem spotkania jest kult kina:

stawia się zagadki, z jakiego filmu pochodzi taka a taka scena? Ale podczas nocy

Matthew przypadkiem widzi nagie ciała śpiącego rodzeństwa w uścisku. Wkrótce

do tego kazirodztwa zostaje włączony on sam, w kombinacjach coraz bardziej

różnorodnych... mamy między innymi scenę onanizmu, wykonanego przez Theo na

żądanie siostry, z posłużeniem się sławnym zdjęciem Marleny Dietrich z

„Błękitnego Anioła”.

Kamień rzucony z ulicy

Połączenie uwielbienia dla kina z rozwiązłością erotyczną mieści się skądinąd w

programie roku 68. Ale tutaj pogrążamy się w rafinadę duszną, dławiącą,

chorobliwą, w której granice zostały celowo przekroczone – co dalej? W chwili gdy

wszyscy troje leżą spleceni nago we śnie, Isabelle podnosi się i włącza kurek

gazowy: śmierć wydaje się rozwiązaniem. Jednak w tym momencie do sypialni

wpada przez okno kamień rzucony z ulicy: jest maj i Paryż – więcej, całą Francję –

ogarnęła rewolta. Oto inne rozwiązanie: brat i siostra z koktajlem Mołotowa ruszają

na atakujące oddziały policji, ale już bez Matthewa. Amerykanin wycofuje się,

przepychając się przez atakujący tłum.

Jaki jest zamiar Bertolucciego? Polski romantyczny tytuł „Marzyciele” niezupełnie

odpowiada jego intencji: „Dreamers” – jak było w oryginale – kojarzy się raczej z

osobami pogrążonymi w majaczeniach. Powieść angielskiego autora Gilberta

Adaira, która posłużyła za kanwę i wyszła właśnie po polsku, miała jeszcze inny

tytuł: „The Holy Innocents”, „Święci niewinni”, i odmienny wydźwięk. Adair również

był uczestnikiem maja 68 i on także wprowadza w swoim opowiadaniu

obserwatora-entuzjastę – tyle że Anglika, którym zapewne jest on sam. Który też

przechodzi wtajemniczenie w swobodę erotyczną przyjaciół. Jednak dla niego jest

to doświadczenie radosne i nie wycofuje się, lecz ginie podczas demonstracji. Gdy

jego przyjaciel Theo zagrożony jest pobiciem przez policję, Matthew, by odwrócić

uwagę, chwyta czerwony sztandar, wymachuje nim na barykadzie i zostaje

zastrzelony (fakt skądinąd fantastyczny, bo w 68 r. nie padła ani jedna śmiertelna

ofiara). Książka Adaira przynosi gorącą aprobatę, Bertolucci przeciwnie, dokonuje

rewizji, zresztą za zgodą autora. Rewolta seksualna popada w zwyrodnienie, zaś

jej przypadkowy uczestnik – młody Amerykanin – wycofuje się. Ruch, który miał być

reformą, okazuje się fałszem.

Dlaczego? Niejakie wyjaśnienie przynosi scena, gdy rodzice Isabelli i Thea

zachodzą na chwilę do apartamentu i widzą trzy uśpione splecione ciała; ojciec bez

słowa wypisuje czek, zostawia go na stole i wychodzi. Jest to bowiem bogate

mieszczańskie środowisko, i takie też było pochodzenie prowodyrów maja 68:

młodych filmowców i studentów z Nanterre i Sorbony. Bertolucci, który był włoskim

komunistą, była to zaś partia najbardziej radykalna w Europie – doznał zawodu.

Wyraził go w filmach, np. w „Konformiście” (1970 r.), w którym J.L. Trintignant, z

tradycyjnej rodziny burżuazyjnej, pragnący się z niej wyzwolić – podobnie jak

rodzeństwo w „Marzycielach” – stawał się uczestnikiem zbrodni, która w rezultacie

była na rękę faszystom. Podobnie Isabelle i Theo, starając się być zbuntowanymi,

pogrążają się w obłędną aberrację seksualną i popadają w nihilizm.

Komuniści zawiedli

Krytyka Bertolucciego wobec ruchu w jego filmach politycznych była krańcowa:

żądała przewrotu społecznego, nie gestów anarchicznych. Powiedział on w

wywiadzie, że zawiódł się na komunistach francuskich, którzy przyłączyli się do

maja 68, ale wstrzemięźliwie. Biuro polityczne PCF ogłosiło komunikat: strajki mają

charakter rewindykacyjny; pertraktujemy o zmiany, których domagamy się od

dawna, jeśli nastąpią, wszyscy wrócą do pracy. Jak wiadomo, walka może mieć

trzy fazy: 1. strajk, 2. strajk generalny, 3. strajk rewolucyjny. W tym wypadku nie

wykroczy poza fazę drugą. Nie ma potrzeby. Zdaniem komunistów, sytuacja na

rynku pracy nie jest kryzysowa. Natomiast wyłoniły się trudności z powodu

raptownej ekspansji technicznej: jeśli się je wyrówna, dalszych żądań nie będzie.

Równie zaskakująco umiarkowane było zachowanie się rządu. Sztaby

zrewoltowanych obradują na Sorbonie oraz w teatrze państwowym Odeon, który

władze im odstąpiły. Dyrektor owej sceny J.L. Barrault protestuje u premiera

Pompidou, który mu wyjaśnia: „Lepiej, żeby dyskutowali, niż żeby rzucali

kamieniami”. Opinia zachowawcza wręcz zarzuca rządowi sprzyjanie rewolcie.

Rzeczywiście wypowiedzi premiera wyglądają dobrodusznie. Zbuntowani prowadzą

nieustające debaty dniem i nocą, uchwalając komunikaty z pretensjami, i cierpią na

niewyspanie. Pompidou oświadcza, że on też nie rozbierał się przez cały miesiąc,

drzemał tylko okazjonalnie na fotelu i połknął w tym czasie dwie pełne szuflady

aspiryny. Gdy został później prezydentem państwa i zmarł w trakcie kadencji, w

prasie wysunięto przypuszczenie, że zatruł się podczas owego maja.

Barykady z platanów

Ruch ten był bowiem zgoła czymś innym, niż spodziewali się jego komentatorzy,

wiążący z nim własne nadzieje: Bertolucci i jego włoscy koledzy należeli do nich i

oceniali maj jako „rewolucję, która się nie udała”. Otóż było to nieporozumienie: maj

68 miał na celu nie obalenie porządku, lecz zmianę: szło nie o zniszczenie

systemu, lecz o stworzenie w jego ramach innej cywilizacji, była to rewolta

kulturalna, nie polityczna. Niemniej, posługiwała się gestami, aktami i słownictwem

gwałtownym, zaczerpniętym z autentycznych przykładów rewolucyjnych i stąd brały

się zbyt daleko idące oceny ruchu. Wypadki są bowiem efektowne i nawet robią

groźne wrażenie. Platany na St. Germain zostają wycięte i układa się z nich

barykady. Są to drzewa odwiecznie należące do pejzażu miast francuskich.

Niemniej jest tu więcej gestów niż destrukcji, tak np. działo się z barykadami. Były

bez sensu i stanowiły li tylko manifestację dekoracyjną z aluzją do przewrotów w

rodzaju rewolucji 1848 r., jak to pisuje Wiktor Hugo w „Nędznikach”. Barykada

miała wówczas uzasadnienie jako zapora przeciwko szarży policyjnej, ale w wieku,

gdy komisariaty rozporządzają połączeniem radiowym, gazami łzawiącymi i

helikopterami, wygląda na niepoważną zabawę. Jedna z nich znajdowała się w

Paryżu, w zaułku, z którego w ogóle nie było wyjścia: po co barykada w miejscu w

ogóle nieprzekraczalnym? Również inne czyny przemocy nabierały zabarwienia

wręcz sentymentalnego. Wyrywano bruki, by budować barykady, i okazało się, że

pod spodem jest czysty biały piasek. Poeta Killian Fritsch ułożył piosenkę:

„Usunięto głazy i zaświeciła plaża, plaża, plaża, morze i wolność!”.

A oto charakterystyczne wydarzenie, które mogłoby się znaleźć w filmie

Bertolucciego: przedstawiciel grupy anarchistycznej usiłował oddać mocz na znicz

stale płonący pod Łukiem Triumfalnym na Grobie Nieznanego Żołnierza.

Przeszkodzono mu jednak: kto? Trockiści, czyli frakcja najbardziej lewa. Sikający

kłócił się z nimi: „Koledzy, przecież robimy rewolucję!” – „Tak, ale jesteśmy wciąż

republikanami”. Przewrót nie pragnął obalenia systemu, lecz jego modernizacji.

Bertolucci nie wybaczył tej straconej okazji, mimo że sprawa stała się

anachroniczna. Dzisiejsza Europa nie przygotowuje się do rewolucji, reformy

postulowane w maju 68 nastąpiły, obyczaje uległy uwolnieniu. Jego film jest nie tyle

manifestem, protestem czy propozycją, co wspomnieniem połączonym z wyrzutem

wobec środowiska, z którym filmowiec nie pogodził się i które obwinia jeszcze

dzisiaj: burżuazją.

Krytyk złośliwy mógłby mu wytknąć, że jego wyzywająca krańcowość polityczna i

seksualna obraca się w „Marzycielach” i także w innych jego filmach w granicach

wysokiej kultury, którą on sam przejął jako spadek po tejże burżuazji, na co mógłby

on odpowiedzieć: tak, ale TYLKO TEN spadek.

Kałużyński Zygmunt - Seks i koktajle Mołotowa.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: