Kałużyński Zygmunt - Okopy apokalipsy.pdf - Kałużyński Zygmunt - Zabr7

Okopy apokalipsy

Historia: Pierwsza wojna światowa trwała 80 lat

Najbardziej zdeformowany pogląd na wiek XX mają ci, którzy uczestniczyli w

jego najważniejszych wydarzeniach. Do takiego zaskakującego wniosku

doszli historycy francuscy, na podstawie przeprowadzonej tam ankiety,

sumującej minione stulecie. Ciekawe, czy opinia ta dałaby się zastosować

również u nas?

ZYGMUNT KAŁUŻYŃSKI

By jednak odpowiedzieć na to pytanie, należałoby uwzględnić różnicę w ocenie,

jakie wydarzenia stulecia były najważniejsze; u nas zapewne wyglądałaby ona

inaczej. Dla Francuzów, i to również dla młodych (wiek ankietowanych zaczynał się

od lat 15), faktem centralnym jest pierwsza wojna światowa; obok niej, druga

wojna, następnie rewolta studencka roku 68, która, jak się okazuje, stanowiła tam

ważny wstrząs obyczajowy, oraz upadek komunizmu w ZSRR.

Z naszej perspektywy zwraca tu uwagę rola pierwszej wojny, decydująca dla opinii

francuskiej. W związku z czym Centrum Historii Wielkiej Wojny w Peronne

zorganizowało seminarium, które potwierdziło jej znaczenie. Historyk Jay Winter

stwierdza: „Była to wojna francuska; zakończyła się w roku 1990”. Czyli dopiero po

prawie 80 latach? Jak to możliwe? Wypowiedź ta sugeruje, że I Wojna

spowodowała łańcuch wydarzeń: II Wojnę, przewrót komunistyczny i jego upadek,

który tę ciągłość zamyka. Bowiem „materiałem historii jest ciężar, wywierany przez

zmarłych na tych, którzy przeżyli, również wtedy, gdy ci usiłują o nim zapomnieć;

tymczasem on trwa”. Dla historyka francuskiego katastrofy wieku XX są zemstą

poległych, która wygasa dopiero ostatnio. Ale jest tu również wina żywych. Na

czym ona polega? Okazuje się, że poglądy panujące do tej pory należy poddać

rewizji.

„Wspomnienia służą w tym celu, żeby zapomnieć”, powiada historyk Anette Becker.

Nastąpiło generalne fałszerstwo, polegające na przedstawieniu uczestników jako

przymuszone ofiary, zaś wojny jako katastrofę, która spadła na niewinnych, co

łączy się z gorączkowym poszukiwaniem odpowiedzialnych jako jedynych

kierowanych złą wolą, egoistycznym interesem czy wręcz szaleństwem; bohaterami

stają się pacyfiści, liberałowie, humaniści, którzy wówczas protestowali. Który to

obraz jednak wymaga korekty.

Skutki jednego szrapnela

Niemniej owa wojna okazuje się największą do tej pory w dziejach masakrą

przemysłową. Nigdy dotąd całe społeczeństwo nie było podobnie zaangażowane,

zaś środki walki w tym stopniu niszczące. Szrapnel artyleryjski potrafi żołnierza

rozszarpać, dosłownie, tak że nie sposób odnaleźć fragmentu zwłok, zaś odłamek

może, również dosłownie, rozerwać ciało na dwie części. Georges Duhamel, który

był lekarzem, opisuje pracę w lazarecie: „Ranni z otworzonym brzuchem

podtrzymujący obydwiema rękami wylewające się wnętrzności; roztrzaskane kości

sterczące z rozdartego ciała; przerwane arterie, które nagle tryskają krwią pod

sufit, bo hamujący skrzep ustąpił; mózg całkowicie na wierzchu, jak go

obandażować? Zdumiewające, że tak raniony jeszcze żyje; twarze z całkowicie

oderwaną dolną szczęką; obydwie dłonie odcięte przy nadgarstkach – lękam się

spytać tak okaleczonego o zawód – może to pianista?”

Na frontach I Wojny ginie dziewięć i pół miliona żołnierzy. W ciągu czterech lat,

przeciętnie zostaje zabitych każdego dnia 912 Francuzów i 1303 Niemców.

Armia francuska ma 3 594 000 rannych, zaś

rezultatami psychicznymi dotknięci są wszyscy:

sprawozdania lekarskie stwierdzają, że po sześciu

tygodniach bytności w okopach następuje

rozregulowanie reakcji nerwowej, często nie do

odwrócenia; w rezultacie tych badań, sztab wydaje

instrukcję, by wymieniać obsadzenie linii najdalej po

20 dniach. Co więcej, każda śmierć godzi w krewnych,

bliskich, współpracowników poległego; oblicza się, że

Francja ma przeszło milion wdów, zaś żałoba dotyka przeszło trzy czwarte całego

społeczeństwa. Liczby te wymienia się łatwo, jak zwykle pozycje w statystyce:

obejmują ilości tak olbrzymie, zresztą często cytowane, że naszym odruchem bywa

pozbawienie ich realności, ich znaczenie się neutralizuje i nawet banalizuje;

a przecież wyrażają one wstrząs, jakiego historia do owego czasu nie zaznała.

Toteż dzisiejsza reakcja wyraża pacyfistyczne humanistyczne oburzenie:

katastrofa, której ludzkość stała się tragiczną ofiarą.

Tym więcej, że zachodzi tu monumentalna dysproporcja między rozmiarami ofiar

oraz ważnością celów. I Wojna wydaje się rozpętana przypadkowo, lekkomyślnie,

niezrozumiale, i następnie coraz bardziej zagłębia się w absurd. Jest to istna

przepaść, w odczuciu współczesnym, między ludzkim zaangażowaniem oraz

brakiem znaczenia – w odróżnieniu od II Wojny, której oczywistym motywem było

przeciwstawienie się faszyzmowi w imię obrony humanizmu... ale zdaniem

historyków z Peronne właśnie nie doszłoby do następnej, gdyby nie było owej

pierwszej. Ich wniosek: odpowiedzialność za kolejne klęski XX wieku zawarta już

jest w I Wojnie.

Następnym paradoksem jest zaangażowanie się jej

uczestników, trudne już nie tylko do zrozumienia, lecz

nawet do emocjonalnego uchwycenia. Jaki mogli mieć

powód? Historyk Francois Furet pisze: „Napotykam na

kłopot nie do przezwyciężenia, gdy staram się znaleźć

uzasadnienie. Wydaje się, że mamy do czynienia

z fenomenem, którego nie da się określić racjonalnie.

Jest to jeden z najbardziej zagadkowych wypadków

nowoczesnej historii”. Leon Jouhaux był

przewodniczącym Stowarzyszenia Związków Zawodowych (CGT), organizacji ostro

lewicowej, ze zdecydowanym programem pacyfistycznym; otóż po wypowiedzeniu

wojny, 4 sierpnia 1914, wygłasza on wściekłe przemówienie patriotyczne,

wzywające do unicestwienia Niemiec. Dwadzieścia lat później spotykają go z tej

racji wyrzuty; oto jak się tłumaczy: „Nie potrafię dziś tego wyjaśnić. Skąd wziął się

ten nieprzeparty impuls psychologiczny? Są chwile w życiu, gdy nawiedzają

człowieka uczucia, które wydają się obce, myśli które mu nie przychodziły do

głowy, ale które pochodzą z jakiejś tradycji ukrytej w jego wnętrzu i które

w pewnych okolicznościach wybuchają w sposób niespodziewany dla niego

samego”.

Inni historycy widzą tu nagły zryw poczucia wspólnoty narodowej, jakoby

zagrożonej, co wyraża się „w duchu krucjaty, prawie mistycznej, w jej obronie”.

W Berlinie, 1 sierpnia 1914, olbrzymi tłum zbiera się na Alexanderplatz. Godzina

16, upał jest przygniatający. Oficjalny przedstawiciel Kaisera, na balkonie,

oświadcza ogłoszenie mobilizacji. Zebrani spontanicznie śpiewają – ale nie hymn

państwowy „Deutschland über alles”, lecz chorał luterański „Gott, tief im Herz”,

który odgrywa tam taką mniej więcej rolę jak u nas „Boże coś Polskę”.

Charakterystyczne. Wojna jest misją prawie że religijną.

Uderzający w tym względzie jest przykład angielski.

Istny wypadek ironii dziejowej. 2 sierpnia, wobec

napływających wiadomości o napięciu w Europie,

odbywa się w Londynie tłumna manifestacja

pacyfistyczna, zorganizowana przez Labour Party.

W dwa dni później, 4 sierpnia o północy, Anglia

wypowiada wojnę Niemcom, w rezultacie

oburzającego opinię brytyjską najazdu na Belgię,

bliskiego sąsiada przez morze. Społeczeństwo jest

zjednoczone w jednej chwili, łącznie z katolikami

irlandzkimi, którzy zawieszają wojnę domową

z protestantami w Ulsterze. Ale Zjednoczone

Królestwo jest jedynym krajem w Europie, który nie

uprawia poboru: jest tylko nieliczna armia zawodowa. Anglia przez pierwsze lata

prowadzi wojnę z pomocą ochotników. Otóż począwszy od sierpnia do końca

1914 r. zgłasza się ich przeszło milion; biura rekrutujące nie mogą sobie dać rady,

ogranicza się napływ do mających co najmniej 1,75 m wzrostu. W ciągu roku 1915

zaciąga się kolejny milion czterysta tysięcy. Co czwarty Anglik służy w armii. We

Francji placówki rejestracji otrzymują polecenie umycia twarzy każdego

zgłaszającego się, ponieważ 15-letni ochotnicy (nieprzyjmowani) dorabiają sobie

brody i przedstawiają sfałszowane metryki.

Kiedy zaczyna się zbrodnia?

Mogłoby się wydawać, że jest to spontaniczna eksplozja, która szybko wygaśnie;

że panuje błędne wyobrażenie o wojnie, która miała być dynamiczna, ruchliwa

i krótkotrwała. Jednak już wkrótce staje się jasne, że będzie ona przewlekła,

niszcząca i okrutna. Czy wpływa to na zmianę nastawienia? Bynajmniej. Historycy

twierdzą, że dzieje się przeciwnie, ów krwawy wysiłek jeszcze powiększa

zawziętość: pacyfistyczne potępienie wojny żywimy dopiero my dzisiaj. Zresztą

dzieje się tak dzięki jej uczestnikom, którzy przedstawiają się jako ofiary i sami

zaczynają w to wierzyć, jako że łatwo się wierzy w to, w co chciałoby się wierzyć.

Ale prawda jest inna i wyłania się ona z dokumentów nieujawnionych albo

przemilczanych; stanowi ona oryginalną weryfikację, wykonaną przez historyków

z Peronne. Mianowicie, I Wojna była już totalna i zbrodnie XX wieku są tylko jej

rozwinięciem w wyolbrzymionej skali.

I tak okazuje się, że wojna w okopach – mimo że jej masakry dokonywały się

głównie maszynowo – była też prowadzona na co dzień, z bestialską

bezwzględnością. Zwraca uwagę niewielka stosunkowo proporcja jeńców,

zważywszy uczestniczące wielotysięczne armie.

Byli oni zabijani na miejscu, co poniekąd tłumaczy się

okolicznościami walki: oddział, który zdobył placówkę,

musiał posuwać się dalej albo okopywał się, więc

przetrzymanie jeńców było dla niego kłopotliwe.

Niemniej ich likwidowanie stało się regułą i wyłaniano

specjalne ekipy tzw. „czyścicieli okopów”, którzy

mordowali jeńców, podczas gdy pozostali koledzy

posuwali się dalej. Ponieważ zaś obydwie strony

uprawiały ten zwyczaj, który stał się wiadomy,

zagrożeni wzięciem do niewoli bronili się do ostatka, co prowadziło do dzikiego

wyrzynania się wzajemnie. Broń oficjalna już nie wystarczała i żołnierze na własną

rękę zaopatrywali się w noże, pałki metalowe oraz specjalnie wyrabiane „maczety”.

Kolejną regułą było dobijanie rannych. Po atakach leżeli oni setkami między

okopami i ratowanie ich było samobójczo ryzykowne, bo przeciwnicy usiłowali

zastrzelić takiego sanitariusza i także zatłuc rannego. Raport lekarski po bitwie nad

Sommą w 1916 r. stwierdza, że blisko 12 tys. rannych można było ocalić, co się nie

stało, bo pozostawieni przez kilka dni i nocy na terenie między liniami zmarli

z wyczerpania bądź zostali dobici – Francuzi przez Niemców oraz Niemcy przez

Francuzów. Natomiast jeńcy wzięci do niewoli byli zmuszani do kopania okopów

w miejscach niebezpiecznych, przeciwko rodakom, którzy zagrożeni, atakowali

własnych byłych kolegów.

Również osoby cywilne nie były bezpieczne. Niemcy rozstrzelali 8450 zakładników

w zajętej przez nich Belgii. Ludność Francji okupowanej była zmuszona do pracy

w obozach, które stanowiły preludium do późniejszych lagrów z II Wojny. Gdy

wskutek blokady zaopatrzenie w Niemczech pogorszyło się, okupanci wycofali racje

żywnościowe dla okupowanych, którzy nie powinni być karmieni lepiej jak

obywatele Rzeszy: źródła francuskie wyliczają, w przybliżeniu, paręnaście tysięcy

zmarłych z wyniszczenia głodowego. Z czego wynika, że wszystkie metody,

uprawiane w latach 1939–45, były już znane 20 lat wcześniej.

Tymi przykładami historyk Jay Winter uzasadnia tezę, że I Wojna skończyła się

dopiero w 1990 r. Bo przecież nie zawieszeniem broni 11 listopada 1918.

Hindenburg ogłasza rozkaz dzienny: „Ochroniliście nasze granice od najazdu

nieprzyjaciela i oszczędziliście waszemu krajowi nieszczęść i zniszczeń wojennych.

Dumni i z podniesioną głową, opieraliśmy się przez cztery lata wrogiemu nam

Kałużyński Zygmunt - Okopy apokalipsy.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: