ANNALES

   UNIVERSITATIS  MARIAE  CURIE-SKŁODOWSKA

LUBLIN - POLONIA

VOL.LVIIII, suppl. XIII, 53                                                 SECTIO D                                                                                                                                      2003

Studenckie Koło Naukowe przy Katedrze i Zakładzie Epidemiologii AM w Lublinie

(Students  Scientific Association at the Department of Epidemiology

at the Medical University of Lublin)
Opiekun pracy (Research Supervisor) - Dr n. med. Anna Jabłońska–Chmielewska

Kierownik Katedry (Head of the Department) – Prof. dr hab. n. med. Irena Dorota Karwat

Tomasz Dworzański, Rafał Fornal, Marcin Ciota,

Piotr Cisłak, Robert Błaszczyk

Strengthening of healthy life style by fighting smoking of tobacco

Umacnianie zdrowego modelu życia poprzez zwalczanie nałogu palenia tytoniu

Wstęp

Według danych WHO około 1,1 miliarda ludzi na Świecie jest uzależniona od produktów tytoniowych, co stanowi 1/3 populacji Ziemi. Palenie tytoniu jest szczególnie nasilone w krajach słabo rozwiniętych i szacuje się, że jest powodem śmierci 4 milionów ludzi rocznie. Według badań Światowej organizacji Zdrowia w 2020 roku palenie tytoniu stanie się najpoważniejszym problemem zdrowotnym powodującym 8,4 miliona zgonów rocznie.

Polska jest na trzecim miejscu w Europie pod względem palenia tytoniu w przeliczeniu na mieszkańca kraju. Więcej od Polaków palą tylko Grecy i Hiszpanie, najmniej papierosów na naszym kontynencie wypalają Niemcy i Brytyjczycy.  W Polsce pali około 41% mężczyzn i 22% kobiet. Średnia liczba papierosów wypalanych codziennie przez mieszkańców naszego kraju to odpowiednio 20 dla mężczyzn i 14 dla kobiet.

Palenie tytoniu to jeden z najważniejszych czynników ryzyka wielu chorób cywilizacyjnych. Dym tytoniowy zawiera ponad 4000 substancji chemicznych, badania naukowe dowiodły, że 40 z nich ma działanie karcinogenne. Główne następstwa palenia tytoniu to nowotwory tytoniozależne (płuc, przewodu pokarmowego, nerek), nieswoiste choroby płuc,  choroby układu krążenia (choroba niedokrwienna serca, udar mózgu) będące wynikiem miażdżycorodnego wpływu substancji zawartych w dymie tytoniowym na tętnice. Prowadzi to do uszkodzenia śródbłonka tętnic, zwiększenia gotowości zakrzepowej krwi i ma niekorzystny wpływ na profil lipoproteinowy osocza [4].

Co drugi zgon mężczyzny w wieku 40-45 lat jest przyczynowo związany z paleniem tytoniu. Nowotwory płuc są przyczyną śmierci 20000 osób rocznie z pośród których 90% to palacze.

Celem pracy jest przedstawienie znaczenia palenia tytoniu jako czynnika ryzyka wielu chorób, oraz ukazanie metod i sposobów zwalczania tego nałogu.

Narzędziem w badaniu był kwestionariusz wywiadu standaryzowanego. Materiał do badań uzyskano ankietując 224 pacjentów z chorobami układu krążenia, płuc i cukrzycą hospitalizowanych w Krośnie Kielcach i Włodawie oraz na podstawie niżej przedstawionego piśmiennictwa Wyniki uporządkowano metodą analizy opisowej oraz przedstawiono na rycinach. Wskazano propozycje działań profilaktycznych.

Wyniki

Badaniem objęto 224 pacjentów, wśród których stwierdzono, że tytoń pali 78 (35%) osób ankietowanych, a 92 (41%) osoby paliły w przeszłości. Główną przyczyną rzucenia palenia wśród ankietowanych były problemy zdrowotne. W badanej  populacji 54% (123) pacjentów stwierdza, iż pracownicy ochrony zdrowia nie przekazują właściwie informacji o wpływie palenia tytoniu na zdrowie.

   WHO prospective report 

Spośród 224 (100%) ankietowanych pacjentów, aż 76% pali papierosy lub paliło
w przeszłości. Tylko 24% z nich  nie jest i nie było uzależnionych od produktów tytoniowych.  W większości przypadków pacjenci rzucają palenie dopiero po zdiagnozowaniu u nich poważnej choroby. Obrazuje to rycina nr 2, przedstawiająca czas po jakim rzucali palenie pacjenci poddani analizie.  Tę  ważną dla zdrowia decyzję pacjenci podejmują dopiero po kilkudziesięciu latach palenia najczęściej już po wystąpieniu problemów zdrowotnych.

Według WHO co drugi przypadek  śmierci wśród mężczyzn i co dziesiąty wśród kobiet związany jest z paleniem  tytoniu. Palenie jest czynnikiem ryzyka około 60% wszystkich nowotworów złośliwych. Siedemdziesiąt procent chorób układu oddechowego spowodowanych jest niekorzystnym wpływem substancji zawartych w dymie tytoniowym na drogi oddechowe. Ponad 40% zgonów związanych z dysfunkcją narządów wewnętrznych jest również związanych z paleniem produktów tytoniowych.

              Obserwacje przeprowadzone na badanej przez nas grupie pacjentów potwierdzają  wpływ palenia tytoniu na zdrowie. Z pośród pacjentów cierpiących na przewlekłe choroby układu oddechowego  w  badanej przez nas populacji aż 179 (80%) z nich pali lub paliło papierosy w przeszłości (Ryc. 3).

Udowodniono, że palenie produktów tytoniowych ma znaczący wpływ na powstawanie takich chorób jak:

÷            nowotwory płuc, choroba niedokrwienna serca, nowotwory gardła, udary mózgu,

÷            nowotwory krtani i tchawicy, wrzody żołądka i dwunastnicy, raki przełyku i żołądka,

÷            rozedma płuc, nowotwory trzustki, nowotwory pęcherza moczowego, osteoporoza,

÷            nowotwory macicy, bezpłodność [3].

Palenie jest ważnym czynnikiem wpływającym na rozwój procesów nowotworowych. (Ryc. 4 i 5) [2].

Ryc. 4. Czynniki ryzyka nowotworów złośliwych u mężczyzn

Ryc. 5. Czynniki ryzyka nowotworów złośliwych u kobiet

              Ogromnie szkodliwy wpływ palenia papierosów na zdrowie społeczeństwa wymusza zintensyfikowanie działań prowadzących do oduczenia palenia ludzi już uzależnionych, jak też ograniczenie liczby osób rozpoczynających palenie. Można to osiągnąć poprzez:

÷            wdrożenie działań profilaktycznych na szczeblu ustawodawczym (egzekwowanie przepisów ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu, zakaz palenia tytoniu w miejscach publicznych, zakaz reklamy papierosów, zaporowe ceny wyrobów tytoniowych),

÷            inicjowanie programów antynikotynowych w szkołach, zakładach pracy,

÷            promowanie wzorców zdrowego stylu życia – bez papierosa,

÷            pomoc osobom uzależnionym od nikotyny poprzez zapewnienie im fachowej opieki i zapoznanie ich ze sposobami walki z nałogiem.

Leczenie osób uzależnionych od papierosów jest możliwe na kilka sposobów. Z punktu widzenia promocji zdrowia   najczęściej stosowane są: terapia farmakologiczna, psychoterapia.

              Terapia farmakologiczna polega na stosowaniu:

÷            octanu srebra, który zmienia smak papierosa i zniechęca do palenia,

÷            nikotyny – utrzymywanie stałego stężenia nikotyny w surowicy, przez podanie jej drogą mniej niebezpieczną dla zdrowia eliminuje objawy zespołu odstawienia przez co ułatwia zmianę stylu życia.

Psychoterapię podzielić możemy na terapię poprzez:

1)       metody edukacyjne.

2)       metody  behawioralne.

Ad.1)  Terapia metodami edukacyjnymi polega przekazywaniu pacjentowi informacji dotyczących: ryzyka utraty zdrowia, korzyści wynikających z przerwania nałogu.

Ad.2)  Terapia metodami behawioralnymi polega na stosowaniu technik awersyjnych (np. wypalanie dużej liczby papierosów w krótkim okresie czasu) [1].

W badaniu ankietowym pytano pacjentów o ocenę działalności prowadzonej przez pracowników ochrony zdrowia w zakresie informowania społeczeństwa o niekorzystnym wpływie palenia tytoniu na zdrowie. Wśród przebadanych osób 123 (54%) uważa, że działalność służby zdrowia w tym zakresie jest niewystarczająca (Ryc.6).

Ryc. 6. Ocena działalności informacyjnej służby zdrowia

Wnioski

1. Palenie tytoniu jest ważnym czynnikiem ryzyka wielu chorób.
2. W badanej populacji chorych 76% ankietowanych pacjentów pali obecnie lub paliło  tytoń w przeszłości, co sugeruje wpływ nałogu na ich stan zdrowia.
3. Stwierdzono, że pacjenci rzucają palenie po wielu latach, kiedy występują już dolegliwości ze strony układu krążenia i układu oddechowego. Świadczy to o braku świadomości w zakresie wpływu palenia na zdrowie przed pojawieniem się problemu zdrowotnego związanego z konsekwencjami palenia.
4. Ankietowani pacjenci w większości uważają, że działalność informacyjna ochrony zdrowia jest niewystarczająca. Należy dążyć do intensyfikacji działań w zakresie promocji zdrowia. Jest to zadanie interdyscyplinarne, które realizować powinny szkoły, administracja, władze samorządowe i centralne, organizacje pozarządowe, oraz pracownicy ochrony zdrowia.

Piśmiennictwo

1. Hryniewiecka A.: Psychologiczne podstawy profilaktyki i leczenia Mag. Med. 1996: 7 (1) 26-28.
2. Leśniewska I.: Profilaktyka i promocja zdrowia Lek. Rodz. 1998: 3 (4/5) 56-57. 1 Konferencja pt. Profilaktyka i promocja zdrowia w praktyce lekarza pierwszego kontaktu – lekarza rodzinnego. Warszawa 23.05.1998.
3. Narodowy Program Zdrowia (przyjęty przez Radę Ministrów 24.07.1993), przygotowany pod kierunkiem Karskiego J. B. Wyd.: Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej, Warszawa 1993.
4. Rang H.P, Dale M.M., Ritter J. M.: Farmakologia Kliniczna. 
5. Sygit. M., Pietrzak M.: Działalność profilaktyczna w podstawowej opiece zdrowotnej. Problemy Medycyny Społecznej. T. 35 – Warszawa, 2001 56-58.

Streszczenie

Według danych WHO około 1.1 miliarda ludzi na Świecie jest uzależniona od produktów tytoniowych co stanowi 1/3 populacji Ziemi. Palenie tytoniu jest szczególnie nasilone w krajach słabo rozwiniętych i szacuje się że jest powodem śmierci 4 milionów ludzi rocznie. W Polsce pali około 41% mężczyzn i 22% kobiet.

              Palenie tytoniu to jeden z najważniejszych czynników ryzyka wielu chorób cywilizacyjnych. Główne następstwa palenia tytoniu to nowotwory tytoniozależne (płuc, przewodu pokarmowego, nerek),  choroby układu krążenia (ChNS, udar mózgu), niesw...