Międzynarodowe stosunki gospodarcze.
Przedmiotem międzynarodowych stosunków gospodarczych są szeroko rozumiane międzynarodowe powiązania ekonomiczne między przedsiębiorstwami i innymi instytucjami gospodarczymi, krajami i grupami krajów oraz tymi podmiotami a organizacjami międzynarodowymi. Rodzą one stosunki finansowe, wykraczające poza ramy krajowych systemów finansowych.
W badaniach stosujemy analizę pozytywną (gdy badamy zjawisko lub proces ekonomiczny bez formułowania rekomendacji) i normatywną (wyrażamy opinię wartościującą i formułujemy zalecenia).
Do problemów badawczych stojących obecnie przed teorią zaliczyć należy: kwestię globalnej stabilności finansowej, podział globalnego PKB i procesy integracyjne o zasięgu regionalnym i globalnym.
Nauka obejmuje teorię i politykę. Teoria zajmuje Się odkrywaniem praw ekonomicznych rządzących procesami w gospodarce światowej, natomiast polityka ekonomiczna (zagraniczna lub międzynarodowa) określa metody i środki osiągania przez państwo lub grupę państw celów gospodarczych związanych z wymianą mdzn., rynkiem i gospodarką światową oraz międzynarodowym systemem finansowy.
GOSPODARKA ŚWIATOWA
Jest kategorią historyczną tzn. że jej powstanie związane było z określonym etapem rozwoju gospodarczego i powiązań ekonomicznych między krajami. Wówczas dopiero mógł ukształtować się międzynarodowy podział pracy o takiej skali i natężeniu, że doprowadził do powstania systemu trwałych powiązań i współzależności między podmiotami gospodarki światowej.
Międzynarodowy podział pracy oznacza rozszerzenie społecznego podziału pracy poza granice gospodarek narodowych. Występuje gdy w społecznym podziale pracy uczestniczą podmioty gospodarcze z różnych krajów i uwzględniają w swych decyzjach uwarunkowania wynikające z otoczenia międzynarodowego. Głównymi podmiotami MPP są dziś przedsiębiorstwa rozumiane jako zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych. Aktywnymi podmiotami gospodarki światowej są też państwa, które realizując politykę ekonomiczną o wymiarach wewnętrznym i zagranicznym oddziałują na przedsiębiorstwa i pozostałe podmioty gospodarki światowej.
Gospodarka światowa to z funkcjonalnego punktu widzenia ukształtowane historycznie i zmieniający się z upływem czasu system powiązań ekonomicznych (produkcyjnych, towarowych, usługowych i kapitałowych) między różnymi krajami. Instytucjonalnie zaś gospodarka światowa to zbiorowość różnorodnych organizmów, instytucji funkcjonujących na poziomach narodowym i międzynarodowym i bezpośrednio lub pośrednio zajmują się działalnością gospodarczą. Są one z sobą powiązane i tworzą całościowy system zwany systemem gospodarki światowej lub systemem światowego biznesu.
Kategoria biznes międzynarodowy może być także rozumiana jako suma wszystkich transakcji, zawieranych i realizowanych między podmiotami gospodarczymi, tak prywatnymi jak i publicznymi w skali międzynarodowej. Przedmiotem tych transakcji może być przemieszczanie dóbr, usług, kapitału, osób, oraz transfer technologii i informacji.
Podmioty gospodarki światowej
To zbiór następujących elementów:
a) przedsiębiorstwa krajowe i międzynarodowe, prywatne i publiczne, składające się z wewn. jednostek organizacyjnych w postaci filii, oddziałów i wydziałów
b) związki i stowarzyszenia przemysłowe krajowe i międzynarodowe, np. izby przemysłowo handlowe, stowarzyszenia producentów
c) związki zawodowe i inne związki zrzeszające pracowników i konsumentów
Opierając się na kryterium instytucjonalnym wyróżniamy podmioty gospodarki światowej:
1) krajowe systemy biznesu. Podstawowe to przedsiębiorstwa krajowe, które stają się podmiotami gospodarki światowej, gdy w związku ze swą działalnością gospodarczą nawiązują i utrzymują znaczące pod względem zakresu, charakteru bądź znaczenia dla jej funkcjonowania międzynarodowe stosunki ekonomiczne z innymi podmiotami gospodarki światowej.
Drugim elementem są gospodarki narodowe poszczególnych krajów wraz z instytucją państwa. Gospodarka narodowa stanowi pewnego rodzaju strukturę sumującą działalność gospodarczą przedsiębiorstw krajowych i korporacji transnarodowych działających na obszarze i w ramach systemu prawnego danego kraju oraz państwa rozumianego jako instytucje.
2) instytucje ułatwiające współdziałanie krajowych systemów biznesu – to pośrednicy eksportowi i importowi, rynki zorganizowane (targi, giełdy towarowe) i wyspecjalizowane firmy obsługujące handel zagraniczny i związane z nim płatności (spedycja, transport, ubezpieczenia, banki, giełdy finansowe)
3)przedsiębiorstwo międzynarodowe (korporacje transnarodowe) to jednostki prowadzące bezpośrednią działalność gospodarczą ( produkcja, usługi) w więcej niż w jednym kraju
4)porozumienie międzynarodowe zawierane przez rządy mają na celu rozwój wymiany międzynarodowej przez jej częściową liberalizację i ustalenia finansowania i kredytowania zakupów, a także ułatwianie współpracy i specjalizacji przedsiębiorstw i gospodarek. Dwustronne umowy międzynarodowe dotyczą głównie dostaw podstawowych produktów zaopatrzeniowych(rolnospożywczych),surowców niezbędnych do produkcji przemysłowej, źródeł energii i materiałów do produkcji. Międzynarodowe porozumienie towarowe to umowy zawierane przez kraje eksportujące określone produkty z państwami importerami.
5) międzynarodowe organizacje gospodarcze wywierające istotny wpływ na mechanizmy międzynarodowej współpracy gospodarczej oraz na strukturę i charakter stosunków ekonomicznych między pozostałymi podmiotami gospodarki światowej np. Światowa Organizacja Handlu, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Grupa Banku Światowego, Międzynarodowa Organizacja Prac, Światowa Organizacja Zdrowia. Międzynarodowe ugrupowania integracyjne to wyraźnie wyróżniające się na tle otoczenia (gospodarki światowej) względnie jednolite organizmy gospodarcze, obejmujące kilka lub kilkanaście krajów. Realizują uzgodniony program integracji gospodarczej w zakresie swobodnego przepływu dóbr, usług i kapitału, siły roboczej, a w bardziej zaawansowanych formach – dostosowywanie struktur gospodarczych i tworzenie jednolitego systemu gospodarczego.
HANDEL MIĘDZYNARODOWY.
W szczątkowej postaci rozwinął się w czasach staroż. Dynamicznie zaczął si ę rozwijać w w. XVIII i XIX. Wymiana efektów pracy wiązała się z społecznym podziałem pracy. Przewaga konkurencyjna krajów, które jako pierwsze wykorzystały zdobycze rewolucji przemysłowej i korzyści produkcji maszynowej, spowodowała ukształtowanie się międzynarodowego podziału pracy, w ramach którego kraje uprzemysłowione dostarczały na rynek światowy produkty przemysłowe, a większość państw Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej – surowce (mineralne i rolnicze).
Wymiana międzynarodowa jest dziś istotnym elementem systemu ekonomicznego każdej gospodarki narodowej. Obejmuje obroty towarowe i usługowe, a więc eksport (sprzedaż za granicę dóbr i usług wytworzonych w kraju) i import (zakup wyprodukowanych z a granicą dóbr i usług).
Eksport i import towarów i usług określany jest jako handel międzynarodowy. Poza tym przedmiotem wymiany są:
1) Międzynarodowe obroty kapitałowe obejmujące:
- przepływy majątkowe w postaci inwestycji portfelowych, kapitału publicznego w formie bezzwrotnej oraz prywatnych zagranicznych inwestycji bezpośrednich,
- przepływy kredytowe – przybierające postać kredytów prywatnych, rządowych i organizacji międzynarodowych.
2) Obroty niematerialnymi dobrami przemysłowymi to także przepływ usług, ale o specyficznym charakterze (przepływ technologii), usługi doradztwa techniczno-ekonomicznego i menedżerskie, współpraca przemysłowa, obrót wynalazkami oraz znakami towarowymi i wzorami użytkowymi oraz przepływ dóbr chronionych prawem autorskim.
3) Migracje siły roboczej – to zgodnie z definicją ONZ zmiana miejsca pobytu dokonana w celach zarobkowych na okre powyżej 1 roku.
Czynniki determinujące rozwój handlu międzynarodowego.
Podstawowe czynniki określające możliwości udziału kraju w handlu międzynarodowym wiążą się z jego wyposażeniem w zasoby wytwórcze oraz z ukształtowaną strukturą gospodarczą i ogólnie rozumianym dziedzictwem przeszłości. Zasoby wytwórcze to:
- bogactwa naturalne – odgrywały zasadniczą rolę w przeszłości. Podstawowe to: surowce mineralne, ziemie uprawna, lasy i zasoby wodne. Istotne było tak ze położenie geograficzne i klimat.
- zasoby pracy – to liczba i struktura ludności oraz poziom jej kwalifikacji. Obecnie większe znaczenie ma wydajność czynnika pracy oraz zdolność siły roboczej do kreacji czynników wytwórczych, głównie nowoczesnej technologii.
- zasoby kapitałowe – obecnie najważniejsze. Kapitał zaangażowany w procesie wytwórczym przyjmuje postać środków pieniężnych, ale również są to technologie warunkujące poziom wydajności pracy. Kraje obficie wyposażone w kapitał mogą specjalizować się w produkcji nowoczesnej, wysoko przetworzonych produktów przemysłowych, kraje biedniejsze wytwarzaj a produkty prostsze.
Istotne znaczenie dla rozmiaru oraz struktury produktowej i geograficznej handlu międzynarodowego mają czynniki związane ze strukturą gospodarczą i osiągniętym poziomem rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego. Są one określone przez zdolność innowacyjną gospodarki, infrastrukturę gospodarczo-finansową, poziom techniczny majątku oraz rozwiązania systemowe, czyli ustrój polityczny, politykę ekonomiczną i charakter powiązań z zagranicą.
W krótkim okresie na rozwój handlu międzynarodowego wpływają też czynniki koniunkturalne, związane z wahaniami popytu i podaży na rynku międzynarodowym.
Struktura geograficzna i towarowa handlu międzynarodowego.
Odzwierciedla ona międzynarodowy podział pracy, czyli specjalizacje krajów w produkcji i wymianie towarów i usług, dokładniej – pokazuje różnice w poziomach i strukturze produkcji poszczególnych krajów.
MPP to kategoria dynamiczna. Z biegiem czasu ulega zmianie zakres i charakter międzynarodowej specjalizacji, który wyznaczony jest przez udział w niej poszczególnych krajów. Decyduje to znacząco w zmianach struktury geograficznej i towarowej powiązań międzynarodowych.
Tradycyjny międzynarodowy podział pracy ukształtował się na przełomie w. XVIII i XIX. Jego podstawową cechą były 2 rodzaje specjalizacji: przemysłowa (realizowana przez kraje wyspecjalizowane w produkcji przemysłowej) i surowcowo-rolnicza (Afryka, Azja i Ameryka Łacińska). Istniejący wtedy system kolonialny utrwalał ten kształt MPP.
Po zakończeniu II Wojny Światowej uległy zmianie rola polityczna i gospodarcza USA później Japonii i Europy Srodk.-Wsch. W wyniku upadku systemu kolonialnego powstały kraje słabo rozwinięte lub rozwijające się z pośród nich w 2.połowie lat 80 XX wieku wyłoniły się tak zwane tygrysy azjatyckie, wzrosła też rola Brazylii Argentyny i Chile. Na początku lat 90. w MPP wyodrębniła się nowa grupa-państw byłego bloku radzieckiego, gdzie wcześniej gospodarka była centralnie planowana z państwowym monopolem handlu zagranicznego. Obecnie są to gospodarki regulowane przez mechanizmy rynkowe a interwencja państwa ogranicza się do korekt regulacji rynkowej.
Pod koniec XX wieku wysoką dynamikę eksportu światowego, głównie produktów przetworzonych było charakterystyczne dla krajów, które stworzyły nowoczesny przemysł przetwórczy a więc rozwiniętych gospodarczo oraz z Azji Poł.-Wsch. Udział tych produktów szybko rósł by w 1997 roku stanowić 77 % całości obrotów. W tym czasie malało znaczenie produktów rolnych (7%) oraz górniczych (9%).
Rosnący udział w wymianie międzynarodowej przemysłowych produktów przetworzonych wiąże się z rozwojem handlu wewnątrzgałęziowego (w USA i UE ok. 85%, średnia dla krajów uprzemysłowionych ok. 77%).
Czynniki wpływające na rozwój handlu wewnątrzgałęziowego (2 grupy)
I. czynniki związane z cechami krajów -
1) różnica w poziomie PKB per capita- im mniejsza między krajami tym większy handel wewnątrzgałęziowy
2) poziom dochodu per capita – im wyższy tym handel większy
3) rozmiary gospodarek uczestniczących w wymianie (mierzonych w poziomie PKB kraju- im większe tych większy handel wewnątrzgałęziowy.
4) bariery w handlu – im niższe tym większy handel.
II. czynniki związane z cechami gałęzi –
1) zróżnicowanie produktów gałęzi – im większe tym większy handel
2) korzyści skali – niezbędny jest określony ich pozom aby handel mógł się rozwijać
3) zagraniczne inwestycje bezpośrednie
...
igunka