Zwroty i sentencje łacinskie.doc

A. Ch. n. = Ante Christum natum Przed narodzeniem Chrystusa.

A.m. = Ante merídiem Przed południem.

A.U.C. = Ab Urbe cóndita Od założenia Miasta, czyli  Rzymu.

Ab imo corde Z głębi piersi, serca; serdecznie.

Ad hoc Specjalnie, tylko do tego; bez zamiaru ogólniejszego zastosowania; doraźnie, na chwilę, na już, na teraz.

Ad ínterim Na tymczasem, tymczasowo; bez określenia stałego czasu pobytu.

Ad Kalendas Graecas Na Greckie Kalendy (a tych Grecy nie mieli, czyli na “święty Nigdy”)

Ad líbitum Do woli; jak się podoba; według swojego zdania; ile tylko dusza zapragnie.

Ad rem Do rzeczy wrócić (gdy rozmowa zbacza z tematu).

Ad vocem Do słowa tegoż chcę się odnieść; chcę coś dopowiedzieć.

Álias Inaczej zwany; innym razem.

Álibi Gdzie indziej być w momencie popełnienia przestępstwa; dowód niewinności, bo mnie na miejscu przestępstwa nie było.

Anno currente W bieżącym roku.

Bonā fide W dobrej wierze.

Circa (círciter) Około, mniej więcej.

Clarā voce Czystym głosem; wyraźnie formułowanym zdaniem.

Condicio sine qua non Warunek, bez którego nie...; Warunek nieodzowny, warunek konieczny.

Contra legem Wbrew prawu.

Contra natūram Przeciw naturze.

Corpus delicti Rzeczowy dowód przestępstwa.

Cui bono (fúerit)? Dla kogo to będzie z korzyścią?

Cum débita reverentia Z należnym szacunkiem.

Cura, ut váleas Troszcz się o to, byś był zdrów.

Currículum vitae (c.v.) Przebieg życia, życiorys.

D.O.M. = Deo Óptimo, Máximo Bogu Najlepszemu, Najwyższemu.

De audítu Znać coś ze słyszenia.

De die in diem Z dnia na dzień.

De facto Na podstawie wykonanego czynu; w rzeczywistości; istotnie, rzeczywiście.

De iure Na podstawie prawa; na mocy stanowiska prawnego; O prawie.

De visu Z widzenia; z naocznego świadectwa.

Eo ipso Tym samym; przez to samo.

Et cétera (etc.) I pozostałe; i tak dalej.

Et seq. = Et sequentes I następne zdania.

Ex aequo Na równi, jednakowo.

Ex cáthedra Z katedry (podwyższonego siedzenia jako oznaki władzy, urzędu); urzędowo; w sposób przecinający dyskusję.

Ex libris Spośród książek; z księgozbioru.

Ex offício Z urzędu, urzędowo; na mocy sprawowanej władzy.

Ex post Z tego co potem, po fakcie.

Ex professo Z urzędu; zawodowo, według swej specjalności.

Ex promptu Bez przygotowania, na poczekaniu.

Ex usu Na mocy zwyczaju; według zwyczaju; z praktyki.

Exempli gratiā (causā) = e. g. Na przykład.

Explícite Bez ukrywania; jasno, wyraźnie; bez ogródek.

Expressis verbis Wyraźnymi słowami; dokładnie, dobitnie, bez ogródek.

Extra órdinem Poza porządkiem.

Fide malā W złej wierze; Z nieszczerą intencją.

H.S.E. = Hic sepultus est  Tutaj został pochowany (pogrzebany).

H.T. = Hoc témpore W tym czasie.

Hic et nunc Tu i teraz.

Hoc anno W tym roku.

Hoc loco W tym miejscu.

Horríbile dictu Straszne do powiedzenia. Aż strach powiedzieć. O zgrozo!

I.e. = Id est To jest; to znaczy.

I.O.M. = Iovi Óptimo, Máximo Jowiszowi Najlepszemu, Największemu (formuła dedykacyjna).

I.U.D.= Iuris utriusque doctor Doktor obojga praw, czyli cywilnego i kościelnego (kanonicznego).

Ib. = Ibid. = Ibidem Tamże; w tym samym miejscu.

Id. = Idem Tenże, ten sam autor.

Imponderabília Wartości nie dające się zważyć; rzeczy niewymierne (moralne, estetyczne).

In absentia W nieobecności; pod nieobecność.

In exténso Dokładnie, dosłownie, w pełnym brzmieniu.

In flagranti (crímine comprehensi) Pochwyceni w momencie popełniania przestępstwa; na gorącym uczynku.

In génere W gatunku; w danej klasie. Cecha gatunku, a nie tylko osobnika.

In gremio W łonie całości;  zbiorowo, w komplecie.

In médias res W środek rzeczy, w sedno sprawy, w istotę sprawy.

In memóriam Na pamiątkę.

In minus Na niekorzyść, na minus.

In naturálibus W stanie naturalnym; nago.

In péctore W piersi coś przechowywać; sekretnie.

In persóna W osobie własnej, czyli osobiście.

In pleno W pełnym składzie, w komplecie.

In plus Na korzyść, na plus.

In praesenti W obecności; obecnie.

In promptu Na poczekaniu, natychmiast.

In propria persóna We własnej osobie.

In re W rzeczy samej; w sprawie.

In rerum natūra W naturze rzeczy.

In spe W nadziei; oczekując na to, co będzie.

In statu nascendi W stanie rodzenia się; w chwili powstawania, w stanie zaczątkowym.

In statu praesenti W stanie obecnym.

In statu quo ante W sytuacji, która była przed; w stanie poprzednim.

In summa W całości; razem, w komplecie.

In suspenso W zawieszeniu; w sytuacji nie podjętej decyzji, zwłaszcza korzystnej.

In temporálibus W sprawach doczesnych.

In témpore opportūno W odpowiednim czasie; w czasie właściwym.

In toto W całości.

In usu W użyciu; w praktyce.

In usum Na użytek, do użytku.

In utrámque partem Na jedną i na drugą stronę; za i przeciw.

In vitro W szkle; w szklanym naczyniu; w probówce.

Incógnito Skrycie, pod zmyślonym nazwiskiem; nie ujawniając swego imienia.

Index nóminum Wykaz imion; spis nazw własnych.

Index rerum Spis rzeczy.

Inédita Utwory literackie nie wydane.

I pede fausto! Idź stopą szczęśliwą! (słowa pożegnania)

Ipso facto Na mocy samego faktu; przez sam ten fakt; przez to właśnie.

Ipso iure Z samego prawa; na mocy tegoż uprawnienia.

It. = Item Także; również.

Iunctim Łącznie; razem.

Iunctis víribus Połączonymi siłami; wspólnymi siłami.

Ius gentium Prawo narodów; prawo międzynarodowe.

Ius naturále Prawo naturalne, przyrodzone.

Ius privátum Prawo prywatne, cywilne.

Ius públicum Prawo publiczne.

L. B. S. = Lectōri benévolo salūtem Pozdrowienia dla życzliwego czytelnika (słowa na początku książki).

L.C. 1. = Liber citátus Książka już wcześniej  zacytowana; 2. = Loco citáto W miejscu cytowanym.

L.S. = Locus sigilli Miejsce na postawienie  pieczęci.

Lapsus linguae Mimowolny błąd języka (w mowie, przejęzyczenie się).

Lapsus memóriae Błąd pamięci.

Lato sensu W szerokim rozumieniu.

Lege artis Według prawa sztuki; według reguł sztuki; po mistrzowsku.

Legenda To co należy przeczytać.

Lex non scripta Prawo niepisane, czyli zwyczajowe.

Lex scripta Prawo spisane, np. w ustawach.

Líberum arbítrium Wolny osąd; wolna wola.

Líberum veto Wolne “Nie pozwalam”.

Licentia poética Dowolność poetycka; swoboda u poetów w odchodzeniu od reguł gramatycznych ze względu na rym czy rytm. Swoboda artystyczna, fantazja twórcza.

Licet Wolno; jest dozwolone.

Lingua vulgáris Wulgarny język.

Loci commūnes Miejsca wspólne (w tekście, odnoszące się do zagadnień wspólnych).

Loco W miejscu, na miejscu.

Lusus natūrae Wybryk natury (np. człowiek z sześcioma palcami, cielę z dwoma głowami).

Macte ánimo! Bądź silny duchem! Śmiało! Odważnie!

Magnā cum laude Z wielką pochwałą.

Magnalia Rzecze wielkie; wspaniałe czyny.

Maiori cede! Ustąp starszemu!

Malā fide W złej wierze; złośliwie.

Manu própriā Własną ręką, własnoręcznie.

Máximā cum laude Z najwyższą pochwałą, czyli celująco.

Máximo cum studio Z największą starannością.

Memento mori! Pamiętaj o śmierci!

Memorabília Sprawy godne zapamiętania.

Mente captus Pochwycony na umyśle, czyli głupkowaty, ograniczony.

Mirábile dictu Przez swą dziwność trudne do powiedzenia.

Mirábile visu Zadziwiający widok.

Mirabília Rzeczy przedziwne, cudowności.

Modo antíquo Na dawny sposób; po staroświecku.

Modus faciendi (operandi) Sposób działania.

Modus procedendi Sposób postępowania.

Modus vivendi Sposób życia; Sposób układania stosunków współżycia międzyludzkiego.

More antíquo Starym obyczajem; po staroświecku.

Mos maiórum Zwyczajowe prawo przodków.

Mos pro lege Obyczaj zastępuje prawo; obyczaj ma moc prawa.

Motu próprio Z własnego odruchu, z własnej woli, z własnego natchnienia.

Multi non omnes Liczni, to jednak  nie wszyscy.

Mutátis mutandis Po zmianie tego, co zmienić należy.

Mutus consensus Ciche przyzwolenie, milcząca zgoda.

Naturae lusus Wybryk natury.

Nec plus ultra! Nic więcej ponad! Ani kroku dalej!

Nihil (nil) novi sub sole Nic nowego pod słońcem.

Nihil novi Nic nowego.

Nihil obstat Nic nie stoi na przeszkodzie (formuła cenzury kościelnej, że dzieło nie sprzeciwia się zasadom wiary i moralności).

Nolens volens Chcąc, nie chcąc.

Nómina sunt odiósa Imiona są zawistne, czyli wymienianie kogoś po imieniu czy nazwisku, gdy nie jest tego miejsce, jest niewskazane i może spowodować przykrości. (parafraza Cycerona)

Non decet Nie przystoi; nie godzi się.

Non dictis, sed factis Nie słowami, ale czynami.

Non licet Nie wolno; nie godzi się.

Non multa, sed multum Nie wiele, a powierzchownie, ale dogłębnie coś umieć (Pliniusz Młodszy).

Nota bene! (N.B.) Dobrze zanotuj! Zwróć na to uwagę!

Numerus clausus Liczba zamknięta, czyli ilość miejsc ograniczona.

...