Uwarunkowania fizyczno-geogr ZORY.doc

Uwarunkowania fizyczno-geograficzne rozwoju miasta (środowisko przyrodnicze, fizjografia)

ŻORY

Beata Studnic

Daria Tkocz

SPIS TREŚCI

1.              Położenie Żor              3

2.              Geomorfologia miasta              3

3.              Hydrografia miasta Żory              4

4.              Geologia miasta              4

5.              Warunki klimatyczne              5

6.              Flora              6

7.              Fauna              6

1.      Położenie Żor[1]

              Żory to miasto na prawach powiatu położone w południowej Polsce, nad rzeką Rudą w województwie śląskim. Jest jednym z najstarszych miast Polski (prawa nadane  w XIII w.).Obecnie Żory liczą sobie około 62 tys. mieszkańców, z czego ponad 40% to ludzie młodzi. Żory są oddalone o 38 km od Katowic oraz 40 km od polsko-czeskiego przejścia granicznego w Cieszynie. Najważniejszą z przebiegających przez Żory dróg jest międzynarodowa trasa prowadząca z Gdańska przez Katowice do przejścia granicznego w Cieszynie z odgałęzieniem do najważniejszych miejscowości wypoczynkowych Beskidu Śląskiego – Ustronia i Wisły. Żory są ważnym węzłem kolejowym; krzyżują się tu drogi z Pawłowic, Wodzisławia oraz z Rybnika do Pszczyny i dalej w kierunku Bielska-Białej i Żywca.

2.      Geomorfologia miasta[2]

              Żory położone są w południowej części Wyżyny Śląskiej, na Płaskowyżu Rybnickim znajdującym się pomiędzy Kotliną Raciborską na zachodzie (Nizina Śląska), Kotliną Oświęcimską na wschodzie, Kotliną Ostrawską na południu i Wyżyną Katowicką na północy. Obszar ten obejmuje południową część Górnośląskiego Zagłębia Węglowego (GZW). Płaskowyż Rybnicki leży na wysokości 200–320 m n.p.m. i odznacza się urozmaiconą rzeźbą terenu. W części rozciągającej się na północ od Rudy przeważają rozległe, wyrównane powierzchnie, rozcięte szerokimi dolinami. Natomiast w części położonej na południe od rzeki dominuje rzeźba pagórkowata, charakteryzująca się występowaniem głęboko wciętych dolin o stokach nachylonych pod kątem 10–30o i wysokości względnej krawędzi od 8 do 12m. Głębokość wcięcia uwarunkowana jest miąższością osadów lessowych, pokrywających cały ten obszar.

3.      Hydrografia miasta Żory[3]

              Główne rzeki rejonu Żor należą do zlewni Odry, a przez samo miasto przepływa Ruda. Jej źródła znajdują się na wysokości 270 m n.p.m. w rejonie miejscowości Baranowice. Całkowita długość rzeki wynosi 50,6 km, powierzchnia zlewni 504,1 km2. Ważniejsze dopływy Rudy to lewobrzeżne Nacyna i Sumina. Inne cieki wodne jakie przyjmuje rzeka Ruda to Rudziczka, Potok Woszczyckiego, a także Kłokocinki[4]. Średni roczny przepływ w rzece, mierzony w przekroju hydrologicznym Gortatowice, wynosi 0,88 m3/s. Na 21 kilometrze rzeki, w miejscowości Stodoły zlokalizowana jest zapora zbiornika Rybnik. Jego wody są wykorzystywane w obiegach chłodniczych Elektrowni Rybnik, a sam zbiornik spełnia funkcję przeciwpowodziową i rekreacyjną. Zlewnia Rudy jest odbiornikiem ścieków z Żor, Rybnika, Kuźni Raciborskiej oraz wód dołowych kopalń Rybnickiej Spółki Węglowej S.A. Dział wodny pomiędzy zlewniami Wisły i Odry przebiega krętą linią (na wschód od Żor)

od okolic Jastrzębia-Zdroju przez okolice Żor do Orzesza i Mikołowa na Wyżynie Katowickiej.

              Duże znaczenie dla sieci wodnej Żor stanowią antropogeniczne zbiorniki wodne, w szczególności stawy hodowlane. Wiąże się to z starodawną tradycją rybacką w zlewni Rudy, której zalążek wiąże się dotarciem do tych okolic mnichów cysterskich w XIII w. Ryby były typowym posiłkiem w dni postne cystersów[5].

4.      Geologia miasta[6]

              Budowa geologiczna obszaru, na którym leżą Żory i ich najbliższa okolica jest związana z budową podłoża Wyżyny Śląskiej. Wzgórza Boguszowicko-Rybnickie  Łaziskie zamykają dolinę, w której leżą Żory, a także wzniesienia okalające miasto, zwłaszcza w części południowej, są pozostałością mocno już zniszczonej moreny dennej lodowca. Pagórkowaty charakter krajobrazu podkreślają mocno wcięte i głębokie doliny rzeki Rudy, prawego dopływu Odry.

              Obok utworów polodowcowych, głównie piasków wypełniających doliny co szczególnie widoczne jest na dnie dolin rzecznych, występują pozostałości po lodowcu w postaci wielkich, niejednokrotnie wagi kilku ton głazów narzutowych. Pozostawił je lodowiec w momencie, gdy klimat się ocieplał i lód topił się uwalniając potężne głazy. Pod utworami polodowcowymi spotykamy utwory mioceńskie – iły górne, warstwę solno-gipsową i iły dolne[7]. Pojawiły się także gips, sól kamienna oraz siarka, Osady tez widoczne są na skarpach wyrobisk cegielni, usytuowanych na północ od drogi Żory-Świerklany. Jednak najbardziej znane w rejonie miasta są osady fluwioglacjalne- piaski i piaski z żwirami[8].

              Budowa Górnośląskiego Zagłębia Węglowego została ukształtowana w czasie dwóch orogenez: waryscyjskiej i alpejskiej. Skutkiem działania orogenezy waryscyjskiej było powstanie dwóch stref tektonicznych: strefy tektoniki fałdowej (na zachodzie zagłębia) i strefy tektoniki blokowej (na wschodzie).

W rejonie Żor znajduje się ważna strefa uskokowa Żory–Piasek–Jawiszowice.

Seria węglonośna karbonu górnego zbudowana jest z piaskowców, mułowców i iłowców,

wśród których występują pokłady węgla kamiennego.

Występowanie soli ogranicza się jedynie do obszaru położonego w rejonie Rybnika, między Orzeszem a Żorami, gdzie jej miąższość może dochodzić nawet do 25 m.

Żwirowiska w pasie Rybnik- Żory- Orzesze uważa się za wysokogatunkowe pod względem jakości surowca. Na południe i zachód od miasta stwierdzono ponadto rozległe tereny pokryte lessami, ponadto występują pyły pochodzenia wodnego, piaski gliniaste, osady deluwialne- gleby płowe, brunatne oraz mady rzeczne[9] Związane są one ze zlodowaceniem wisły, które jednak nie osiągnęło omawianego obszaru. W dolinach rzecznych występują mady, iły, piaski i żwiry akumulacji rzecznej (1–5 m), zalegające bezpośrednio na żwirach i piaskach zlodowaceń środkowopolskich.

5.      Warunki klimatyczne[10]

              Klimat jest sprzyjający dla gospodarki człowieka. W zimie najchłodniejszym miesiącem jest styczeń. Przeciętna jego temperatura wieloletnia oscyluje wokół -3°C. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze średnią temperaturą +17°C. Opady roczne sięgają nieco ponad 800mm. Wiatry wieją przeważnie od zachodu i północy. Zimą i na przedwiośniu, choć dość daleko stąd do Beskidów dociera tu wiatr halny wiejący od południa. Okres wegetacyjny w okolicach Żor trwa przeciętnie 211 dni w roku.

6.      Flora[11]

              Flora miasta charakteryzuje się duża różnorodnością. Wbrew oddziaływaniom antropogenicznym uchowały się liczne elementy ciekawej roślinności. Północną i północno- wschodnią część Żor zajmują kompleksy borów. Na południu duża część została odlesiona wskutek występowania urodzajnych gleb- duże powierzchnie zajmują pola i łąki. W pobliżu potoków, zbiorników rozciąga się roślinność torfowiskowa. Do gatunków chronionych flory zbiorników i cieków wodnych zalicza się: grążel żółty, grzybienie białe, salwina pływająca, do gatunków wymierających należą nadwodnik trójpręcikowy, namulnik brzegowy, do gatunków rzadkich: oczeret jeziorny, rdestnica włosowata, turzyca ciborowata itd. Chronione gatunki szaty roślinnej lasów i łąk reprezentują kukułka szerokolistna, widłaczek torfowy, cis pospolity, kalina koralowa. Do gatunków rzadkich i zagrożonych należą sit cienki, siedmiopalecznik błotny, lępiężnik biały, gnidosz rozesłany, jaskier kosmaty, itd. Na terenie Żor występują liczne pomniki przyrody ożywionej- dąb szypułkowy i lipa.

7.      Fauna[12]

              W żorskich stawach nie odnotowano chronionych gatunków ryb. Można w nich złowić: karpia, amura białego, wzdręgę, okonia, szczupaka. W wyniku dokonanych badań jakościowych w okresie godowym płazów i pojawienia się młodocianych osobników w zb. wodnych wyłoniono zagrożone gatunki: kumak nizinny, paskówka, traszka zwyczajna, żaba trawna, itd. W rejonie Żor znaleziono jaszczurkę zwinkę i żyworodną, zaskrońca i żmiję zygzakowatą. W granicach miasta można dostrzec takie ptaki jak: perkozek, bocian biały, łabędź niemy, cyranka, czajka, kszyk, lelek, turkawka, dzierlatka, kukułka, gajówka, rudzik, pokrzywnica, szpak, sójka, wilga, czapla biała, myszołów, mewa pospolita, jemiołuszka, czyż. Odnotowanych zostało w sumie 181 gatunków ptaków. Do typowych gatunków ssaków zapisać można jeża wschodniego, zająca szaraka, łasicę leśną, jelenia szlachetnego, wiewiórkę, itd.

W ZASADZIE WSZYSTKO TU CZYTAŁYŚMY ALE WIECIE JAK TO BYŁO Z TYM KOLESIEM…J

Bibliografia:

1.      Strony internetowe: www.bip.zory.pl, www.psh.gov.pl

2.      B. Cimała, J Delowicz, P. Porwoł, Żory- zarys dziejów, wypisy,  Towarzystwo Miłośników Miasta Żory, 1994

3.      Zespół autorski W. Chmielewski, R. Domański, A. Kuczera. A. Kuśka, A. Kuska-Ciba, A. Stebel, A. M. Stebel, J. M. Waga, Scripta Rudensia 11 Zasoby przyrodnicze miasta Żory, Park Krajobrazowy „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”, Rudy Wielkie 2001

7