Zabawa a kształtowanie gotowości do nauki czytania
Wiek przedszkolny zajmuje istotne miejsce w psychofizycznym rozwoju dziecka. W tym okresie rozpoczyna się kształtowanie osobowości dziecka, przyswajanie społecznych norm współżycia, dokonuje się intensywny rozwój myślenia, spostrzegawczości i pamięci dziecka. Zmiany te w okresie przedszkolnym związane są z rozwojem nowych rodzajów działalności dziecka. Do nich zaliczyć można takie prace jak: rysowanie, lepienie, konstruowanie, które charakteryzują się przede wszystkim tym, że dziecko odtwarza w nich swoje wyobrażenia o przedmiotach i zjawiskach otaczającej rzeczywistości. Dzięki temu dziecko zaczyna rozumieć stosunki, jakie zachodzą między przedstawionym przedmiotem i jego wyobrażeniem, co jest istotne przy nauce czytania i pisania.
Naturalną formą dziecięcej aktywności w przedszkolu jest zabawa.
M. Przetacznik – Gierłowska pisze, iż ,,zabawa jest przejawem własnej aktywności dziecka jako wyznacznika jego rozwoju, a jednocześnie podstawową formą jego działalności, aż do czasu podjęcia nauki szkolnej”.[1]
S. Szuman z kolei uważa , że ,,zabawa jest charakterystyczną i swoistą formą aktywności dziecka, dzięki której się ono uczy i zdobywa doświadczenie ....jest naturalną, wrodzoną, specjalną metodą uczenia się małego dziecka.”[2] Spełnia ona istotną rolę w wychowaniu przedszkolnym. W zabawie dziecko kształtuje swoje spostrzeżenia i wyobrażenia, pojęcia i mowę, uczucia i wolę, umiejętności i postawy społeczne, dlatego zabawa jest jedną z ważniejszych form dziecięcego uczenia się.
Uczenie się w wieku przedszkolnym ma charakter mimowolny i okolicznościowy. W przedszkolu dziecko uczy się poprzez zabawę pod kierunkiem nauczyciela. Nauka ta obejmuje umiejętności praktyczne, przydatne w życiu codziennym, dzięki którym dziecko stopniowo usamodzielnia się. W zakres kształcenia wchodzi także przygotowanie do nauki czytania i pisania. Wczesne opanowanie tych umiejętności jest ważne dla przyszłej szkolnej kariery dziecka. Umiejętność czytania i pisania jest podstawowym warunkiem pełnego uczestnictwa w procesie kształcenia szkolnego.
Do zadań o charakterze przygotowawczym do nauki czytania należy doskonalenie wyrazistego i poprawnego mówienia wszystkich głosek i grup spółgłoskowych, rozwijanie słuchu fonematycznego, umiejętności analizy i syntezy dźwiękowej oraz spostrzegawczości.
W programie wychowania przedszkolnego w omawianym zakresie występują również treści dotyczące ,,kształcenia motoryczno – percepcyjnego, rozwijanie języka, zainteresowań dzieci znakami pisanymi (jako stadium wyjściowe do czytania globalnego), poznawania liter, czytania wyrazów i krótkich tekstów.”[3]
Wprowadzenie elementów czytania rozpoczynamy od zaznajomienia dzieci z istotą symbolu graficznego – jako formą przekazu informacji. Przyswajanie techniki czytania powinno być integralnie związane z rozumieniem czytanego tekstu. Przez nabywaną umiejętność początkowego czytania przez dzieci sześcioletnie rozumiemy: odczytywanie wyrazów, równoważników, krótkich zdań i tekstów – podawanych zawsze w powiązaniu z ilustracją odpowiadającą treści tekstu. Są to wyrazy o prostej budowie fonetycznej – bez samogłosek nosowych, zmiękczeń i dwuznaków.
Ważną rolę w kształtowaniu gotowości do nauki czytania w przedszkolu odgrywają przeżycia dzieci, bowiem pobudzają ich zainteresowania i motywację do pokonywania trudności. I tak np. przeżywanie przez dzieci utworów literackich, przedstawień teatralnych i kukiełkowych, oglądanie ilustracji i obrazów wpływa na rozwój zainteresowań dziecka tekstem co sprawia, że przyszły proces czytania stanie się im bliższy i łatwiejszy.
Przygotowanie dziecka do nauki pisania obejmuje doskonalenie orientacji w zakresie kierunków, rozwijanie sprawności manualnych i umiejętności odwzorowywania, swobodne wykonywanie ruchów ciągłych z przetwarzaniem obrazu ruchowego na obraz graficzny i odwrotnie, wykonywanie elementów literopodobnych oraz umiejętne gospodarowanie miejscem na większej lub mniejszej powierzchni kartki z wprowadzeniem zeszytu.
Rozwijanie funkcji przygotowujących do pisania występuje w bardzo wielu zajęciach i zabawach. Dojrzałość do pisania związana jest z ogólną sprawnością manualną dziecka, poziomem jego orientacji przestrzennej, lateralizacją, analizą i syntezą wzrokową, koordynacją wzrokowo – ruchową, spostrzegawczością i pamięcią wzrokową czy rozumieniem symboli.
Przygotowanie do pisania nie rozpoczyna się nagle w grupie dzieci sześcioletnich. We wszystkich grupach przedszkolnych rozwijamy te funkcje, które są konieczne do powstania pełnej gotowości do nauki pisania. Doskonalimy, zatem sprawność umysłową i motoryczną dziecka w toku różnorodnych zajęć i zabaw.
Ponieważ podstawowym założeniem modyfikacji treści i metod pracy z dzieckiem jest zachowanie ciągłości w oddziaływaniach pedagogicznych w wychowaniu przedszkolnym, należy dzieci tak przygotować do nauki pisania, aby potrafiły pisać znaki w odpowiednich liniach w zeszycie, z uwzględnieniem umiejscowienia poszczególnych ich części składowych.
Przygotowanie dzieci do nauki czytania i pisania w przedszkolu opiera się na materiale nie literowym i ma ono miejsce w zabawach, głównie manipulacyjnych, konstrukcyjnych, ruchowych, dydaktycznych i tematycznych.
We współczesnej literaturze naukowej podkreśla się, że zabawa odgrywa pierwszoplanową rolę w rozwoju osobowości dziecka przedszkolnego. Jest niezbędna w przygotowaniu dziecka przedszkolnego do nauki czytania i pisania.
Rodzaje zabaw i ich rola w przygotowaniu do nauki czytania i pisania
Istnieje różnorodny podział zabaw w zależności od występujących w nich cech charakterystycznych. Najczęściej w literaturze pedagogiczno – psychologicznej można spotkać następujący podział zabaw dziecięcych: manipulacyjne, konstrukcyjne, dydaktyczne, tematyczne, ruchowe. Zabawy dzieci można dzielić według różnych kryteriów. Możemy spotkać się i również i z takim podziałem zabaw:
P. A. Rudik [4] wyodrębnił cztery kategorie zabaw, a mianowicie:
1. Zabawy konstrukcyjne – zaspakajają potrzebę twórczej aktywności dzieci, wzbogacają ich wiedzę o materiale i konstrukcjach, zabawy te uczą dzieci przeobrażać rzeczywistość.
2. Zabawy twórcze – zwane również zabawami tematycznymi, dziecko przyjmuje w nich określoną rolę (matki, lekarki itp.)
3. Zabawy dydaktyczne – służą przede wszystkim uczeniu się dzieci, są sztucznie przygotowane przez nauczycielkę.
4. Zabawy ruchowe – oparte na starannie opracowanych i dokładnie przestrzeganych prawidłach, wywierają ogromny wpływ na rozwój fizyczny dziecka, a zarazem rozwijają takie cechy charakteru, jak: śmiałość, wytrwałość, uporczywość, wola zwycięstwa, liczenie na własne siły.
Zabawy manipulacyjne
Najwcześniej w rozwoju dzieci pojawiają się zabawy manipulacyjne, zwane również funkcjonalnymi. Najlepiej opisał je Piaget, który nadał im miano zabaw – ćwiczeń. ,,...Kształtują się one na pograniczu między odruchami, i ,,ćwiczeniami funkcjonalnymi”, a właściwymi zabawami, czyli u Piageta zabawami symbolicznymi”.[5]
Termin ,,zabawy manipulacyjne” do polskiej literatury psychologicznej wprowadził Stefan Szuman. Zabawy manipulacyjne odgrywają ogromną rolę we wczesnym okresie rozwoju dziecka. Po pierwsze występują najwcześniej i są podstawą do rozwijania się innych zabaw takich jak: konstrukcyjne i naśladowczo – tematyczne. Po drugie – rozwija się inteligencja sensoryczno – motoryczna dziecka (zwana przez Piageta inteligencją praktyczną) oraz jego świadoma działalność.
Zabawy manipulacyjne oparte są na czynnościach chwytania przedmiotów przez dziecko i manipulowania nimi. Manipulowania – to znaczy oddziaływania rękami na przedmioty schwytane. Przy czym, w okresie trwania zabaw manipulacyjnych, dziecko bawi sama możliwość działania i oddziaływania na przedmioty, a nie wynik będący rezultatem tego działania.
Tego typu czynności można zauważyć już u dzieci 4 – 5 miesięcznych, kiedy pojawia się u nich zdolność chwytania. Na początku są to czynności mimowolne, nieświadome, później przybierają postać dowolnych, zamierzonych. Dziecko ogląda, obserwuje, smakuje, uczy się poznawać je po wyglądzie, składać i rozkładać oraz poznaje ich kształt i powierzchnię. Dzięki tym czynnościom poszerza się jego wiedza, doświadczenie i pomysłowość w szukaniu dróg dojścia do celu.
Zabawy manipulacyjne wpływają na sprawność i wzrost precyzji samych chwytów jak również na rozwój intelektualny dziecka. Wyraża się to w aktywnej, rozumnej, twórczej działalności rozwijającej się przy współudziale takich procesów jak: spostrzeżenia, wyobraźnia, myślenie i mowa, uwaga i pamięć. Warto tu podkreślić znaczenie tych zabaw dla rozwoju mowy i myślenia dziecka (ciekawość poznawcza, kombinacje myślowe), a także wyobraźni niezbędnej do przekształcania się zabaw manipulacyjnych w dalszym okresie życia dziecka, w zabawy konstrukcyjne i tematyczne.
Zabawy manipulacyjne wpływają na rozwój twórczości artystycznej dziecka oraz na jego rozwój emocjonalno – społeczny. Najsilniejszy rozwój tych zabaw przypada na okres żłobkowy. Każda zabawa manipulacyjna zaczyna się od spostrzeżenia zmysłowego, po której następuje objaw aktywności. W zabawach tych dziecko kieruje się własnym odruchem, bez udziału dorosłych. Wychowuje się i uczy samorzutnie i samodzielnie.
Zabawy manipulacyjne powodują opanowanie ,,...małych, precyzyjnych ruchów oraz różnicowanie siły i napięcia mięśni w ruchach ograniczonych do nadgarstka, dłoni i palców inaczej mówiąc kształcą małą motorykę...”[6] bardzo potrzebną w początkowej fazie nauki pisania. Zatem zabawy te kształcą jego rękę, umysł i serce.
Zabawy konstrukcyjne
Z manipulacji wyrasta majsterkowanie i zabawy konstrukcyjne.
W. Okoń w swoim słowniku pedagogicznym podaje taką definicję:
,,zabawa konstrukcyjna polega na budowaniu różnych obiektów z klocków lub innych elementów, np. domów, zagród, maszyn, środków lokomocji itp. Do zabaw konstrukcyjnych zalicza się również rozbieranie różnych przedmiotów i ponowne ich składanie. Zabawy konstrukcyjne doprowadzone do końca przyzwyczajają dzieci do wykonywania zadań, przygotowując je w ten sposób do pracy.” [7] Powyższe hasło daje zwięzły opis zabawy konstrukcyjnej oraz wskazuje na jej wartość pedagogiczną.
Od strony psychologicznej zabawy konstrukcyjne analizowała M. Przetacznikowa, która daje następujące określenie: ,,Do zabaw konstrukcyjnych w ich najszerszym znaczeniu zalicza się te wszystkie czynności zabawowe, w których wyniku powstaje określony wytwór”[8].Tym wytworem może być budowla z kloców, ludzik z plasteliny, babka z piasku. Dziecko konstruuje z wyobraźni lub według określonego wzoru. ,,Budując z wyobraźni dziecko nie tylko konstruuje budowle coraz bardziej kunsztowne, ale też czyni to w sposób bardziej planowy i przemyślany”.[9]
Budowanie według wzoru wymaga od dziecka przeprowadzenia operacji analityczno – syntetycznej. Dziecko Konstruując według wzoru musi poddać model analizie: ,,wyodrębnić jego elementy składowe, dokonać ich klasyfikacji, porównać własności konstrukcji i materiału wzoru z własnościami materiału budowanego, jaki dziecko ma do dyspozycji, zaplanować sposób postępowania i w końcu kontrolować stan wytworu w kolejnych etapach jego budowy” [10]. Te same operacje będzie dokonywało podczas opanowywania umiejętności czytania i pisania.
M. Przetacznikowa wskazuje również na wykorzystywanie przez dzieci w wieku przedszkolnym coraz bardziej zróżnicowanego materiału do konstrukcji oraz na coraz bardziej świadome planowanie poszczególnych etapów czynności.
W literaturze psychologicznej i pedagogicznej przyjmuje się, iż zabawy konstrukcyjne obejmują takie czynności dziecka, jak: budowanie z klocków oraz konstrukcje z materiałów plastycznych (pisak, glina, śnieg). Poza tym podziałem należy wymienić: rysunek, malowanie oraz cała sferę czynności artystyczno – technicznych, które odgrywają bardzo istotną rolę w rozwoju psychicznym dziecka.
Twórczość plastyczna jest niezbędna dla każdego dziecka bez względu na efekty końcowe. Dziecko rysując np. postać ludzką musi dokonać wiele operacji. Wyodrębnia i scala pewne cechy i kształty, wyróżnia części ciała, części ubrania. Samodzielnie poznaje i odkrywa właściwości osób czy przedmiotów, angażując funkcję myślenia. Twórczość plastyczna ma duże znaczenie również dla równowagi nerwowej dziecka i jego zdrowia psychicznego, a także rozwoju uczuć. Dziecko, które w przyszłości będzie się ćwiczyło w pisaniu, musi nauczyć się umiejętności niezwykle ważnej dla tej trudnej sztuki: panowania nad ruchami ręki i przechodzenia od ruchów szerokich i płynnych do drobnych, oderwanych i bardziej precyzyjnych.
Większość technik plastycznych pomaga przezwyciężyć te trudności. Dziecko podnosząc swoją sprawność manualną utrwala prawidłowe nawyki w trzymaniu ołówka, kredki, pędzla. Zajęciom plastycznym dziecko zawdzięcza nie tylko rozmach, dynamikę, ale i ukierunkowanie ruchów, spostrzegawczość, ćwiczenie uwagi i współpracy wzrokowo – ruchowej.
Malowanie, które również zaliczamy do zabaw konstrukcyjnych ma bardo istotne znaczenie dla przyszłej nauki pisania. Przy malowaniu mięśnie są rozluźnione, a ruchy szerokie i swobodne. Malowanie grubym pędzlem czy patykiem prostych wzorów w formie szlaczków znakomicie ćwiczy płynność i precyzję ruchów ręki, utrwala kierunek malowania od strony lewej do prawej. Inną formą plastyczną, która znakomicie wpływa na rozwój pomysłowości dziecka jest wycinanie i wydzieranie z papieru. Poza tym angażuje obie ręce, ma dodatni wpływ na dobrą współpracę palców i dłoni oraz nadgarstka. Ciekawą formą zabaw konstrukcyjnych są wszelkiego rodzaju układanki. Ten rodzaj działalności dziecka polega na składaniu z części pewnych całości odpowiednio według kształtu lub barwy. W tej zabawie dziecko musi dokonać analizy podanego wzoru, a potem scalania z dwu części, czyli syntezy wzrokowo – ruchowej.
Reasumując zabawy konstrukcyjne wpływają na rozwój takich cech osobowości, jak: wytrwałość, cierpliwość w dążeniu do celu, pokonywanie przeszkód, co jest bardzo istotne w opanowywaniu trudnej sztuki czytania i pisania. Wpływają na proces uspołecznienia dziecka. Kształtują się takie uczucia jak: życzliwość, koleżeńskość, chęć niesienia pomocy, poczucie obowiązku i odpowiedzialności. Mają ogromny wpływ na rozwijanie sprawności manualnych, wyobraźni, doskonalą koordynację wzrokowo – ruchową. Pobudzają dziecko do samodzielnego myślenia i działania, dają przyjemność estetyczną. Pozwalają na dokładniejsze poznanie rzeczywistości, pogłębiają wiedzę dziecka o otaczającym świecie, kształtują myślenie.
Zabawy ruchowe
Zabawy ruchowe są formą działalności ruchowej charakterystyczną dla wieku przedszkolnego, najbardziej odpowiadającą potrzebom dziecka, wynikają z jego właściwości rozwoju. W zabawach ruchowych pozostawia się dziecku wiele swobody, co wyzwala jego inicjatywę, pomysłowość i samodzielność, pobudza wyobraźnię i ambicję zwłaszcza wtedy, gdy ma powierzoną jakąś rolę.
Konieczność dostosowania i przestrzegania przepisów w zabawach zespołowych wyrabia wewnętrzną dyscyplinę, przyzwyczaja je do dokładności, uczciwości, pewnej odpowiedzialności za to, co wykonuje. W toku zabawy dziecko doznaje uczucia zadowolenia ze spełnienia konkretnego zadania, odczuwa rosnącą potrzebę działania, przezwycięża swoje obawy czy niepokoje.
Zabawa ruchowa ogólnie rzecz biorąc staje się niejako potrzebą, odgrywa rolę czynnika kształcącego, utrwalają wiele pojęć i wiadomości, kształtują nawyki kulturalne, pozytywne cechy charakteru, a szczególnie świadomą dyscyplinę i karność oraz umiejętność współżycia w zespole dziecięcym.
Za pomocą zabawy rozwijamy spostrzegawczość, orientację w przestrzeni, umiejętność oceny odległości i kierunku, poznawanie stosunków liczbowych, rozpoznawanie barw, kształtów itp. Wzrasta liczba nie tylko konkretnych umiejętności ruchowych, jak chwytanie, rzuty, wspinania się, biegi, ale także doskonali się sposób ich wykonywania: większa koordynacja i zharmonizowanie ruchów wykonywanych przez dziecko.
Ruch w rozwoju psychofizycznym małego dziecka jest nie tylko źródłem poznawania otaczającego świata, ale początkiem wszelkich funkcji poznawczych dotyczących również przestrzeni, w której się ono porusza czy pozostaje, a więc rozpoznawania kierunków, nisko – wysoko, dalej – bliżej, góra – dół, pion – poziom oraz prawej i lewej strony w odniesieniu do położenia swego ciała.
Pojmowanie kierunków i umiejętności zastosowania ich w praktyce jest niezbędnym warunkiem w przygotowywaniu dzieci do kreślenia liter. Rozumienie kierunków związane jest niepodzielnie z własnym ciałem i przestrzenią, w której się poruszamy. Pierwszym doświadczeniem w tej dziedzinie jest odczuwanie kierunku wprost oraz prawej i lewej strony, oczywiście w odniesieniu wyłącznie do pozycji ciała.
W zabawach ruchowych podejmowanych z własnej inicjatywy dziecko osiąga szereg sprawności motorycznych. Są one nie tylko doskonałym ćwiczeniem ciała, wyśmienitym bodźcem dla rozwoju fizycznego, ale również poważnym środkiem wychowania umysłowego, a także moralnego. We wszystkich zabawach ruchowych występują niemal wszystkie postacie ruchu, które angażują do pracy wielkie grupy mięśni, a nie jak np. w gimnastyce tylko niektóre ich partie.
Bardzo ciekawą formą zabaw są zajęcia ruchowo – muzyczne, które zdecydowanie wyrabiają pamięć muzyczną, rzutują na rozwój pamięci ogólnej i wszechstronnej tak wzrokowej, słuchowej, intelektualnej, jak motorycznej.
,,Zajęcia łączące ruch z muzyką poprawiają koordynację ruchową, oddziaływają dodatnio na pracę płuc i serca oraz na układ nerwowy. Zajęcia te rozwijają także wyobraźnię dziecka, wzbogacają jego słownictwo i poprawiają mowę”.[11]
Jednym z podstawowych czynników, na którym opiera się nauka czytania jest słuch fonematyczny. Słuch kształcimy, utrwalamy i doskonalimy u dzieci od najmłodszych lat, poprzez ich kontakt z muzyką. Najważniejszą pomocą w tym zakresie jest piosenka. Opracowanie jej w sposób prawidłowy zdecydowanie pomaga przedszkolakowi w trudnej nauce czytania. Ważną sprawą, tak w śpiewie, jak i w nauce czytania, jest posługiwanie się prawidłowo oddechem. Ćwicząc go na zajęciach umuzykalniających, wyrabiamy jednocześnie u dzieci prawidłową artykulację samogłosek.
Zabawy tematyczne
Zabawy tematyczne nazywane są również zabawami w role, twórczymi bądź naśladowczo – czynnościowymi, ponieważ w ich treści można dostrzec czynności stosowane przez ludzi dorosłych w życiu codziennym. ,,Ulubionymi zabawami o charakterze fikcyjnym są... te, w których dzieci przyjmują na siebie role dorosłych”[12]. Dzieci bawią się, więc w policjantów, kierowców, murarzy, ekspedientki itp.
W zabawach tych, jak w żadnych innych, ujawnia się duża pomysłowość i samodzielność dzieci. W dowolny sposób mogą one wyrazić w nich stosunek do otoczenia, zgodnie z tym jak go widzą. Dzieci bawią się naśladując otoczenie – mają wiele okazji do głośnego i swobodnego wypowiadania się, samodzielnego formułowania zdań, co sprzyja rozwojowi myślenia i mowy. Starają się również odtworzyć losy bohaterów bajek, opowiadań, filmów itp., co czyni z zabawy tematycznej doskonałą szkołę pamięci, myślenia i wzbogacania mowy, a tym samym bardzo dobry środek w jego rozwoju umysłowym.
,,Jest rzeczą charakterystyczną, że w zabawie tematycznej nie tylko dzieci grają jakieś role, ale jakieś role przyznają one i przedmiotom”[13]. Barbara Dębska wyodrębniła dwie funkcje materiałów i rekwizytów, jakie dzieci wykorzystują podczas zabawy – funkcja realistyczna i imaginacyjna.
Funkcja realistyczna polega na tym, że dziecko wykorzystując w zabawie jakiś przedmiot posługuje się nim zgodnie z jego pierwotnym przeznaczeniem (np. buduje z klocków dom). Funkcja imaginacyjna ma miejsce wówczas, gdy dziecko przedmiotom wykorzystywanym w zabawie nadaje nowe, wymyślone przez siebie znaczenie (np. klocki są samochodami).
Zabawy tematyczne rozwijają się, wzbogacają i komplikują wraz z rozwojem dziecka i najpełniejszy kształt przyjmują u starszych dzieci przedszkolnych. Zabawy dzieci sześcioletnich tym się różnią od zabaw dzieci młodszych grup przedszkolnych, że łatwo można dostrzec w tych zabawach jakiś plan. Plan ten wyraża się najczęściej tym, że dzieci z góry wyznaczają sobie określone zadanie w zabawie, przy czym dość konsekwentnie dążą do jego realizacji.
W zabawie dziecko kształtuje swoje spostrzeżenia, wyobrażenia, pojęcia i mowę, uczucia i wolę, umiejętności i postawy społeczne. W zabawie tematycznej dziecko kształtuje swoje zdolności umysłowe i podnosi je na wyższy poziom. ,,Twórcze zabawy w role mają ogromne znaczenie dla rozwoju uczuć społecznych i całokształtu procesu socjalizacji dziecka”[14]. Zabawy te kształtują również takie cechy osobowości jak: wytrwałość i cierpliwość w dążeniu do celu, doprowadzenie działania do pożądanego wyniku, pokonywanie przeszkód.
,,W procesie przygotowania dziecka do nauki szkolnej znaczenie rozumienia i posługiwania się symbolami ma pierwszorzędne znaczenie”[15]. W toku opanowywania umiejętności czytania i pisania bardzo ważne są dla dziecka symbole dźwiękowe i wizualne – graficzne.
,,A więc głoska jako pojedynczy dźwiękowy odpowiednik graficznego zapisu litery, zgłoska – będąca zespołem dźwięków oznaczających graficzny znak sylaby, słowo – jako dźwiękowy symbol zespołu graficznych znaków, tworzących całość wyrazu itp.”[16] Pierwszy kontakt z symbolami nawiązuje dziecko samorzutnie właśnie w zabawach tematycznych z użyciem rekwizytów. Zatem zabawy w role przygotowują dziecko do podjęcia nauki czytania i pisania.
Zabawy dydaktyczne
,,Zabawy dydaktyczne, określane również przez Charlote Buhler jako zabawy percepcyjne, tym różnią się od innych, że ich istotą jest rozwiązywanie z góry określonych zadań”.[17]
Zabawy te stymulują rozwój dziecka, wzbogacają jego słownictwo i usprawniają mowę. Mają na celu utrwalanie i uporządkowanie wiadomości, rozwijają spostrzegawczość, pamięć i uwagę, analizę i syntezę wzrokową i słuchową. Służą do porównywania, klasyfikowania i uogólniania. Przyczyniają się, więc do rozwijania logicznego myślenia. Wyrabiają bardzo istotne cechy charakteru, które ułatwiają dziecku start w szkole, a więc: systematyczność, wytrwałość, samodyscyplinę i poczucie sprawiedliwości. Uczą samodzielnego podejmowania zadań, jak również współżycia w grupie rówieśniczej.
Zabawy dydaktyczne mają głównie na celu usprawnianie funkcji poznawczych, rozwijanie percepcji, mowy i myślenia. Szczególną rolę odgrywają zabawy tego typu w grupie dzieci sześcioletnich. Są to przecież dzieci u progu szkoły.
Czynności poznawcze są niezbędne w:
· rozpoznawaniu znaków graficznych, wyrazów, liter, interpunkcji
· kształtowanie słuchu fonematycznego
· rozwijanie myślenia matematycznego
W programie wychowania przedszkolnego zabawy i gry dydaktyczne powinny odgrywać bardzo istotną rolę.
Zabawy i gry dydaktyczne różnią się zasadniczo od zabaw tematycznych i konstrukcyjnych. Różnica ta polega głównie na tym, że zostały one wymyślone przez samych wychowawców, a głównym ich zadaniem jest nauczenie dziecka, zwłaszcza przyswajania takich pojęć, jak: liczba, wielkość, kształt, przestrzeń, czas. Są to pojęcia bardzo trudne dla dziecka w wieku przedszkolnym, dlatego też należy je przybliżać w formie interesującej zabawy. Taką rolę pełni gra dydaktyczna, a wśród nich istotne miejsce zajmują zagadki.
Zagadki są zadaniami, które pobudzają dzieci do bardzo żywej działalności umysłowej. Dziecko, aby rozwiązać zagadkę musi sobie przypomnieć, analizować, porównywać, klasyfikować, uogólniać, przeprowadzać pewien wywód. Rozwiązywanie zagadek sprzyja rozwojowi wyobraźni, pamięci, uwagi, spostrzegawczości. Zagadka wzbogaca słownictwo dzieci, utrwala wiadomości o przyrodzie, społeczeństwie, technice, rozwija pomysłowość, kształci umiejętność uzasadniania.
Zabawy dydaktyczne mają tę szczególną właściwość, że trzeba się ich nauczyć. Przeprowadzone muszą być pod kierunkiem osoby dorosłej ze względu na konieczność przestrzegania przez dzieci prawideł gry, a co za tym idzie uczciwości w rozgrywkach.
Jeżeli nauczycielka dołoży wszelkich starań, aby dzieci uczyły się bawiąc i bawiły się ucząc, wówczas zainteresowanie ich tym, co robią, będzie jednym z ważniejszych warunków osiągnięcia dobrych wyników w nabywaniu umiejętności czytania i pisania.
Istota zabaw tropiących
Zanim dziecko rozpocznie systematyczną naukę w szkole, podstawową
formą jego działalności jest zdobywanie wiadomości o otaczającym je świecie
poprzez zabawę.
Pracując z dziećmi sześcioletnimi ciągle poszukiwałam nowych
pomysłów zabaw.
Rewelacyjnym odkryciem okazały się zabawy tropiące. Na ten rodzaj
zabaw zaczęto zwracać uwagę stosunkowo niedawno.
Zabawa tropiąca, jak piszą B. Muchacka oraz I. Suchanek , przebiega
według określonego porządku. W czasie zabawy muszą być przestrzegane
reguły. Ważne jest dokładne wykonywanie poszczególnych zadań, aby można
podążać do celu.
Każda zabawa tropiąca powinna być opracowana według schematu,
który podają wspomniane wyżej autorki : temat, opis warunków terenowych ,
rodzaj tropu, wprowadzenie do zabawy- przedstawienie przewodnika; zadania
rozpisane na poszczególne etapy, treść listów, instrukcji ; cel- skarb (miła dla
dzieci niespodzianka).
Zabawa tropiąca zawiera trzy podstawowe elementy, są to : znaki, zadania i
skarb.
Znakami mogą być narysowane strzałki, które prowadzą dzieci do celu, lub
rysunki zawierające dokładne instrukcje w jaki sposób należy się poruszać po
terenie, aby znaleźć skarb. Znaki to również rebusy obrazkowo – wyrazowo – cyfrowe oraz listy.
Zadania stosuje się w celu uatrakcyjnienia zabawy, mogą one być bardzo
różnorodne, co będzie widoczne na podanych przykładach.
Skarb, czyli cel tropienia jest bardzo ważnym elementem, ponieważ
motywuje dzieci do działania. Powinien on być dla dzieci ważny.
Zabawy tropiące są istotną formą pracy z dziećmi. Łączą one w sobie treści
z różnych dziedzin wychowania i spełniają różnorodne funkcje.
Mirada