Zatrzymanie.doc

Zatrzymanie

Zatrzymanie jest środkiem przymusu polegającym na chwilowym pozbawieniu wolności określonej osoby. Konstytucja RP tako rzecze: Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania, przekazany do dyspozycji sądu. Jeśli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu, nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowymaresztowaniu wraz z postawionymi zarzutami to należy go zwolnić. (Marszał mówi że 48 godzin to za długo).

Wyróżniamy:
Zatrzymanie pozaprocesowe i zatrzymanie procesowe.

Pozaprocesowe: ustawa o Policji, ABW, SG - Policja ma prawo zatrzymania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego, a także dla mienia oraz osób które na podstawie zezwolenia właściwego organu opuściły areszt śledczy albo zakład karny i w wyznaczonym terminie do niego nie powróciły.

Procesowe dzielimy na:
a) ujęcie

b) zatrzymanie właściwe

ad a) Ujęcie na gorącym uczynku:
- gdy osobę schwytano na gorącym uczynku przestępstwa lub pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa

- każdy może go dokonać, a ujętego oddać należy niezwłocznie w ręce Policji

- warunki: obawa ukrycia się tej osoby lub niemożność ustalenia jej tożsamości.

ad b) Zatrzymanie właściwe jest dokonywane przez Policję:
- wobec osób podejrzanych, co do których istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniły przestępstwo

- warunki: zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się, albo zatarcia śladów przestępstwa, bądź też nie można ustalić jej tożsamości.

Zatrzymanego należy natychmiast poinformować o przyczynach zatrzymania, przysługujących mu prawach oraz wysłuchać go. Zatrzymanie podlega zaprotokołowaniu, odpis protokołu doręcza się zatrzymanemu. Należy mu umożliwić kontakt z adwokatem oraz bezpośrednią rozmowę z nim (czasem w obecności zatrzymującego). O zatrzymaniu należy zawiadomić prokuratora.

Gdy ustanie przyczyna zatrzymania lub upłyną terminy, a także na polecenie sądu lub prokuratora zatrzymanego należy zwolnić.
Konstytucja przewiduje, że każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu celem niezwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia. KPK rozszerza kryteria badania zatrzymania na zasadność, legalność i prawidłowość. Na zatrzymanie przysługuje zażalenie do sądu rejonowego miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania, niezwłocznie należy je rozpatrzyć. Zatrzymanie podlega zaliczeniu na poczet kary. W przypadku oczywiście niesłusznego zatrzymania przysługuje odszkodowanie od Skarbu Państwa za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę.

Środki zapobiegawcze in general

Środki zapobiegawcze to środki zapewnienia prawidłowego przebiegu procesu karnego przez zapobieżenie uchylaniu się oskarżonego od wymiaru sprawiedliwości oraz przed jego działalnością zmierzającą do wprowadzenia bezprawnych zmian w dowodach. Niekiedy spełniają one cele pozaprocesowe.

Dzielimy je na izolacyjne i nieizolacyjne.

Postaci środków zapobiegawczych:

1) tymczasowe aresztowanie

2) poręczenie (majątkowe, społeczne, osoby godnej zaufania)

3) dozór Policji

4) zakaz wydalania się z kraju

5) zawieszenie w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu, nakaz powstrzymania się od określonej działalności lub od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów.

Zasadnicza pozycję ma tymczasowe zaresztowanie, reszta środków zapobiegawczych ma charakter subsydiarny. Wynika to z tego, że: stosowanie pozostałych środków zapobiegawczych jest możliwe tylko wtedy, gdy istnieje podstawa stosowania tymczasowego aresztowania, nie stosuje się go gdy wystarczającym jest inny środek zapobiegawczy, jeżeli natomiast ten środek stanie się nieskuteczny to stosuje się tymczasowe aresztowanie. Środki te stosuje się wyłącznie wobec osoby, przeciwko której toczy się proces karny.

Warunki materialne stosowania środków zapobiegawczych:

- istnienie odpowiedniej podstawy dowodowej (dużego prawdopodobieństwa, że osoba popełniła przestępstwo - zbliżone do pewności, uzasadnienie musi wskazywać dowody)

- istnienie podstawy, a więc pewnego przewidzianego w ustawie stanu, pozwalającego na zastosowanie środka zapobiegawczego

Warunki formalne stosowania środków zapobiegawczych:

- legitymacja organu procesowego (tymczasowe aresztowanie stosuje sąd, pozostałe prokurator - w postępowaniu przygotowawczym sąd rejonowy właściwy miejscowo, na wniosek prokuratora - a w wypadkach nie cierpiących zwłoki także inny sąd rejonowy - prorok może zmieniać na łagodniejszy i uchylać środki stosowane przez sąd w postępowaniu przygotowawczym)

- przesłuchanie przed zastosowaniem środka zapobiegawczego przez organ, który środek stosuje, chyba, że jest to niemożliwe (należy dopuścić do przesłuchania obrońcę, jeśli się stawi)

- wydanie decyzji w formie postanowienia (prokurator i obrońca mają prawo wziąć udział w posiedzeniu sądu dotyczącym przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania oraz rozpoznania zażalenia na zastosowanie lub przedłużanie tego środka zapobiegawczego, środki stosuje się na mocy postanowienia - powinno ono wskazywać osobę oskarżonego, zarzucany mu czyn oraz podstawę prawną zastosowania, w przypadku tymczasowego aresztowania należy ponadto wymienić czas aresztowania oraz termin, do którego ma ono trwać - duże znaczenie ma uzasadnienie - przytoczenie dowodów i okoliczności świadczących o konieczności zastosowania środka)

Kontrola środków zapobiegawczych występuje w następujących formach:
- zażaleniowa (na zasadach ogólnych, do sądu rejonowego, w którego okręgu prowadzi siępostępowanie, sąd rozpoznaje je niezwłocznie)

- na wniosek  (oskarżony może w każdym czasie składać wniosek o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego, rozstrzyga w ciągu 3 dni o tym prorok, a po wniesieniu oskarżenia sąd przed którym postępowanie się toczy, zażalenie na postanowienie w przedmiocie wniosku można wnieść tylko wtedy, gdy wniosek został złożony po upływie co najmniej 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania dotyczącego tego samego oskarżonego)

- z urzędu (obowiązek badania w każdym czasie przez organy procesowe, czy zachodzi potrzeba kontynuowania stosowanego środka zapobiegawczego)

Tymczasowe aresztowanie

Tymczasowe aresztowanie polega na faktycznym pozbawieniu wolności oskarżonego, mającym miejsce w procesie karnym, przed prawomocnym rozstrzygnięciem przedmiotu procesu karnego.Pełni funkcje:

- zapobiegawczą
- ogólnoprewencyjną

Przesłanki negatywne tymczasowego aresztowania, gdy pozbawienie oskarżonego wolności:
- spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo
- pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny

Organ procesowy jest uprawniony a nie zobowiązany, do stosowania tymczasowego aresztowania. Istnieje ogólna przesłanka odpowiedniości materiału dowodowego, na podstawie którego można powziąć podejrzenie zbliżone do pewności, że dana osoba popełniła przestępstwo, druga przesłanka materialna to jedna z pozytywnych przesłanek tymczasowego aresztowania:
- zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, a szczególnie, gdy nie można ustalić jego tożsamości lub nie ma w kraju miejsca stałego pobytu

- zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do fałszywych zeznań lub wyjaśnień, albo w inny sposób bezprawnie utrudniał postępowanie karne

- oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności, nie niższą niż 3 lata

- wyjątkowo, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza, gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził

Wymienione podstawy stosuje się do pozostałych środków zapobiegawczych.

Ograniczenia w stosowaniu tymczasowego aresztowania:

a) terminy tymczasowego aresztowania

b) zagrożenie czynu łagodną karą

c) spodziewany łagodny wymiar kary

ad a) Terminy:
- w postępowaniu przygotowawczym sąd stosuje aresztowanie na czas nie dłuższy niż 3 miesiące (czas winien być w postanowieniu wyraźnie oznaczony, możliwe jest przedłużenie terminu w ramach tych 3 miesięcy)

- gdy ze względu na szczególne okoliczności nie można było ukończyć postępowania przygotowawczego w podstawowym terminie 3 miesięcy, tymczasowe aresztowanie może zostać przedłużone przez sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy na wniosek prokuratora, gdy za chodzi taka potrzeba, na okres nie przekraczający 12 miesięcy

- sąd apelacyjny na wniosek prokuratora apelacyjnego może przedłużyć na czas określony tymczasowe aresztowanie, poza podany wyżej okres, jeżeli taka konieczność zachodzi w związku:
* z zawieszeniem postępowania karnego    * przedłużającą się obserwacją psychiatryczną oskarżonego
* przedłużającym się opracowaniem opinii biegłego * wykonywaniem czynności dowodowych o szczególnej zawiłości
* wykonywaniem czynności poza granicami kraju  * jeśli oskarżony celowo przewleka zakończenie postępowania
* z powodu innych istotnych przeszkód, niemożliwych do usunięcie (nie jest to katalog zamknięty)

- jeżeli przed upływem wskazanego wyżej terminu 12 miesięcy wniesiony zostaje akt oskarżenia do sądu, termin stosowania tymczasowego aresztowania biegnie w dalszym ciągu - sąd właściwy do rozpoznania sprawy, przed którym toczy się postępowanie, może dokonać dalszego przedłużenia stosowania tego środka zapobiegawczego do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd I instancji, przy czym takie przedłużenie łącznie z postępowaniem przygotowawczym nie może przekroczyć 2 lat

- w razie zaistnienia konieczności przedłużenia tego dwuletniego okresu (podczas postępowania przed sądem I instancji przed wydaniem pierwszego wyroku) to sąd przed którym toczy się postępowanie zwraca się do sądu apelacyjnego o przedłużenie na czas oznaczony stosowanego tymczasowego aresztowania
Z wnioskiem o przedłużenie okresu tymczasowego aresztowania powinno się występować z jednoczesnym przesłaniem akt sprawy, nie później niż 14 dni przed upływem dotychczas określonego terminu stosowania tego środka. W post. przygotowawczym sąd orzeka jednoosobowo, zażalenia na postanowienia o zastosowaniu tego środka rozpatruje w składzie trzyosobowym.

W postępowaniu po wydaniu pierwszego wyroku nie stosuje się ww. terminów, możliwe jest decydowanie o tymczasowym aresztowaniu przez sąd przed którym sprawa się toczy (I instancji i odwoławczy) przedłużając każdorazowo na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy.

ad b) Zagrożenie łagodną karą - zagrożenie karą pozbawienia wolności nie przekraczającą roku

ad c) Spodziewany łagodny wymiar kary; zakazuje się tymczasowego aresztowania gdy na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że:
- sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą, albo że

- okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia.

Zakazy z b) i c) nie mają zastosowania gdy oskarżony ukrywa się, uporczywie nie stawia się na wezwania lub w inny sposób bezprawnie utrudnia postępowanie albo nie można ustalić jego tożsamości.

Względy humanitarne decydują o tym, że:

1) o zastosowaniu tymczasowego aresztowania organ stosujący ten środek jest obowiązany bezzwłocznie zawiadomić:
- osobe najbliższą dla oskarżonego
- zakład pracy, szkołę lub uczelnię, dowódcę wojskowego

2) organ stosujący areszt tymczasowy ma obowiązek:
- zawiadomienia o tym sądu opiekuńczego, jeżeli zachodzi potrzeba ustanowienia opieki nad dziećmi aresztowanego

- zawiadomienia wydziału opieki społecznej, jeżeli zachodzi potrzeba roztoczenia opieki nad osobą niedołężną lub chorą, którą aresztowany się opiekował

- przedsięwzięcia niezbędnych czynności do ochrony mienia i mieszkania aresztowanego

Areszt wykonuje się w aresztach śledczych bądź w odpowiednim zakładzie leczniczym.

Aresztowany podlega niezwłocznemu zwolnieniu w następujących wypadkach:
- uniewinnienie oskarżonego
- umorzenie postępowania
- warunkowe zawieszenie wykonania kary
- wymierzenia kary pozbawienia wolności, odpowiadającej co najwyżej okresowi tymczasowego aresztowania

- skazania na karę łagodniejszą niż pozbawienie wolności

- odstąpienia od wymierzenia kary

jeżeli nie jest on pozbawiony wolności w innej sprawie.

Areszt tymczasowy, wywołujący niezamierzoną dolegliwość w postaci rzeczywistego pozbawienia wolności, winien być zaliczony na poczet orzeczonej kary. Decyduje o tym art 63 kk. Zalicza się na poczet orzeczonej kary lub środków karnych okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie, zaokrąglając czas jego stosowania do pełnego dnia. Jeśli chodzi o inną sprawę to zalicza się czas aresztu gdy:
- postępowanie toczyło się równocześnie, chociażby we fragmencie

- zapadł w niej prawomocny wyrok uniewinniający, postępowanie umorzono lub odstąpiono od wymierzenia kary.

Poręczenia

Środek zapobiegawczy o charakterze nieizolacyjnym, łagodniejszym w porównaniu z tymczasowym aresztowaniem. KPK zna trzy rodzaje poręczenia:
a) majatkowe

b) społeczne

c) osoby godnej zaufania

ad a) Poręczenie majątkowe polega, na złożeniu odpowiedniej rękojmi w wartościach majątkowych. W postaci:
- pieniędzy

- papierów wartościowych

- zastawu

- hipoteki

Wysokość, rodzaj i warunki poręczenia majątkowego, termin złożenia przedmiotu należy określić w postanowieniu wydanym przez sąd lub prokuratora biorąc pod uwagę:
- sytuację majątkową oskarżonego lub składającego poręczenie

- wysokość wyrządzonej szkody

- charakter popełnionego czynu

Przedmiot poręczenia składa się w depozycie sądowym. Poręczający zachowuje prawo własności, sąd jednak jest depozytariuszem władając nimi za poręczyciela i w jego interesie. Poręczenie może złożyć sam oskarżony lub inna osoba. Zawiadamia się ją o każdorazowym wezwaniu oskarżonego do stawiennictwa, aby mógł wpłynąć na jego zachowanie. Stanowiące przedmiot poręczenia majątkowego wartości majątkowe lub zobowiązania:
- ulegają przepadkowi albo ściągnięciu w razie ucieczku lub ukrywania się oskarżonego

- można orzec przepadek lub ściągnięcie tych wartości, w przypadku utrudniania przez oskarżonego w inny sposób postępowania karnego.

W takich sytuacjach orzeka sąd, przed którym postępowanie się toczy, a w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora, sąd właściwy do rozpoznania sprawy.  Poręczyciel i oskarżony mają prawo wziąć udział w posiedzeniu sądowym lub złożyć wyjaśnienia na piśmie, oskarżonego pozbawionego wolności sprowadza się na posiedzenie, jeżeli prezes sądu lub sąd uzna to za potrzebne. Na postanowienie w tym przemiocie przysługuje zażalenie.

Przedmiot poręczenia majątkowego przekazuje się lub przelewa na rzecz Skarbu Państwa, pokrzywdzonemu przysługuje pierwszeństwo w zaspokojeniu swoich roszczeń wynikających z przestępstwa, jeżeli w inny sposób nie może uzyskać naprawienia szkody.

Cofnięcie poręczenia majątkowego staje się skuteczne z chwilą:
- przyjęcia nowego poręczenia majątkowego
- zastosowania innego środka zapobiegawczego

- odstąpienia od stosowania tego środka

ad b) Poręczenie społeczne - rękojmia udzielana przez grupę społeczną. W przepisach są dwa rodzaje tego poręczenia:
- jako środka zapobiegawczego

- o walorach probacyjnych

Zapewnienie, że oskarżony stawi się na każde wezwanie oraz, że nie będzie bezprawnie utrudniał postępowania może być przyjęte od:
- pracodawcy, szkoły lub uczelni, w której oskarżony jest pracownikiem, uczniem lub studentem

- organizacji społecznej, której oskarżony jest członkiem

- zespołu żołnierskiego, zgłoszonego za pośrednictwem właściwego dowódcy, jeżeli oskarżony jest żołnierzem

ad c) Poręczenie osoby godnej zaufania, autorytet i oddziaływanie takiej osoby uznaje się za środek wystarczający, aby skłonić oskarżonego do stawienia się na wezwanie organu procesowego i nieutrudniania w inny sposób procesu karnego. Z inicjatywą powinna wystąpić ta osoba. Organ procesowy ma zbadać, czy spełnia ona wymogi by sprostać przyjetym na siebie obowiązkom.

5