Trzecia niepodleg�o��' jakub Karpi�ski Trzecia niepodleg�o�� Najnowsza historia Polski � DAR Kola Przyjaci� BIBLIOTEKI .Q. �wiat Ksi��ki Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media Projekt ok�adki Cecylia Staniszewska, Ewa �ukasik Zdj�cie na ok�adce Andrzej Bernat Redaktor prowadz�cy Tomasz Jendryczko Redakcja Kazimierz Stembrowicz Indeks Kazimierz Stembrowicz 'f! ��� Redakcja techniczna Miros�awa Kostrzy�ska Korekta Jacek Ring Beata Paszkowska Wypo�yczalnia Nr.__ * Nr Inw. w Copyright � by Jakub Karpi�ski Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media �wiat Ksi��ki Warszawa 2001 Dzia� Handlowy ul. Roso�a 10,02-786 Warszawa tel. 0-22 645 82 41 fax 0-22 648 47 31 zamowienia@bertelsmann.de Sk�ad i �amanie Joanna Duchnowska Druk i oprawa Bia�ostockie Zak�ady Graficzne S.A. ISBN 83-7311-156-5 Nr 3300 SPIS TRE�CI ROZDZIA� l Ustr�j komunistyczny w Polsce: czym byl, sk�d si� wzi��, jak si� zmienia�. ... 7 ROZDZIA� 2 Zmiany w Polsce w latach osiemdziesi�tych. Opozycja. �Solidarno��". Stan wojenny. Podziemie. Zmiany gospodarcze. Sp�ki. Uw�aszczanie nomenklatury ................................... 25 ROZDZIA� 3 W stron� porozumienia. Spotkania w Magdalence i przy �okr�g�ym stole". Opozycja bli�ej w�adzy .............................. 42 ROZDZIA� 4 Wybory czerwcowe w roku 1989. Jaruzelski prezydentem PRL. Premierostwo Kiszczaka i Mazowieckiego. � Gruba linia ". Rz�d koalicyjny. Reformy Balcerowicza. Nowa nazwa pa�stwa: Rzeczpospolita Polska. .......... 59 ROZDZIA� 5 Europa �rodkowa i Wschodnia w latach 1989-1993 ............... 73 ROZDZIA� 6 Pa�stwa ba�tyckie ................................. 89 ROZDZIA� 7 Rozwi�zanie PZPR. Wojna na g�rze. Powstawanie partii politycznych. Wybory prezydenckie w roku 1990. Lech Wa��sa prezydentem. Rz�d Jana Krzysztofa Bieleckiego. .............................. 102 ROZDZIA� 8 Rozpad ZSRR. Rosja i Wsp�lnota Niepodleg�ych Pa�stw. ............ 122 ROZDZIA� 9 Wybory parlamentarne w roku 1991. Rz�d Jana Olszewskiego. Traktat z Rosj�. Pr�ba lustracji .................................. 138 5 ROZDZIA� 10 Liberalno-chrze�cija�ska koalicja z lat 1992-1993. Rz�d Hanny Suchockiej. Ma�a konstytucja. Wotum nieufno�ci. Prezydent Wa��sa rozwi�zuje parlament ................................... 156 ROZDZIA� 11 Zwyci�stwo lewicy w roku 1993. Koalicja SLD-PSL (rz�dy Waldemara Pawlaka i J�zefa Oleksego) ................................. 172 ROZDZIA� 12 Wybory prezydenckie w roku 1995. Premier Oleksy pos�dzony o szpiegostwo . . 187 ROZDZIA� 13 Rz�d W�odzimierza Cimoszewicza. Konstytucja z 2 kwietnia 1997 roku. Ustawa lustracyjna. Nowe prawo karne ........................ .. �. 197 ROZDZIA� 14 >*' UiMroS Europa �rodkowa i Wschodnia w latach 1 994-2000 . .......... .... , ,/( 209 ROZDZIA� 1 5 wo J. ,.if'U" , Wybory parlamentarne w roku 1997. Koalicja AWS-UW. Rz�d Jerzego Bu�ka. Wybory samorz�dowe. Nowy podzia� terytorialny. Reformy spo�eczne . . .Y;. .' 217 ROZDZIA� 16 Rozpad koalicji AWS-UW. Wybory prezydenckie w roku 2000. Przegrup^anw na prawicy . .............................. ^". �; '. . . 234 ROZDZIALI? . . ..,,,, ' *'M ' ' � , j . � r, � i '�' � '; *'' >-,!.<"...� i - ' . v.'-.>.v -., Dane o ludno�ci. Zmiany spo�eczne . ... ...:., , ... -. . . ^ . ..��;> '� ..<.,. �, 245 ' ^ -\',-:.-fl, ' fcmA.wJt�Jfi.: �MMKwiHWA.iL^i/l i l3 ROZDZIA� 18 Polityka zagraniczna 254 ROZDZIA� 19 Przemiany gospodarcze . . 267 ROZDZIA� 20 �rodki masowego przekazu 276 ROZDZIA� 21 289 ROZDZIA� 22 Polska w drugiej po�owie XX wieku. Przebyta droga. ............ 304 PREZYDENCI, RZ�DY I PARLAMENTY PRL IRP W LATACH 1989-2001 3 17 BIBLIOGRAFIA ............................... 331 INDEKSNAZWISK .......: . :V. :' .' ...:............ u--j 337 ROZDZIALI Ustr�j komunistyaajfwPiOlseie.-cZym �ry�.sk�dst�w�iitf, jak si� zmienia� Polska w latach dziewi��dziesi�tych odchodzi�a od komunizmu. Twier- dzono do�� powszechnie, �e przemiany w Polsce powinny zmierza� - i nawet zmierzaj� - w stron� normalno�ci. Pod koniec lat osiemdzie- si�tych i na pocz�tku lat dziewi��dziesi�tych uwa�ano na og�, �e g��bo- kie zmiany s� konieczne, ma�o kto spiera� si� o ich potrzeb�, a kierunek zmian: �od komunizmu", budzi� niewiele kontrowersji. Ludzie, kt�rzy d�u�ej �yli pod w�adz� komunist�w, cz�sto byli ju� do tej w�adzy w jaki� spos�b przyzwyczajeni i sporo wiedzieli o jej dzia�aniu, ale przyzwycza- jeniu towarzyszy�o przekonanie, �e komunizm jako ustr�j (komunizm lub socjalizm nazywany realnym) jest podtrzymywany sztucznie i si��, z wie- loma elementami tragikomicznymi. Normalno��, kt�r� chciano w Polsce przywr�ci�, uto�samiano ze �wiatem zachodnim, od kt�rego przez p� wieku w�adze komunistyczne stara�y si� trzyma� Polak�w z daleka, cho ci�� to si� nie uda�o i wielu ludzi w Polsce wiedzia�o, co dzieje si� na Za- chodzie. Gdy komuni�ci rz�dzili, istnieli zwolennicy tego ustroju, ale mo�na by�o domy�la� si�, �e r�wnie� oni maj� w�tpliwo�ci co do komunistycz- nych idea��w. O w�tpliwo�ciach �wiadczy�o to, jakie ubrania i samochody funkcjonariusze komunistyczni uwa�ali za warto�ciowe, �wiadczy�y kraje, w kt�rych zdarza�o im si� trzyma� pieni�dze (raczej nie w Bu�garii ani nie w Zwi�zku Radzieckim). �wiadectwem w�tpliwo�ci by�y tak�e sklepy Peweksu. M�odszym czytelnikom nale�y wyja�ni�, �e kupowano w tych sklepach lepsze towary za prawdziwe pieni�dze. Nie by�o rozbie�no�ci opinii co do tego, �e te lepsze towary i prawdziwe pieni�dze pochodz� spoza kraj�w komunistycznych. l Powojennym d��eniom do budowy w Polsce nowego ustroju od po- ^�tku towarzyszy�y op�r i przeciwdzia�anie. Pr�by komunizacji splata�y � z dekomunizacj� (rozumian� jako os�abianie zasadniczych cech ustro- .), wsp�praca z w�adz� s�siadowa�a z opozycj�, oporem i niezale�no- ;i�. Jest zrozumia�e, �e w licznym i zr�nicowanym spo�ecze�stwie po- awy i dzia�ania by�y rozmaite. Wielu ludzi po prostu chcia�o przetrwa� liezbyt przyczyniali si� do budowy ustroju, nie pr�bowali te� go ucywi- zowa�, zmniejszy� jego dolegliwo�� czy os�abi� jego si��. Zdarza�a si� >atia, niech�� do dzia�ania, poczucie niemo�no�ci, do kt�rych przyczy- a�y si� kary dla niesubordynowanych, wymierzane przez w�adze, sto- ij�ce szczeg�lnie ostre represje na pocz�tku swego panowania. W�adzy imunistycznej nie uda�o si� jednak przerwa� d��e� ludzi do realizacji arto�ci, do kt�rych ju� nieraz d��ono w historii Polski. W�r�d tych war- �ci by�y wolno��, niepodleg�o��, demokracja. Ludzie, kt�rzy w opozycji w latach osiemdziesi�tych w ruchu �Solidarno�ci" dzia�ali na rzecz nia�, chcieli odzyska� wolno�� i niepodleg�o��, stworzy� pa�stwo prawa zbudowa� demokracj�. Wielu chcia�o odtworzy� zwyczajn� kapitali- yczn� gospodark� wraz z takimi jej instytucjami jak wolny rynek oraz awo zobowi�za� i odszkodowa�, strzeg�ce transakcji. Czasem, co praw- i, d��ono do zmian bez nazywania ich wprost, na przyk�ad chciano zbu- >wa� kapitalizm bez u�ywania jego nazwy. Je�li chce si� zrozumie� drog�, kt�r� sz�a Polska, odzyskuj�c wolno�� liepodleg�o��, warto zastanowi� si� nad punktem wyj�cia: przypomnie� ibie, czym by�, jak si� zmienia� i sk�d si� wzi�� porzucany przez Polsk� tr�j komunistyczny. Komunizm by� najpierw ideologi�, krytyk� dziewi�tnastowiecznych 'o�ecze�stw przemys�owych i zbiorem idei - niezbyt precyzyjnych - do- cz�cych przysz�ego spo�ecze�stwa. Has�a i cele ideologiczne podj�� - jmienia� je w swojej propagandzie i w praktycznych zastosowaniach - imunistyczny ruch polityczny, czyli zesp� organizacji pos�uguj�cych si� eologi� i dzia�aj�cych w imi� ideologii, a wi�c przede wszystkim partie imunistyczne. Obok ruchu politycznego, kierowanego przez partie ko- unistyczne, i obok ideologii, zawartego w niej obrazu^praw aktualnych >rzysz�ych, trzecim aspektem lub wymiarem komunizmu by� rzeczywi�- 3 istniej�cy system spo�eczny, ustr�j budowany przez komunist�w, gdy � zdobyli w�adz�. W tym systemie w r�nym stopniu realizowano wska- nia ideologiczne w praktyce. Jednym z g��wnych projekt�w spo�ecznych, idei przewodnich ideologii imunistycznej, by�a likwidacja w�asno�ci prywatnej i zast�pienie jej w�asno�ci� wspom�. Od �aci�skiego s�owa communis - wsp�lny - wzi�a si� nazwa tych idei. Komuni�ci byli przekonani, �e propaguj� idee �s�usz- ne i naukowe", �e odkryli prawa historii, chocia� trudno by�o od nich si� dowiedzie�, jak owe prawa brzmi� i co w'a�ciwie stwierdzaj�. Komuni�ci uwa�ali, �e nowy ustr�j, kt�ry zamierzali zbudowa�, jest konieczny, za- pewniony przez prawa mstorn, a jednocze�nie wano i nale�y wspomaga� dzia�anie tych praw p? zez akcje zbrojne - zrewoltowanych t�um�w czy wojska - kierowane przez Kumumsi�w. z^oume z uoKtryn� komunistycz- n�, ludzie dziel� si� m klasy, kt�re walcz� i powinny walczy� ze sob�. Komuni�ci twierdzili, �e nies�uszne si�y starego porz�dku nale�y zwalcza� w imi� budowy przysz�ego spo�ecze�stwa. iviarksizm oy� ideologi� komu- nist�w, a marksi�ci powtarzali stwierdzenie Karola Marksa (1818-1883), tw�rcy doktryny, �e historia uoiycficzasowego spoieczensiwa jest nistori� walk klasowych, l jmuni�ci d��yli do zniszczenia klas wstecznych, niew�a�ciwych i nies�usznych, i v tym celu podejmowali walk� klasow�. G�osili, �e s� si�� post�pu i reprezentuj� uciemi�ony pioieiariai. u���c do jego panowania, c, .cieli ustanowi�, jak twierdzili, dyktatur� proletariatu, w imi� obiektywnych interes�w ludzi pracy, czyli bez wzgl�du na to, co my�leli o tym sami zainteresowani, o wiadomo�� proletariatu, jak twieiuzi- li komuni�ci, I� a�e by...
Uuulusiaaa