PSYCHICZNE PRZYSTOSOWANIE STUDENTÓW PEDAGOGIKI.doc

153

Marzena sendyk

Uniwersytet Zielonogórski

Psychiczne przystosowanie STUDENTÓW pedagogiki

w uczelni wyższej

Problem przystosowania należy do często badanych i analizowanych w literaturze. Autorzy nie są jednak zgodni w rozumieniu tego pojęcia. Przystosowanie społeczne jest, bowiem terminem powszechnie używanym zarówno w języku potocznym, jak i w języku wielu dyscyplin naukowych, przede wszystkim zaś socjologii, psychologii, a także pedagogiki. W zależności od rozpatrywanego aspektu przystosowania jednostki do środowiska można, zdaniem Z. Sękowskiej wyróżnić, co najmniej trzy grupy definicji tego pojęcia.[1]

Pierwsza grupa określeń wiąże się z dopasowaniem, adaptacją organizmu. W tym ujęciu, przystosowanie oznacza regulowanie wzajemnych stosunków organizmu z otoczeniem przez zmiany w organizmie stosowne do zmiany stanu otoczenia.[2] Zmiany te dotyczą przekształcania struktury lub funkcji organizmu stosownie do warunków życia, bądź też obejmują procesy homeostazy polegające na utrzymaniu stałości środowiska wewnętrznego, mimo zmian środowiska zewnętrznego.

Druga grupa określeń wiąże przystosowanie z dążeniem do zaspokojenia potrzeb. Przystosowanie polega, więc na osiągnięciu możliwości pełnego zaspokojenia potrzeb w danym środowisku. Zdaniem A. Lewickiego, przystosowanie społeczne to „(...) umiejętność zaspokojenia przez danego osobnika w warunkach danego środowiska potrzeb rozumianych szeroko jako dążenie do określonych celów, zarówno zdobywczych jak i obronnych, zgodnych z normami i wartościami akceptowanymi w środowisku życia jednostki”.[3]

W trzeciej grupie definicji podkreśla się podejmowanie przez człowieka aktywności w grupie społecznej. W. Bruce podaje, że przystosowanie to: zdrowe, aktywne uczestnictwo w działalności grupy, podejmowanie odpowiedzialności i unikanie wszelkiego oszukiwania siebie w trakcie procesu przystosowywania się umożliwiające pełny udział w działalności innych i optymalny rozwój osobowości.[4]

Wielu autorów podkreśla, że przystosowanie nie polega wyłącznie na zgodności norm i wartości, którymi kieruje się człowiek, z systemem celów i norm akceptowanych społecznie, ale jest ono formą aktywnego ustosunkowania się wobec środowiska z jednoczesnym respektowaniem jego wymagań. „Jest twórczym uzgadnianiem własnych propozycji jednostki z naciskiem otoczenia oraz wymagań środowiska z wybiórczą aktywnością podmiotu.”[5] Proces ten oznacza pewną równowagę między dwoma przeciwstawnymi mechanizmami adaptacyjnymi: akomodacją, czyli dostosowaniem do otoczenia i asymilacją, czyli dostosowaniem otoczenia do przystosowującego się podmiotu. Nadmierny wzrost poziomu akomodacji rozwija konformizm społeczny, zaś - asymilacji prowadzi do nonkonformizmu społecznego, nadmiaru autonomii i zerwania więzi społecznych.[6]

Przystosowanie społeczne nie jest, zatem stanem statycznym, ale dynamicznym wielopoziomowym i wielokierunkowym procesem, uzależnionym - zdaniem A. Schneidersa - od wielu czynników wewnętrznych i zewnętrznych.[7] Dla procesu przystosowywania się studenta w uczelni wyższej ważny jest niewątpliwie stopień podobieństwa wymagań stawianych przez wykładowców, krąg rówieśniczy, itp. do analogicznych wymagań stawianych jemu wcześniej, jako uczniowi szkoły średniej.[8] Jednak obok takich czynników jak studia i aktywność z nimi związana, wymienić należy zmianę miejsca zamieszkania, osłabienie kontaktów z rodziną, czy też podjęcie pracy zawodowej.[9] Wpływ na tempo i zasięg przystosowania mają również uwarunkowania osobowościowe, np. potrzeby, poziom aspiracji edukacyjnych, motywacja uczenia się.[10]

Z. Skorny analizując pojęcie dostosowania i niedostosowania, za jednostkę przystosowaną uznał taką, która potrafi współdziałać z innymi, podporządkować się wyznaczonym normom społeczno-moralnym, przezwycięża konflikty, zachowuje równowagę psychiczną w trudnych sytuacjach, zna swoje dążenia i cele, które stara się konsekwentnie realizować, co świadczy o jej emocjonalnej i społecznej dojrzałości.[11] Jednostka przystosowana preferuje prospołeczne formy działania, które czynią ją zdolną do pozytywnych interakcji społecznych w grupie oraz do konstruktywnego współdziałania z nią.[12]

Z kolei złe przystosowanie jest, według A. Frączka, konsekwencją tzw. frustracji generalnej, polegającej na niezaspokojeniu większości potrzeb.[13] Częstymi przejawami złego przystosowania są: poczucie niższości, niesprawiedliwości, depresja, przewrażliwienie, niezwykła zależność w stosunkach przyjacielskich, nieumiejętność dostosowania się do okoliczności stwarzanych przez życie społeczne, obawa przed niepowodzeniem i nieokreślony lęk w nowych sytuacjach, poczucie izolacji, duża wrażliwość na pochwałę i naganę, nieliczenie się z wymaganiami życia społecznego.

Przystosowanie społeczne rozumieć można w kategoriach szerszych, np. jako zjawisko socjologiczne i społeczne lub węższych - jako zjawisko psychologiczne. Przystępując do badań dotyczących przystosowania studentów odwołano się do propozycji W. Kozłowskiego[14] i przyjęto to drugie, węższe ujęcie, koncentrując się na psychicznych doświadczeniach młodzieży. Psychiczne przystosowanie wyraża się, zatem w emocjonalnej akceptacji otoczenia (zadowolenie z sytuacji, w jakiej się osoba znajduje) i akceptacji w sensie poznawczym (poczucie sensowności funkcjonowania uczelni i swoich w niej działań).

Badania empiryczne zrealizowano w maju 2004 roku wśród studentów I i III roku pedagogiki Uniwersytetu Zielonogórskiego. Objęto nimi 119 osób (w tym 65 osób studiujących na I roku i 54 osoby z III roku pedagogiki ze specjalnością: Opieka i Profilaktyka Środowiskowa oraz Rewalidacja Osób Chorych). Kwestionariusz ankiety zawierał pytania odnoszące się do czternastu wcześniej wytypowanych wskaźników psychicznego przystosowania studentów w uczelni wyższej.

Na podstawie częstości występowania przyjętych wskaźników przystosowania, dokonano oceny stopnia ich nasilenia. Wprowadzono ocenę punktową za wybór poszczególnych odpowiedzi („nie” - 1 punkt, „raczej nie” - 2 punkty, „raczej tak” - 3 punkty, „tak” - 4 punkty, przy czym w zakresie wskaźnika dotyczącego poczucia osamotnienia wprowadzono odwrotną skalę). W tabeli nr 1 zaprezentowano średnie wyniki uzyskane przez badanych w zakresie poszczególnych przejawów psychicznego przystosowania.

Tabela nr 1. Średnie wyniki w zakresie wskaźników psychicznego przystosowania.