Istnieją dwie definicje ekonomii :

1)      Ekonomia – jest nauką badającą w jaki sposób ludzie radzą sobie z rzadkością tj. brakiem nieograniczonej dostępności dóbr, jak rozwiązują dotkliwy problem alokacji ograniczonych zasobów w celu zaspokojenia konkurencyjnych potrzeb, aby zaspokoić tyle, ile jest w danej sytuacji możliwe.

2)      Ekonomia – to nauka o procesach gospodarczych, która stara się wykrywać i opisywać prawidłowości rządzące tymi procesami (prawidłowości ekonomiczne). Nauka ta pokazuje w jaki sposób ludzie działając w różnych warunkach społeczno-gospodarczych korzystają z różnych ograniczonych zasobów prowadząc działalność gospodarczą oraz jak je rozdzielają pomiędzy różne, konkurencyjne zastosowania, a także czym się kierują przy podejmowaniu takich decyzji. Ekonomia wskazuje również czy dany zasób wykorzystywany jest efektywnie i analizuje wyniki, od których uzależniona jest efektywność gospodarowania.

Funkcje ekonomii:

FUNKCJA POZNAWCZA – polega na tym, że ekonomia dostarcza wiedzy o kategoriach, zjawiskach i procesach gospodarczych, o rządzących nimi prawidłowościach oraz o ich przyczynach i skutkach. Pozwala to odpowiedzieć na pytania, co i jak i dla kogo produkować.

FUNKCJA APLIKACYJNA – polega na tym, że ustalenia ekonomii i wynikające z nich wnioski dostarczają wskazówek przydatnych w działaniach gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, państwa itp. podmiotów. Wskazówki te ułatwiają tym podmiotom podejmować prawidłowe decyzje (decyzje dotyczące zjawisk ekonomicznych )

Ekonomia jako dyscyplina wiedzy dzieli się na dwie części :

MAKROEKONOMIA – zajmuje się analizą gospodarki jako całości, bada m.in. czynniki wypływające na poziom i zmianę globalnej (łącznej) produkcji i konsumpcji gospodarczej, globalnej podaży produktów i usług, globalnego popytu na nie, ogólnego (średniego) poziomu cen tych dóbr, globalnego zatrudnienia i inwestycji, dochodów i wydatków budżetu państwa. Makroekonomia zajmuje się więc badaniem wielkości agregatowych czyli wielkości dotyczących danej gospodarki danego państwa.

MIKROEKONOMIA – (jest to analiza pewnych rynków w skali znacznie mniejszej niż w makroekonomii ) zajmuje się przede wszystkim poszczególnymi elementami tworzącymi gospodarkę takimi jak : gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwo, sektory gospodarki, rynki określonych produktów i usług. Mikroekonomia analizuje sposób działania oraz zachowania się na rynku poszczególnych producentów i konsumentów, sprzedawców i nabywców. Bada też czynniki wpływające na kształtowanie się wielkości produkcji oraz podaży poszczególnych produktów i usług, rozmiaru popytu na nie w jakościach ich cen itp. kategorii.

Gospodarka i systemy gospodarcze

Całokształt warunków o charakterze materialnym, instytucjonalnym, społecznym, politycznym itp. tworzy gospodarkę i system gospodarczy na który składają się również mechanizmy gospodarowania. Natomiast gospodarkę można potraktować jako pewien dający się wyodrębnić element.

Typy gospodarki:

              gospodarka rynkowa – to gospodarka w której zasadniczym regulatorem procesów gospodarczych jest samoczynnie działający rynek, czy też mechanizm rynkowy.

              gospodarka nakazowa – to gospodarka w której procesy gospodarcze regulowane są głównie za pomocą różnego rodzaju nakazów, zakazów wydawanych przez biurokrację państwową.

Nieograniczone potrzeby ludzkie i rzadkość czynników produkcji :

Zasoby to rzeczy wykorzystywane do produkcji dóbr i usług, ich ilość jest ograniczona w swej wielkości, zasoby można zaliczyć do następujących kategorii:

Þ    Ziemia / zasoby naturalne – obejmuje obszar powierzchni ziemi i wszystko to co w naturze jest użyteczne w procesie produkcji.

Þ    Praca / zasoby ludzkie – obejmuje każdy sposób w jaki ludzka energia fizyczna lub umysłowa może być racjonalnie wykorzystywana.

Þ    Kapitał / dobra inwestycyjne – obejmuje wszelki wynik procesu produkcyjnego, który jest przeznaczony do późniejszego wykorzystania w procesie produkcji (budynki,narzędzia)

Þ    Technologia – to wiedza w jaki sposób zasoby mogą być łączone w procesie produkcyjnym w przeciwieństwie do fizycznych ograniczeń ludzkiego świata, potrzeby zgłoszone przez ludzi są nieograniczone.

Ekonomia bada więc procesy gospodarcze tzn. procesy produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji środków zaspokajających ludzkie potrzeby. Działalność ludzką polegającą na wytwarzaniu różnych środków niezbędnych do zaspokojenia potrzeb ludzkich nazywamy PRODUKCJĄ.

Natomiast otrzymane na skutek tej działalności dobra i usługi nazywamy mianem PRODUKTÓW.

Produkcja jest możliwa  dzięki wykorzystaniu czynników produkcji. Wybór celów oraz środków potrzebnych do ich zaspokojenia stanowi istotę procesu gospodarowania. Problem rzadkości zasobów istnieje w każdym momencie, dlatego gospodarowanie polega na ciągłym dokonywaniu wyrobów przez jednostki gospodarujące. Każdemu z tych wyrobów towarzyszą dwa efekty : korzyści i koszty.

Decydując się bowiem na podjęcie określonej działalności gospodarczej jednostka spodziewa się osiągnąć pewne korzyści z dokonanego wyboru. Jednocześnie jednak każde osiągnięcie korzyści oznacza powstanie kosztu alternatywnego tzn. kosztu utraconych korzyści z odmiennych zastosowań posiadanych zasobów.

Proces gospodarowania, podmioty i decyzje gospodarcze.

Procesy gospodarcze są powtarzalne z uwagi na rozwój potrzeb. Procesy te, które zachodzą w sferze produkcji, wymiany, konsumpcji, dóbr nazywa się mianem gospodarowania.

Wyróżnia się 3 typy podmiotów, które występują w każdej gospodarce :

v     Przedsiębiorstwo – to zespół ludzi lub pojedynczy ludzie dysponujący określonymi środkami niezbędnymi do regularnego prowadzenia działalności gospodarczej w sferze produkcji. Działalność ta jest nastawiona na uzyskanie możliwie jak największego zysku.

v     Gospodarstwo domowe- to najmniejsza komórka społeczna (najczęściej rodzina), która gromadzi dochody i wspólnie je wydaje, aby zaspokoić swoje potrzeby konsumpcyjne. Gospodarstwo domowe pełni dwie funkcje :

-          konsumpcyjną – gdyż decyduje na jakie cele przeznaczyć dochody oraz nagromadzone oszczędności

-          produkcyjną – ponieważ decyduje w jaki sposób zdobywać dochody

v     Państwo – to złożona, zróżnicowana wewnętrznie, wieloszczeblowa struktura administracyjna społeczeństwa zamieszkująca określone terytorium.

Transakcje dokonywane przez gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa .

Racjonalność gospodarowania i rachunek ekonomiczny.

Nauką, która zajmuje się problemami racjonalnego działania jest PRAKSEOLOGIA. Jedną z jej fundamentalnych zasad jest zasada racjonalnego gospodarowania, która formułuje się w 2 wariantach :

1)     należy dokonać takiego wyboru aby dany efekt osiągnąć przy użyciu najmniejszego nakładu środków.

2)     należy dokonać takiego wyboru aby przy danym nakładzie środków osiągnąć największy efekt.

Kiedy odnosimy uzyskiwane z działalności gospodarczej efekty do ponoszonych za nią nakładów określamy ekonomiczną efektywność gospodarowania. Natomiast porównywanie uzyskiwanych z danej działalności efektów z ponoszonymi w związku z tą działalnością nakładami w celu wybrania możliwie najlepszych czyli najbardziej efektywnych ekonomicznie wariantów decyzji nazywamy rachunkiem ekonomicznym.

Granica możliwości produkcyjnych.

Gospodarowanie czyli konieczność dokonywania wyborów jest zawsze zdeterminowana danymi zasobami i rozwojem technologii. Wybory gospodarcze, jakie mogą podejmować podmioty gospodarcze ilustruje granica możliwości produkcyjnych (krzywa transformacji).

D

G

                          Produkcja chleba

                              (w tonach)

A

F

                          700 000 ton   P 1

B

                         500 000 ton   P 2

                            100 000 ton     P 3

C

  E

                                                                     100 000 000     400 000 000    600 000 000        produkcja maszyn (w mln szt.)

Punkt F nie jest efektywny bo nie wykorzystuje wszystkich zasobów (nie leży na krzywej transformacji )

W punkcie D wszystkie zasoby w gospodarce są przeznaczone na produkcję chleba.

W punkcie E wszystkie zasoby w gospodarce są przeznaczone na produkcję maszyn.

Załóżmy, że w danym państwie można produkować tylko 2 dobra chleb i maszyny (potrzebne do jego produkcji). Teoretycznie wszystkie zasoby będące w dyspozycji można skierować albo na produkcję chleba albo na maszyny. W I wypadku można też produkować oba te dobra równocześnie. Po połączeniu punktów A, B , C otrzymujemy tzw. krzywą transformacji zwaną też granicą możliwości produkcyjnych. Przemieszczając zasoby z produkcji chleba do produkcji maszyn lub odwrotnie dokonujemy swoistej transformacji jednego dobra w drugie (stąd nazwa krzywa transformacji).

Równocześnie krzywa ta, łączy punkty leżące na obrzeżu całej mapy punktów reprezentujących różne możliwe warianty wykorzystania zasobów gospodarczych (stąd granica możliwości produkcyjnych) znajdują się więc na niej tylko warianty ekonomicznie efektywne, gdyż są one względem siebie niejako konkurencyjne, ponieważ w każdym wypadku mniejsza ilość jednego dobra jest zrównoważona większą ilością drugiego dobra. Np. przy przejściu z punktu A do punktu B zmniejszeniu produkcji chleba towarzyszy zwiększenie produkcji maszyn. W porównaniu więc z wariantem A wariant B podobnie jak inne warianty położone na krzywej. Jest więc efektywny.

Nie jest efektywny wariant F który oznacza mniejszą produkcję zarówno chleba jak i maszyn a tym samym niepełne wykorzystanie istniejących zasobów gospodarczych . Z kolei wariant G jest przy danych zasobach i danym poziomie wiedzy i techniki nieosiągalny.

Punktom F i G odpowiadają inne niż zaznaczone krzywe transformacji. Położenie bowiem krzywej transformacji zależy od zasobów oraz ich efektywności wykorzystania, która z kolei jest uzależniona od takich czynników jak : wiedza, umiejętności ludzi, dyscyplina pracy, poziom techniki produkcji.

Metody badań ekonomicznych, kategorie i prawa ekonomiczne.

Prawa ekonomiczne – to wykryte, opisane prawidłowości rządzące procesami gospodarczymi. Opisują one stałe, powtarzające się związki między elementami procesu gospodarowania.

Ekonomia posługuje się takimi metodami jak :

-          obserwacja rzeczywistości

-          analiza faktów i danych statystycznych

Stara się określić które z zależności zachodzących między podmiotami gospodarczymi są istotne. W związku z tym ekonomia tworzy pewne kategorie ekonomiczne, którymi są abstrakcyjne pojęcia wyrażające ogólne właściwości różnych elementów i aspektów procesów gospodarowania np. praca, produkcja, popyt, podaż, rynek, cena i dochód.

Ustalanie istotnych, powtarzalnych związków i zależności między kategoriami ekonomicznymi jest równoznaczne z formułowaniem praw ekonomii a łączenie tych praw w zwarte, powiązane ze sobą logiczne systemy z konstruowaniem teorii ekonomicznych. Teorie te usiłują objaśniać i interpretować rzeczywistość gospodarczą. Dostarczają ogólnego obrazu procesów i zjawisk gospodarczych, w obrazie tym eksponuje się to co jest istotne i typowe a pomija się to co nieistotne i nietypowe.

MODELE EKONOMICZNE

Teorie ekonomiczne operują pewnymi założeniami upraszczającymi rzeczywistość. Taki uproszczony obraz rzeczywistości gospodarczej to model ekonomiczny. Pokazuje on zależności między różnymi zjawiskami ekonomicznymi. Bardzo często wykorzystuje on klauzulę „ceteris paribus „ , które przełożone na polski oznacza „ przy innych warunkach niezmienionych”.

Klauzula ta oznacza takie postępowanie badawcze w sytuacji gdy jakaś wielkość określona jest przez kilka czynników i chcemy uchwycić zależność między zmianami jej wielkości, a zmianami jednego z czynników to przyjmujemy, że pozostałe czynniki nie zmieniają się.

W modelach ekonomicznych istotną rolę odgrywają zależności między zmiennymi odpowiadające związkom między kategoriami ekonomicznymi. Można wyodrębnić z grupy zmiennych :

-   zmienne w postaci zasobów, które przedstawiają wartość pewnych wielkości ekonomicznych w danym momencie np. dług publiczny czy wartość kapitału przedsiębiorstwa

- zmienne w postaci strumieni – które wyrażają wartości pewnych wielkości ekonomicznych w jakimś okresie np. wpływy z podatków państwa w ostatnim roku czy też wydatki całej rodziny na produkty i usługi w ciągu 1 miesiąca.

Rynek i klasyfikacja rynków.

RYNEK – to proces przy pomocy którego kupujący i sprzedający określają co chcą sprzedać lub kupić i na jakich warunkach. Jest to więc całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunki w jakich transakcje te przebiegają. Rynek doskonały charakteryzuje się spełnieniem następujących warunków:

1)     rozproszenie po stronie popytu i podaży

(tzn. każdy z podmiotów dysponuje jednakową siłą i jest ich bardzo dużo w rezultacie żaden z tych podmiotów nie może wpływać na kształtowanie się cen.)

2)     brak barier wejścia na rynek

(tzn. że istnieje możliwość wejścia na rynek oraz wyjścia z niego jak również łatwość zmiany zastosowania zasobów. )

3)     przejrzystość

( która oznacza to, że sprzedający oraz kupujący dysponują pełnymi informacjami o towarach i warunkach zawierania transakcji.)

4)     jednorodność dóbr i usług

( która oznacza, że dobra o tym samym przeznaczeniu mają jednakowe cechy fizyczne i są postrzegane przez nabywców jako jednakowe, niezależnie od tego jaki producent je wytworzył.)

Przeciwieństwem rynku doskonałego jest rynek monopolistyczny. Przy najwyższym stopniu monopolizacji oznacza, że na rynku występuje jedno przedsiębiorstwo mające wyłączność na produkcję i zbyt jakiegoś towaru.

Czysty monopol – ma miejsce wtedy gdy działa tylko jeden dostawca danego dobra

Monopson - ma miejsce wtedy gdy działa tylko jeden odbiorca danego dobra

Oligopol – w danej dziedzinie gospodarczej dominuje kilka wielkich przedsiębiorstw

Przesłanki istnienia dojrzałego rynku:

ü      dominacja własności prywatnej i swoboda transferu prywatnych praw własności

ü      swoboda prowadzenia działalności gospodarczej

ü      istnienie sprawnie działających instytucji obsługujących rynek

ü      integralność rynku czyli  wzajemne uzależnienie od siebie poszczególnych  segmentów rynku

Funkcje rynku :

­     dokonuje wyceny różnych dóbr

­     jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych

­     jest niezbędnym warunkiem racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych zarówno produktów jak i czynników produkcji

­     umożliwia ustalanie się stanów równowagi w gospodarce

­     jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji i zarazem mechanizmem dostosowywania produkcji do potrzeb

POPYT – na dane dobro to ilość dobra jaką nabywcy są w stanie nabyć po określonej cenie i w określonym czasie. Jest to więc taka ilość towaru jaką nabywcy są skłonni kupić przy różnych poziomach ceny przy założeni stałości innych czynników (klauzula ceteris paribus)

Konkretna ilość towaru nabywana przy danym poziomie ceny jest określana jako rozmiary popytu. (zasadą jest odwrotna zależność między cenami a popytem)

Wyróżniamy rodzaje popytu :

- popyt efektywny – to taki przy którym chęć nabywania towaru poparta jest posiadaniem odpowiedniego ekwiwalentu ekonomicznego.

- popyt potencjalny – tzn. który oznacza pragnienie nabycia jakiegoś dobra niepoparte jednak możliwościami dochodowymi.

Zależność między popytem a ceną jest zależnością odwrotną.

A1

C1

A

                                          cena

B1

B

D1

C2

A2

...