KIERUNKI PSYCHOLOGII KLINICZNEJ – WYKŁADY 2008
Prof. dr. hab. Ryszard Kościelak
Literatura:
Helena Sąk „Psychologia kliniczna” tom 1 PWN
Robert Garson „Psychologia zaburzeń” tom 1 GDN
1. Rola koncepcji teoretycznych psychologii klinicznej
Ø Powstała w 1896r., L. Witmer utworzył pierwszą klinikę przy Uniwersytecie Pensylwania w Filadelfii
Ø Zadania kliniki:
ü realizacja idei Witmera
ü wykorzystać psychologię empiryczną w praktyce
ü możliwość doszkalania doktorantów
Ø 1907 r. – Witmer założył pismo „Psychological Clinic”
Ø Sformułował cele i założenia organizacyjne kliniki
Ø Stwierdził, że psychologia kliniczna jest ściśle związana z medycyną, socjologią i pedagogiką
Ø Za kluczowe uznał doskonalenie metody „studium przypadku”
Ø Wyjaśnia, że termin „klinika” jest zapożyczony z medycyny, ale mówi, że psychologia kliniczna nie jest psychologią medyczną
Ø Uważał, że nastawienie na indywidualne badanie jest ważne wówczas, gdy mamy do czynienia z dobrym dostępem do normy
Ø Ogólnie nastawienie w działaniu na praktykę
Ø Określenie „kliniczna” służy szybkiemu identyfikowaniu, rozwijaniu i utrwalaniu tożsamości zawodowej psychologa
Ø 1917 r. – powstało Amerykańskie Towarzystwo PK (AACP) w ramach Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego (APA)
Ø AACP oficjalnie używało terminu psycholog kliniczny i stawiało za cel podwyższenie standardów zawodowych i rozwój badań
Ø 1886 r. – Z. Freud otworzył swoją praktykę psychoanalityczną. Działalność ta dała początek nurtowi teoretycznemu psychologii klinicznej i do chwili obecnej psychologia kliniczna czerpie z niej inspirację
Ø Nurt badań empirycznych odegrał ważną rolę w początkach stosowania metod eksperymentalnych – Emil Kraepelin – twórca pierwszej teorii klasyfikacji zaburzeń
Ø Rozwijany przez fizjologów rosyjskich – Bechteriew i Korsakow, w Polsce – B.W. Zeigarnik, pod nazwą psychopatologia eksperymentalna
Ø Korzenie psychologii klinicznej tkwią w USA (nurt pragmatyczny i metody kliniczne), w Europie psychoanalizy
Ø Psychologia kliniczna ma szeroki obszar zastosowań: zdrowia i wiele postaci zaburzeń w różnych fazach wieku
Ø Psychologia kliniczna jest bardzo zróżnicowana pod względem: zainteresowań, przedmiotu badań i praktyki
Ø Szeroki obszar dał subdyscypliny:
ü psychologia uzależnień
ü psychologia zdrowia
ü psychologia katastrof
ü interwencja kryzysowa
Ø Potrzebne jest powiązanie psychologii klinicznej z innymi obszarami psychologii i różnymi dziedzinami nauki
2. Psychologia kliniczna wśród innych dziedzin
Ø Od początku psychologia kliniczna powiązana była z filozofią, naukami społecznymi i biologicznymi
Ø Psychologia kliniczna ściśle powiązana jest z psychologią teoretyczną
ü psychologia osobowości
ü psychologia rozwoju
ü psychologia społeczna
ü psychologia ogólna
ü psychologia ekologiczna
Ø Psychologia kliniczna w Polsce powstaje pod wpływem metodologii badań psychologicznych
Ø Na zapotrzebowanie społeczeństwa powstają nowe dziedziny badań
ü przemoc seksualna
ü katastrofy i terroryzm
ü starzenie się
ü przemiany społeczne
Ø Tradycyjnie dzieli się psychologię kliniczną na dziecko i dorosłego, ale można to podzielić na zaburzenia z perspektywy zaburzeń człowieka w całym cyklu życiowym
Ø Przemiany w psychologii klinicznej można ująć następująco
ü główny nurt stanowią zagadnienia zaburzeń psychicznych
ü psychologia kliniczna dzieci, młodzieży i dorosłych ma swoje odrębności, ale granice są płynne
ü poszczególne subdyscypliny wyrastają z analizy zaburzeń
3. Psychologia kliniczna w Polsce
Ø Początków psychologii klinicznej w Polsce można poszukiwać w XIX w.
Ø Lata 1950 – 1956 były najtrudniejsze. Psychologowie pozbawieni byli prawa posługiwania się tytułem psychologa i prawa do stosowania testów
Ø Na początku lat 60 psychologię kliniczną określano jako dziedzinę badań i praktyki zajmującą się zaburzeniami przystosowania
Ø W latach 60 powstały główne ośrodki kształcenia psychologów klinicznych, wydawano polskie podręczniki, pomnażano teorię i metodologię tej dziedziny
Ø Nurty istotne dla rozwoju psychologii klinicznej to:
ü teoretyczny – badania nad nieświadomością
ü empiryczny – badania nad zjawiskami psychopatologii
ü pragmatyczny – poradnie medyczno – psychologiczne i działania Instytutu Higieny Psychicznej
Ø Rozwój psychologii klinicznej był zawsze w jakiś sposób powiązany z poziomem współpracy z lekarzami i medycyną. Najtrudniej rozwijały się kierunki psychoanalityczne
Ø Rozwój metod klinicznych i wprowadzenie eksperymentu klinicznego przyczyniły się do szybkiego rozwoju i wyodrębnienia się neuropsychologii w oddzielną subdyscyplinę, podobnie jak psychologia rehabilitacji
Ø Rozwiązywanie problemów praktyki i statusu zawodowego psychologa klinicznego komplikowały trudności z uchwaleniem ustawy o zawodzie psychologa
Ø Intensywne działania zwłaszcza w Polskim Towarzystwie Psychologicznym zostały wreszcie uwieńczone sukcesem a psychologowie kliniczni podobnie jak ich europejscy koledzy uzyskali prawne podstawy ochrony swojego zawodu
4. Przedmiot i zadania psychologii klinicznej
Ø Obszarem badań i praktyki psychologa klinicznego są zjawiska zdrowia i choroby, przyczyny zdrowia i choroby, czynności rozpoznawania tych zjawisk i praktycznego działania czyli pomocy, opieki, leczenia, rehabilitacji
Ø Sposób definiowania psychologii klinicznej zależy od preferencji dotyczącej podejścia do tego obszaru: podejścia wąskiego lub podejścia szerokiego
Ø Podejście węższe ogranicza psychologię kliniczną do zaburzeń i określa jako:
ü naukę o zaburzeniach przystosowania lub zaburzeniach czynności i ich wewnętrznym mechanizmie regulacji, o diagnozie tych zaburzeń i tempie
ü dziedzinę psychologii stosowanej, która zajmuje się zaburzeniami procesów regulacji psychicznej człowieka
ü dziedzinę psychologii, która zajmuje się zaburzeniami zachowania i przeżyć
Ø Reasumując, podejście wąskie określa psychologię kliniczną jako: dziedzinę badań i praktyki psychologicznej zajmującą się opisem i wyjaśnianiem zaburzonego zachowania i przeżywania, określeniem ich psychospołecznych przyczyn oraz stosowaniem tej wiedzy w diagnozie i pomocy psychologicznej
Ø W podejściu szerszym psychologia kliniczna, to dziedzina zajmująca się opisem i wyjaśnianiem zdrowych i zaburzonych form zachowania, przeżywania i funkcjonowania somatycznego, określaniem przyczyn zdrowia i zaburzeń oraz wypełnianiem zadań praktycznych, polegających na diagnozie zdrowia i/lub zaburzeń w celu zastosowania psychologicznych form pomocy
Ø W obu podejściach pominięto praktyczne działania psychologa klinicznego, kliniczną diagnozę psychologiczną oraz formy pomocy psychologicznej nastawionej na promocję zdrowia, prewencji zaburzeń, interwencji kryzysowej, psychoterapii i rehabilitacji
Ø Zadania teoretyczne psychologii klinicznej polegają na tworzeniu i rozwijaniu wiedzy teoretycznej i empirycznej
Ø Zadania praktyczne psychologii klinicznej polegają na profesjonalnym stosowaniu wiedzy i umiejętności do rozwiązywania problemów zdrowych osób, grup, społeczności i instytucji
Ø Zadania praktyczne psychologii klinicznej polegają na:
ü diagnozie zdrowia i zaburzeń
ü interwencji i pomocy psychologicznej ukierunkowanej na promocję zdrowia, prewencję zaburzeń, interwencję w stanach kryzysu i przejściowych trudności oraz na psychoterapię
Ø Warunkiem profesjonalnego działania psychologa klinicznego są nie tylko wiedza i praktyczne doświadczenie, ale też przygotowanie osobiste, które wiąże się z poznaniem własnych ograniczeń i mocnych stron, istotnych w zawodzie
Ø Dynamiczne zmiany w psychologii klinicznej wymagają stałego doskonalenia zawodowego. Warunkiem koniecznym jest zinternalizowanie zasad etycznych tego zawodu, który stawia przed każdym psychologiem klinicznym najwyższe wymagania jako zawodu zaufania publicznego
Podsumowanie
Ø Psychologia kliniczna od swoich początków i w toku rozwoju podlegała oddziaływaniom zarówno filozofii jak i nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych
Ø Była ściśle powiązana z medycyną
Ø Można w niej wyróżnić nurty: pragmatyczny, teoretyczny i empiryczny
Ø Jest dziedziną psychologii stosowanej, zajmującą się zjawiskami zdrowia i choroby
Ø Zadania teoretyczne i praktyczne psychologii klinicznej mogą dotyczyć zaburzeń i ich wewnętrznych mechanizmów oraz przyczyn, diagnozy i różnych form interwencji, mogą też obejmować cały wymiar zdrowia i choroby. Z tego punktu widzenia wyodrębnia się szersze i węższe ujęcie psychologii klinicznej
Modele i orientacje w psychologii klinicznej.
Ø Psychologia kliniczna nie jest typową nauka stosowaną. W toku jej rozwoju stwierdza się zarówno tendencje specyficzne dla nauk stosowanych jak i dążeń do tworzenia teorii i weryfikowania ich w badaniach empirycznych. W psychologii klinicznej stosuje się tę wiedzę do działań diagnostycznych i interwencyjnych.
Ø Szczególnie silnie akcentuje się konieczność rozwijania świadomości metodologicznej zarówno w badaniach, jak i w praktyce.
Ø Różne dziedziny psychologii teoretycznej i psychologii klinicznej wzajemnie na siebie oddziałują i stymulują swój rozwój.
Ø Klinicysta może w swojej działalności badawczej i praktycznej odwołać się do wielu teorii ogólnego funkcjonowania człowieka, teorii osobowości i rozwoju oraz teorii szczegółowych procesów czy właściwości.
Ø Szczególne znaczenie dla psychologii klinicznej odgrywają różne orientacje i kierunki w psychologii.
Ø W badaniach i praktyce psychologa klinicznego ważne są modele opisowe, wyjaśniające, nominalne i realne, stanowiące podstawę badań empirycznych i założenia dla programów praktycznych działań.
Ø Modele opisowe i wyjaśniające powstają zarówno w ramach samej psychologii, jak i na styku różnych dziedzin. W modelach nominalnych i realnych przyjmuje się pewien układ założeń upraszczających zjawiska i problemy realne – tworzy się hipotetyczne konstrukcje myślowe, które są uproszczonym obrazem fragmentu rzeczywistości. Dzięki modelom nadaje się rzeczywistości określona strukturę i wyodrębnia się z niej cechy istotne.
Ø Zachowanie człowieka w zdrowiu i chorobie można wyjaśnić przy pomocy różnych teorii w ramach psychologii. Do teorii sprawdzonych w dziedzinie psychologii należą niewątpliwie:
· teorie sytuacji
· teorie rozwoju człowieka w całym cyklu życia
· teorie psychologiczne zwane też koncepcjami człowieka
Ø W związku z Psychologią kliniczna wyróżnia się następujące kierunki:
· psychodynamiczne
· behawioralno-poznawcze
· fenomenologiczno-egzystencjalne
· interakcyjno-systemowe
Znaczenie kierunków psychodynamicznych.
Ø Podstawowe założenia klasycznej psychoanalizy wyrastają z bogatych doświadczeń Freuda zdobytych podczas leczenia pacjentów nerwicowych, jak również z prób zastosowania ogólnych twierdzeń nauk przyrodniczych do wyjaśnienia procesu kształtowania się i funkcjonowania psychiki człowieka.
Ø Zdrowie psychiczne oznacza równowagę między sprzecznymi naciskami id, ego i superego oraz aktualnej sytuacji – jest to zadaniem ego.
Ø Patologia życia psychicznego polega na:
· ...
makaronowo