Niccolo Machiavelli - Ksiaze.txt

NICCOLO MACHIAVELLI 
II 
O ksi黌twach dziedzicznych 
KSI･ｯﾊ (IL PRINCIPE) 
Mikoｳaj Machiavelli Wawrzyowi Wspaniaｳemu Synowi Piotra de'Medici 
Ci, ktzy pragnｹ pozyska・ｳask・ksi鹹ia, stajｹ najcz龕ciej przed Nim z tym, co majｹ najbardziej w徨 
swoich rzeczy drogiego i co Mu, jak widzｹ, najwi麑szｹ sprawi przyjemno懈. Przeto cz黌tokro・
ofiarowuje si・im konie, bro・ zｳotogｳ, drogie kamienie i podobne kosztowno彡i, godne Ich wielko彡i. 
Ot i ja, pragnｹc zｳoｿy・jakie・忤iadectwo swej czoｳobitno彡i wzgl鹽em Waszej Wysoko彡i, nie 
znalazｳem po徨 swego mienia droｿszej mi i cenniejszej rzeczy niｿ znajomo懈 czyn wielkich m・, 
nabytｹ dｳugim do忤iadczeniem w sprawach nowoｿytnych i ciｹgｳym rozczytywaniem si・w staroｿytnych; 
t・znajomo懈, bardzo sumiennie i dｳugo przemy徑awszy i rozwaｿywszy, zawarｳem obecnie w tym dzieｳku, 
kte posyｳam Waszej Wysoko彡i. A chociaｿ wiem, ｿe nie jest ono Jej godnym, jednak mam niezｳomnｹ 
ufno懈, ｿe przez ｳaskawo懈 Waszｹ zostanie przyj黎e, zwaｿywszy, ｿe nie mogｳem uczyni・lepszego daru, 
jak da・Jego Wysoko彡i moｿno懈 zrozumienia w krkim czasie tego wszystkiego, co ja poznaｳem i 
czego nauczyｳem si・w tylu latach, a z takim trudem i niebezpieczetwami. 
Tego dzieｳa nie ubraｳem i nie zapeｳniｳem gnymi wyraｿeniami ani szumnymi i kwiecistymi sｳowami, ani 
ｿadnｹ innｹ pon黎ｹ lub ozdobｹ zewn黎rznｹ, jakimi pisarze zwyczajnie zdobiｹ swe utwory, bo chciaｳem, by 
niczym zgoｳa nie byｳo upi麑szone i by wyｳｹcznie prawdziwo懈 tre彡i, tudzieｿ waga przedmiotu czyniｳy je 
miｳym. 
A niechaj nie b鹽zie poczytane mi za zarozumiaｳo懈, ｿe czｳowiek niskiego i podｳego stanu o徇iela si・
omawia・i regulowa・post麪owanie ksiｹｿｹt, albowiem jak ci, ktzy rysujｹ kraje, umieszczajｹ si・nisko 
na rninie, gdy chcｹ przypatrzy・si・naturze g i miejsc wyniosｳych, a stajｹ wysoko na gze, gdy chcｹ 
przypatrzy・si・naturze miejsc niskich, podobnie trzeba by・ksi鹹iem, by dobrze pozna・natur・lud, a 
trzeba naleｿe・do ludu, by dobrze pozna・natur・ksiｹｿｹt. 
Przyjmij przeto Wasza Wysoko懈 ten skromny dar z tym sercem, z jakim go posyｳam; jeｿeli Wasza 
Wysoko懈 t・ksiｹｿk・przeczyta i starannie rozwaｿy, pozna, ｿe gｳnym moim tam zawartym 
pragnieniem, jest, by・Wasza Wysoko懈 osiｹgnｹｳ t・wielko懈, jakｹ zapowiadajｹ los i inne Jego zalety. 
A jeｿeli Wasza Wysoko懈 ze szczytu swej wielko彡i zwri niekiedy oczy na niziny, spostrzeｿe, jak 
niezasｳuｿenie znosz・ci・kie i nieustanne prze徑adowanie losu. 
I
Jakie sｹ rodzaje ksi黌tw i w jaki spos si・je pozyskuje 
Wszelkie patwa, wszelkie rzｹdy, kte miaｳy lub majｹ wｳadz・nad lud殞i, bywajｹ republikami albo 
ksi黌twami. Ksi黌twa sｹ dziedziczne, jeｿeli r ksi鹹ia sprawuje rzｹdy przez czas dｳuｿszy, albo nowe. Te 
ostatnie sｹ albo zupeｳnie nowe, jak Mediolan za Francesca Sforzy, albo sｹ wｳｹczone jako czｳon do 
dziedzicznego patwa tego ksi鹹ia, kty je zdobywa, jak krestwo Neapolu pod wｳadzｹ kra 
Hiszpanii. Zyskane w ten spos kraje nawykｳy do ｿycia pod wｳadzｹ ksi鹹ia lub do wolno彡i, a pozyskuje 
si・je obcym lub wｳasnym or・em, przez szcz龕cie lub osobistｹ dzielno懈. 
Nie b鹽・wdawaｳ si・w rozpraw・o republikach, gdyｿ gdzie indziej omiｳem je obszernie. Zajm・si・
wyｳｹcznie ksi黌twami i przejd・powyｿsze ich rodzaje, rozwaｿajｹc, w jaki spos mogｹ owe ksi黌twa 
rzｹdzi・si・i utrzymywa・ Powiem wi鹹, ｿe istniejｹ znacznie mniejsze trudno彡i w utrzymaniu patw dziedzicznych, przywykｳych do krwi swoich ksiｹｿｹt, niｿ nowych; wystarczy tam bowiem nie narusza・
zasad przodk, dostosowujｹc si・przy tym do okoliczno彡i; ow jeｿeli nawet ksiｹｿ・jest czｳowiekiem o 
pospolitej zr鹹zno彡i, utrzyma si・zawsze w swym patwie, chyba ｿe pozbawiｳa go wｳadzy jaka・
nadzwyczajna i przemoｿna siｳa; a raz pozbawiony, odzyska jｹ na powr przy pierwszej lepszej kl黌ce, 
jaka spadnie na zdobywc・ Mamy na przykｳad w Italii ksi鹹ia Ferrary, kty oparｳ si・atakom Wenecjan 
w 1484 r., i papieｿa Juliusza w 1510 tylko dzi麑i temu, ｿe od dawna siedziaｳ w swoim patwie. 
Poniewaｿ urodzony ksiｹｿ・mniej ma powod i mniej jest zmuszony do wyrzｹdzania drugim krzywdy, 
stｹd wi鹹 pochodzi, ｿe bywa wi鹹ej kochany; jest rzeczｹ naturalnｹ, ｿe jest dobrze widziany u swoich, 
jeｿeli nadzwyczajne jego wady nie czyniｹ go nienawistnym i jeｿeli pami・ i przyczyny przewrot 
zatarｳy si・wskutek starodawno彡i i ciｹgｳo彡i rzｹd; kaｿdy bowiem przewr tworzy pod彡ielisko dla 
przewrotu nast麪nego. 
III 
O ksi黌twach mieszanych 
Natomiast w ksi黌twach nowych istniejｹ trudno彡i. Po pierwsze, jeｿeli nie jest ono zupeｳnie nowe, lecz 
stanowi jak gdyby czｳon dziedzicznego patwa, razem z ktym moｿe by・nazwane mieszanym - 
przewroty w nim rodzｹ si・przede wszystkim z tej naturalnej przyczyny, kta istnieje w kaｿdym nowym 
ksi黌twie. Ludzie bowiem ch黎nie zmieniajｹ pana w tej nadziei, ｿe poprawiｹ sw los, i ta wiara daje im 
przeciwko panujｹcemu bro・w r麑・- w czym zawodzｹ si・ przekonawszy si・przez do忤iadczenie, ｿe 
tylko pogorszyli swe poｳoｿenie. To za・wypｳywa z innej konieczno彡i, naturalnej i pospolitej, kta 
powoduje, ｿe ksiｹｿ・nowy musi zawsze krzywdzi・swych nowych poddanych, czy to przez swych ludzi 
zbrojnych, czy to przez inne niezliczone zniewagi, kte pociｹga za sobｹ nowy nabytek. W ten spos 
znajdziesz po徨 swych nieprzyjaci tych wszystkich, ktych skrzywdziｳe・przez obj鹹ie wｳadzy, a nie 
zdoｳasz w przyja殤i utrzyma・tych, ktzy ci・wynie徑i, poniewaｿ nie potrafisz zadowoli・ich w spos 
odpowiadajｹcy ich nadziejom, a majｹc wzgl鹽em nich zobowiｹzania, nie moｿesz przeciwko nim uｿywa・
ostrych 徨odk; kaｿdy bowiem, chociaｿby bardzo silny pod wzgl鹽em wojskowym, potrzebuje 
przychylno彡i mieszka kraju, aby wej懈 w jego posiadanie. Z tych powod Ludwik XII, kr 
francuski, jak szybko zdobyｳ Mediolan, tak szybko go straciｳ, i do odebrania mu go wystarczyｳy 
pierwszym razem siｳy wｳasne ksi鹹ia Lodovica, poniewaｿ ludno懈, kta tamtemu otworzyｳa bramy, nie 
mogｳa znie懈 udr鹹ze・ze strony nowego pana, gdy si・widziaｳa zawiedziona w swej opinii i w swych 
oczekiwanych w przyszｳo彡i korzy彡iach. Co prawda, gdy si・potem odzyska kraje zrebeliowane, wtedy 
traci si・je po raz drugi, bo wｳadca, korzystajｹc z powstania, mniej przebiera w 徨odkach, aby umocni・si・
przez karanie winnych, 徑edzenie podejrzanych i w oge zabezpieczanie stron sｳabych. Ot, aby Francja 
straciｳa Mediolan, wystarczyｳ pierwszym razem ruch wszcz黎y na granicy przez jednego ksi鹹ia 
Lodovico; aby za・straci・go po raz drugi, potrzeba byｳo, by wszyscy zwrili si・przeciwko niej i aby jej 
wojska zostaｳy zniszczone i wyp鹽zone z Italii, co pochodzi z przyczyn powyｿej wymienionych; 
niemniej tak pierwszym, jak drugim razem odebrano jej Mediolan. Omiono juｿ ogne przyczyny 
pierwszej utraty, pozostaje obecnie zajｹ・si・przyczynami drugiej i zobaczy・ jakie miaｳ 徨odki kr 
francuski, a jakimi mｳby posｳuｿy・si・kto・ b鹽ｹcy w jego poｳoｿeniu, aby lepiej niｿ on utrzyma・si・
przy nabytku. Ot powiem, ｿe patwa, kte ksiｹｿ・po nabyciu przyｳｹcza do swego dawnego patwa, 
albo leｿｹ w tym samym co ono kraju i majｹ ten sam j黝yk, albo nie. W pierwszym wypadku jest ｳatwo 
utrzyma・je, zwｳaszcza jeｿeli nie sｹ przyzwyczajone do wolno彡i, i aby je 
pewnie posiada・wystarczy wytraci・r panujｹcego tam ksi鹹ia; zresztｹ ludzie zachowajｹ si・spokojnie, 
gdy si・zachowa dawne warunki ｿycia i gdy nie ma rnicy zwyczaj. Tak staｳo si・z Burgundiｹ, 
Bretaniｹ, Gaskoniｹ i Normandiｹ, kte od dawna sｹ zｳｹczone z Francjｹ, i chociaｿ rniｹ si・od niej nieco 
co do j黝yka, niemniej jednak zwyczaje majｹ podobne i znoszｹ si・wzajemnie ｳatwo. Kto wi鹹 takie 
patwo nabywa, ten musi, chcｹc je zatrzyma・ mie・dwie rzeczy na oku; jednｹ, aby krew dawnego 
ksi鹹ia wygasｳa, drugｹ, aby nie zmienia・krajowych praw ani powi麑sza・podatk; w ten spos w 
bardzo krkim czasie zleje si・ono z dawnym ksi黌twem w jedno ciaｳo. 
Atoli gdy nabywa si・patwo w prowincji odmiennej co do j黝yka, zwyczaj i urzｹdze・ to tu natrafia 
si・na trudno彡i i trzeba wiele szcz龕cia i wiele zr鹹zno彡i, aby si・przy nim utrzyma・ A jednym z 
najlepszych i najskuteczniejszych 徨odk byｳoby, aby zdobywca zamieszkaｳ tam osobi彡ie, przez co 
posiadanie tego kraju stanie si・najpewniejszym i najtrwalszym. Tak zrobiｳ w Grecji Turek, kty 
pomimo wszystkich innych 徨odk, stosowanych przez niego dla utrzymania tego patwa, nie byｳby osiｹgnｹｳ celu, gdyby si・tam nie osiedliｳ. Bowiem, gdy si・jest na miejscu, widzi si・nieporzｹdki w 
zarodku i od razu moｿna im zapobiec; nie mieszkajｹc za・na miejscu, poznaje si・je, gdy sｹ juｿ gro殤e i 
nie ma 徨odka zaradczego. 
Nadto prowincja nie cierpi wtedy zdzierstw twoich urz鹽nik, bo poddani mogｹ krkｹ drogｹ odwoｳa・
si・do ksi鹹ia, toteｿ majｹ wi鹹ej powod, by go kocha・ gdy chcｹ by・dobrymi, a ba・si・ gdy nimi by・
nie chcｹ. Ci wi鹹 sｹsiedzi, ktzy mieliby ochot・uderzy・na takie patwo, dobrze si・wprz namy徑ｹ, 
tak ｿe mieszkajｹcy tam ksiｹｿ・moｿe je straci・chyba tylko z najwi麑szｹ trudno彡iｹ. 
Innym jeszcze lepszym 徨odkiem jest zakｳadanie w jednej lub dwu miejscowo彡iach kolonii, kte byｳyby 
dla tego patwa jak gdyby kajdanami, gdyｿ albo to trzeba koniecznie uczyni・ albo utrzymywa・tam 
sporo wojska. Kolonie duｿo nie kosztujｹ ksi鹹ia, kty osadza je i utrzymuje, nie ｳoｿｹc na nie nic lub 
niewiele; nadto krzywdzi tylko nieznacznｹ cz龕・ludno彡i, a mianowicie tylko tych, ktym odbiera pola i 
domy, aby je da・nowym mieszkaom, zresztｹ skrzywdzeni, ｿyjｹc w rozproszeniu i ubtwie, nie mogｹ 
nigdy wyrzｹdzi・mu szkody; wszyscy za・inni ｳatwo uspokajajｹ si・ bo z jednej strony krzywda ich nie 
dotyka, a z drugiej obawiajｹ si・ aby nie popeｳni・bｳ鹽u i aby ich nie spotkaｳo to, co tych, ktzy zostali 
wywｳaszczeni. Zaznaczam wi鹹 w konkluzji, ｿe takie kolonie nie kosztujｹ nic, sｹ wierniejsze, krzywdzｹ 
mniej, a krzywdzeni, jako ubodzy i rozproszeni, nie mogｹ szkodzi・ jak si・rzekｳo wyｿej. Naleｿy bowiem 
pami黎a・ ｿe ludzi trzeba albo potraktowa・ｳagodnie albo wygubi・ gdyｿ mszczｹ si・za bｳahe krzywdy, za 
ci・kie za・nie mogｹ. Przeto gdy si・krzywdzi czｳowieka, naleｿy czyni・to w ten spos, ab...