ziemowit pietras dec polit.pdf

^JEMOWIT JACEK PIETRAŚ

WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN

HNZOAlIlOd 3INVM0QA330

ZIEMOWIT JACEK PIETBAŚ

DECYDOWANIE POLITYCZNE

Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa-Kraków 1998

Projekt okładki Maryna Wiśniewska

Redaktor

Halina Baszak Jaroń

SPIS TREŚCI

Korekta Zespól

BIBLIOTEKA

Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznydl

Uniwersytetu Wa; go

,,, Nowy świat 69 00-046 Wtf,»<«

tej. 620-03-81 w. 295. 296

TYTUŁ DOTOWANY

PRZEZ MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ

WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN SA

WARSZAWA-KRAKÓW 1998

ISBN 83-01-12679-5

WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN SA ODDZIAŁ W KRAKOWIE, UL. ŚW. TOMASZA 30

Wydanie I. Ark. druk. 30. Druk ukończono w październiku 1998 r.

SKŁAD

Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego

Kraków, u!. Czapskich 4

DRUK I OPRAWA

Drukarnia Wydawnictw Naukowych SA

Łódź. ul. Żwirki 2

2. Typy analizy decyzyjnej 22

3. Walory i niedostatki analizy decyzyjnej 33

4. Kategorie analizy decyzyjnej 44

ROZDZIAŁ II. PROCES DECYDOWANIA POLITYCZNEGO W UJĘCIU

WSTĘP 7

ROZDZIAŁ I. POLITOLOGICZNA ANALIZA DECYZYJNA .... 13

1. Założenia analizy decyzyjnej

SYSTEMOWYM 57

1. Sytuacja decyzyjna 61

2. Ośrodek decyzyjny 76

3. Proces decyzyjny 97

4. Decyzja polityczna 127

5. Implementacja polityczna 156

ROZDZIAŁ III. PROCES DECYDOWANIA RACJONALNEGO . . 175

1. Założenia teorii gier 176

2. Dwuosobowe gry współpracy 209

3. Dwuosobowe gry o pełnym konflikcie 218

4. Dwuosobowe gry o częściowym konflikcie

223

5. Dwuosobowe gry o słabej zgodności (gry rokowań)

257

6. Wieloosobowe gry koalicyjne 269

ROZDZIAŁ IV. PROCES DECYDOWANIA EMOCJONALNEGO . 295

1. Biologiczne uwarunkowania decydowania politycznego 301

2. Osobowość polityczna 319

3. Typologie osobowości politycznej 328

4. Wpływ osobowości jednostki na procesy decydowania politycz

nego 361

5. Wpływ frustracji i stresu na procesy decydowania politycz

nego 367

6. Wpływ kryzysu na procesy decydowania politycznego 390

$? 'W TT

:rf(!nti:!-»:t!ir,jrtff(ffl

ROZDZIAŁ V. PROCES DECYDOWANIA WYBORCZEGO .... 401

1. Organizacja kampanii wyborczych

401

2. Kandydat i jego wizerunek 418

3. Marketing polityczny

432

4. Decyzje wyborców 446

WYBRANE POZYCJE BIBLIOGRAFICZNE

459

WSTĘP

Niniejszy podręcznik stanowi próbę syntetycznej prezentacji najważniejszych zagadnień teorii i

praktyki decydowania politycznego. Podejmowanie decyzji traktujemy jako istotę wszelkiej

działalności politycznej. Według określenia K. Opałka będzie to więc prezentacja teorii polityki

„sensu stricto". Przyjmujemy, że polityka jest procesem podejmowania i realizacji decyzji

politycznych. Natomiast podstawowy cel analizy politycznej stanowi hipotetyczna rekonstrukcja

powodów, dla których decyzje zostały podjęte, a zjawiska i procesy polityczne będące ich skutkiem

— zaistniały.

Decydowanie jest czynnością powszechną, stanowi element codziennych zachowań człowieka.

Polega na wyobrażaniu sobie obecnego stanu rzeczywistości, następnie stanu pożądanego, ustalaniu

zakresu różnic i możliwości ich eliminacji, wyborze sposobu postępowania oraz na działaniu,

którego celem jest przekształcenie stanu istniejącego w pożądany. W przypadku decyzji

kierowniczych skutki decyzji dotyczą nie tylko jednego człowieka, ale całej instytucji czy

organizacji. Decyzje polityczne są jednym z rodzajów decyzji kierowniczych, ale ich znaczenie jest

o wiele większe — skutki podejmowanych centralnie decyzji politycznych odczuwają wszyscy

obywatele państwa, często mają one wpływ także na stosunki międzynarodowe i obywateli państw

obcych. Ranga tych decyzji powoduje, iż ich jakość powinna być na najwyższym poziomie.

Potrzeba wiedzy na temat decydowania politycznego wydaje się bezdyskusyjna; jest ona

niezbędna obywatelom każdego państwa po to, aby rozwijali swe umiejętności rozumienia i

wyjaśniania decyzji politycznych, świadomie je akceptowali lub odrzucali oraz kontrolowali ich

realizację. Jest potrzebna politykom wszystkich szczebli, ponieważ może być wykorzystywana do

optymalizacji projektów decyzji, a także pracownikom środków przekazu do prezentowania

głębszych uwarunkowań polityki, a nie tylko zjawisk pojawiających się na powierzchni życia

politycznego. Jest oczywiście potrzebna

'' | ' ? ? U ,J rĄ-

studentom politologii, prawa, dziennikarstwa, socjologii czy ekonomii. Istotnym zadaniem

politologów jest więc opanowywanie istniejącej w tym zakresie wiedzy, jej twórczy rozwój i

dostosowywanie do lokalnych tradycji, a także jej popularyzacja.

W obecnych warunkach transformacji politycznej w Europie Środkowo-Wschodniej oraz

związanych z nią turbulencji wewnętrznych i międzynarodowych, takie publikacje stają się jeszcze

bardziej potrzebne i, mamy nadzieję, wzbudzą zainteresowanie czytającej publiczności.

Podręcznik jest przede wszystkim kierowany do studentów. Jego geneza sięga roku 1980, kiedy

to, po raz pierwszy w Europie Środkowo-Wschodniej, autor rozpoczął regularne, kursowe wykłady

dla studentów politologii z Podstaw Teorii Decyzji Politycznych. Wykład ten jest kontynuowany,

pod nazwą Teoria Polityki, na Wydziale Politologii UMCS a, przez kilka lat, był prowadzony dla

studentów socjologii na Wydziale Nauk Społecznych KUL. Podręcznik z pewnością będzie

wykorzystywany także w innych ośrodkach akademickich. Na studiach politologicznych jako

lektura obowiązkowa lub uzupełniająca w przedmiotach Teoria Polityki i Teoria Stosunków

Międzynarodowych oraz jako podstawa bardzo atrakcyjnych wykładów monograficznych lub

przedmiotów fakultatywnych. Na podstawie dotychczasowej praktyki widzę również możliwość

jego wykorzystania w dydaktyce wydziałów prawa, ekonomii czy socjologii.

W Polsce opublikowano dotychczas tylko kilka prac na ten temat: cenną monografię A. Bodnara

Decyzje polityczne. Elementy teorii, Warszawa 1985, E. Cziomera i Z. J. Pietrasia Teoria i praktyka

decydowania w polityce zagranicznej Stanów Zjednoczonych i Republiki Federalnej Niemiec,

Kraków 1986, pracę zbiorową Decyzje polityczne w systemach społecznych (pod red. A. Bodnara),

Z. J. Pietrasia Teoria decyzji politycznych, Lublin 1990, a także prace bardziej szczegółowe.

Światowa literatura przedmiotu obejmuje natomiast kilka tysięcy pozycji książkowych. Jedną z

najciekawszych z nowych prac napisał P. de Bruyne La decision politiąue, Louvain-Paris 1995.

Podczas pięciu długoterminowych pobytów za granicą autor miał okazję przestudiowania wielu

opracowań, szczególnie w trakcie wykładów

w University of Wisconsin w semestrze letnim roku akademickiego 1995-1996 i w czasie stażu w

Brukseli w 1997 r.

Od czasu wydania poprzedniej wersji podręcznika, w sposób zasadniczy zmieniła się sytuacja

decyzyjna w Polsce, co wymaga uwzględnienia i nowego opracowania. Obecna wersja podręcznika

różni się od poprzedniej nie tylko zakresem wykorzystanej literatury, uwzględnieniem nowych

wydarzeń, ale głównie innym sposobem podejścia do problemu oraz zupełnie nową strukturą

wykładu.

Oryginalność prezentowanej pracy wynika przede wszystkim z położenia nacisku na metodę

politologicznej analizy decyzyjnej oraz z oparcia się w znacznym zakresie na literaturze przedmiotu

powstałej lub wykorzystywanej w ramach teorii stosunków międzynarodowych, gdzie teoria ta

została stworzona i gdzie uzyskano bardzo interesujące rezultaty, zwłaszcza w sferze analizowania

procesów decyzyjnych przebiegających w państwach obcych, a dotyczących zarówno ich polityki

zagranicznej, jak i wewnętrznej.

Poprzednia wersja podręcznika oparta była na podziale na dziesięć rozdziałów, odnoszących się

kolejno do głównych kategorii teorii decyzji politycznych. Obecnie proponujemy bardziej

dynamiczne ujęcie problemu: „decydowanie polityczne" zamiast „teorii decyzji politycznych".

Spowodowało to konieczność zmiany struktury pracy, dlatego teraz składa się ona z pięciu

rozdziałów.

W rozdziale I, po ogólnym wprowadzeniu do zagadnień politologicznej analizy decyzyjnej,

przedstawiamy założenia analizy, jej typy, walory i niedostatki oraz podstawowe kategorie.

W rozdziale II omawiamy proces decydowania politycznego w ujęciu systemowym i analizujemy

pięć podstawowych kategorii analizy decyzyjnej, którymi, naszym zdaniem, są: sytuacja decyzyjna,

ośrodek decyzyjny, proces decyzyjny, decyzja polityczna oraz implementacja polityczna.

Przyjmujemy więc szeroką definicję decydowania politycznego, obejmującą wszystkie fazy tego

procesu, łącznie z wykonaniem decyzji. Decydowanie polityczne można też rozumieć wąsko, nie

jako proces, ale jako akt woli decydenta, polegający na świadomym wyborze jednej z możliwych

do przyjęcia opcji decyzji. W takiej interpretacji decydowaniem politycznym stałby się tylko jeden

z elementów procesu decyzyjnego.

W rozdziale III przedstawiamy obszerny wykład na temat procesu racjonalnego decydowania

politycznego, analizowanego w kategoriach teorii gier. W 1994 r. za rozwój tej teorii trzem

uczonym, zajmującym się, między innymi, decydowaniem politycznym, przyznano Nagrodę Nobla.

Przedstawiamy tu założenia teorii gier, a następnie gry dwuosobowe oraz wieloosobowe gry

koalicyjne. Omawiamy kilkanaście, z 78 podstawowych gier dwuosobowych, w których strony

posiadają po dwie strategie, podając liczne przykłady ich zastosowania politologicznego, a

następnie także gry sekwencyjne i niesymetryczne. Inaczej niż w wielu podobnych opracowaniach

(np. J. Morrow Gamę Theory for Political Scientists, Princeton 1994), naszym założeniem jest w

miarę proste, strategiczne prezentowanie porusznych problemów i unikanie przesadnej mate-

matyzacji wywodu, ponieważ skomplikowane analizy matematyczne mają niewielkie zastosowanie

w praktyce politycznej.

Celem rozdziału IV jest interpretacja procesów politycznego decydowania irracjonalnego, a więc

jego uwarunkowań osobowoś-ciowo-emocjonalnych. Zajmujemy się tu biologicznymi

uwarunkowaniami decydowania politycznego, zdefiniowaniem osobowości politycznej i jej

typologiami, a także zagadnieniami wpływu na procesy decydowania politycznego, wywieranego

przez osobowość jednostki, jej frustracje i stresy oraz kryzysowe stany środowiska politycznego.

W rozdziale V, zajmujemy się procesami decydowania wyborczego, zakładając, iż w czasie

kampanii wyborczych działającym podmiotem jest jakaś struktura decyzyjna, a jej produktem

kandydat i jego wizerunek. Organizacja realizuje cele marketingu politycznego, a proces wyborczy

kończy decyzja podejmowana przez wyborców. Obecnie nasze rozważania poszerzamy o ten wątek,

ponieważ literatura przedmiotu jest w Polsce mało znana, praktyka polityczna dość uboga, a

problem podejmowania decyzji przez wyborców ma w państwie demokratycznym wielkie

znaczenie.

Struktura podręcznika została zbudowana na podstawie dwóch kryteriów: przedmiotowego i

podmiotowego. Przedmiotem rozdziału I jest wprowadzenie teoretyczno-metodologiczne, natomiast

pozostała część pracy dotyczy właściwych procesów decydowania politycznego. Kryterium

oddzielające pozostałe rozdziały ma charakter podmiotowy (kto podejmuje decyzje?). W

rozdziałach II, III i IV

omawiamy zagadnienia podejmowania decyzji politycznych przez decydentów centralnych i

lokalnych, prezentując tu trzy podstawowe teorie decydowania politycznego (systemową,

racjonalną i psychologiczną). Natomiast w rozdziale V zajmujemy się decyzjami politycznymi

podejmowanymi przez obywateli.

Problem podejmowania decyzji jest zjawiskiem bardzo skomplikowanym i trudnym do analizy.

Zajmują się nim przedstawiciele wielu nauk. W podręczniku prezentujemy trzy teorie poli-

tologiczne, wyrastające kolejno z dorobku nauki o zarządzaniu, matematyki i psychologii. Te teorie

decydowania politycznego nie wykluczają się wzajemnie, ale uzupełniają. Są jak trzy rodzaje

promieni Roentgena, za pomocą których można sięgnąć pod powierzchnię zjawisk politycznych. W

ujęciu systemowym możemy obserwować dynamiczne funkcjonowanie struktur politycznych,

stosując teorię gier dostrzeżemy rzeczywistą czy tylko pozorną racjonalność decydentów

politycznych, a założenie o emocjonal-no-osobowościowym kontekście decydowania doprowadzi

nas do wniosku, że polityka jest w zasadzie nieracjonalna i niemożliwa do zrozumienia.

Oczywiście, wszystkie te podejścia są częściowo słuszne. Politycy podejmują czasem decyzje w

sposób dość mechaniczny, najczęściej w rutynowych sytuacjach normalnych. Czasem są bardzo

racjonalni, ale bywa, że istotne decyzje stają się przede wszystkim funkcją ich wewnętrznych

napięć i stresów. Każdy proces decydowania politycznego należy więc wyjaśniać za pomocą tych

trzech podejść i, naszym zdaniem, nie można z góry przesądzać o tym, które przesłanki decyzyjne

przeważają w wymiarze abstrakcyjnym — struktura organizacyjna, umysł czy serce decydenta.

Jesteśmy więc zwolennikami czynnikowego podejścia do analizy politycznej.

Uważamy, iż połączenie teorii decyzji racjonalnych (męskiej) z teorią decyzji emocjonalnych

(żeńską) jest możliwe, na przykład dzięki zastosowaniu podejścia cybernetycznego, ale w obecnej

sytuacji teoretycznej i rzeczywistej nie byłoby to celowe, obie te teorie mają bowiem swą moc

wyjaśniającą i wyraźnie uzupełniają się, co jest widoczne przede wszystkim w państwach

znajdujących się w fazie transformacji systemowej oraz w trakcie tworzenia nowych podstaw

kultury politycznej.

ROZDZIAŁ I

POLITOLOGICZNA ANALIZA DECYZYJNA

1.1. ZAŁOŻENIA ANALIZY DECYZYJNEJ

Analiza decyzyjna jest metodą badawczą, polegającą na docieraniu do istoty zjawisk i procesów

politycznych. Punktem wyjścia jest tu decyzja polityczna i jej wykonanie (eksplanandum, czyli to

co podlega wyjaśnianiu). Natomiast punktem docelowym (eksplanansem, czyli tym co wyjaśnia) są

zmienne niezależne, które spowodowały podjęcie decyzji. Podstawą wnioskowania jest zawodne

rozumowanie redukcyjne, na podstawie którego możemy formułować jedynie hipotezy na temat

funkcjonowania zmiennych niezależnych. Mając do wyboru opisową koncepcję nauki,

koncentrującą uwagę badaczy na powierzchni zjawisk politycznych oraz „epi-stemologiczną

niepewność", wynikającą z wnioskowania redukcyjnego, należy jednak wybrać poszukiwanie sensu

rzeczywistości, nawet jeśli będziemy w stanie sformułować jedynie hipotezy na jego temat1.

Politologia spełnia określone funkcje, to znaczy cele, do których dąży lub czynności wykonywane

w jej ramach. Jej funkcję podstawową stanowi eksplanacja, polegająca na wyjaśnianiu, dlaczego

zaistniały badane fakty, zjawiska czy procesy polityczne. Funkcja deskryptywna poprzedza

wyjaśnianie i polega na opisie stanu sytuacji politycznej w przeszłości i teraźniejszości. Dzięki

hipotezom wyjaśniającym możliwe staje się realizowanie funkcji predyktywnej, polegającej na

formułowaniu hipotez prognostycznych, określających, w jaki sposób badana rzeczywistość będzie

ewoluowała w przy-

1 Por. B. Krauz-Mozer, Metodologiczne problemy wyjaśniania w nauce o polityce, s. 29, 47-50;

W. Conolly, Appearance and Reality in Politics, (w:) Interpreting Politics, s. 148.

szlości. Opis, wyjaśnianie i prognoza mogą stać się podstawą spełniania dwóch zewnętrznych

funkcji politologii: instrumentalnej, skierowanej do grupy rządzącej oraz popularyzatorskiej, w

ramach której uczeni zwracają się do obywateli państwa.

Analiza decyzyjna pełni bardzo istotną rolę w procesie wyjaśniania zjawisk i procesów

politycznych, wydatnie przyczynia się też do rozwoju politologii. Tak jak i inne nauki

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: