tytuł: "Masaż w wybranych jednostkach chorobowych - tom I."
autor: Adam Zborowski
Od autora
Umiejętność wykonywania masażu nie gwarantuje jeszcze skuteczności leczenia. Dopiero odpowiednie połączenie technik i ustalenie schematu leczenia masażem daje duże szanse powodzenia.
Książka, którą oddaję Czytelnikowi do ręki, jest w zamierzeniach próbą podania schematów postępowania w najczęściej spotykanych jednostkach chorobowych. Oczywiście są to tylko schematy, które należy modyfikować w zależności od sposobu przebiegu choroby oraz cech psychofizycznych pacjenta.
Do korzystania z niniejszego opracowania konieczna jest znajomość poprzednich książek:
- "Masaż klasyczny)ş,
- "Masaż segmentarny)ş,
- "Drenaż limfatyczny)ş.
Ze względu na obszerność materiału książka została podzielona na dwie części. Część pierwsza obejmuje: choroby reumatyczne, urazy (zranienia, stłuczenia, zmiażdżenia, oparzenia, odmrożenia, skręcenia, zwichnięcia, złamania, amputacje), zniekształcenia kończyn, kręgosłupa, klatki piersiowej i szyi.
Część druga obejmuje choroby układów: oddechowego, krążenia, nerwowego, pokarmowego, moczowo-płciowego.
Mam nadzieję, że to dwutomowe opracowanie okaże się przydatne zarówno przy nauczaniu masażu, jak i w pracy zawodowej wykwalifikowanych masażystów.
Adam Zborowski
Wprowadzenie
Przed omówieniem stanów chorobowych, z którymi będziemy mieli kontakt przy wykonywaniu masażu, należy zdać sobie sprawę, jakie jest jego znaczenie w procesie leczenia. Zadaniem masażu, jak i całej fizjoterapii, jest dążenie do zaleczenia stanu chorobowego, a tam gdzie jest to możliwe do wyleczenia pacjenta.
Dla utrzymania stanu zdrowia wszystkich tkanek w organiźmie potrzebna jest stała wymiana płynów: wewnątrzkomórkowego i zewnątrzkomórkowego. Zasadnicze znaczenie dla utrzymania stanu prawidłowego ma zatem układ krążenia, ponieważ tą drogą odbywa się wymiana płynów tkankowych, dowóz potrzebnych organizmowi substancji odżywczych i gazowych oraz wydalanie zużytych produktów przemiany materii.
Ponieważ wymiana gazowa polega zasadniczo na oddychaniu zewnętrznym, układ oddechowy musi być również sprawny.
Aby można było wykonywać ruchy bez wysiłku, stawy muszą być ruchome, a mięśnie silne.
Wykonywanie dokładnych ruchów uwarunkowane jest przyjmowaniem i interpretacją bodźców przez ośrodkowy układ nerwowy, który kontroluje i koordynuje wszystkie procesy w ustroju.
Tak więc dla utrzymania stanu zdrowia organizmu i prawidłowych jego czynności potrzebne są:
- sprawny układ krążenia,
- sprawny układ oddechowy,
- zdrowe kości i stawy,
- silne i elastyczne tkanki miękkie,
- sprawny ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy.
Należy zdawać sobie sprawę, że każdy uraz tkanek, infekcja czy choroba wywołuje odczyn zapalny i zasadniczym celem działalności fizjoterapeuty jest leczenie następstw tego odczynu zapalnego.
Procesy metaboliczne zachodzące przez całe życie w organiźmie mają na celu utrzymanie go w stanie integralności, jednakże w następstwie urazu lub toczącego się procesu patologicznego tkanki mają ograniczoną zdolność regeneracji. Odnowa przez powstanie tkanki pierwotnej odbywa się w kościach, tkance włóknistej i tkankach pochodzenia nabłonkowego. Bardziej zróżnicowane tkanki, takie jak mięśnie i tkanka nerwowa, ulegają zwyrodnieniu, ponieważ odnowa odbywa się tu tylko za pomocą tkanki bliznowatej.
Każdy odczyn zapalny w obrębie układu krążenia prowadzi do powstania zmian zwyrodnieniowych. Zasadniczym skutkiem tych zmian jest upośledzenie krążenia. Tkanki pozbawione krwi ulegają martwicy.
Skóra staje się sucha i "papieroważ)ş, łatwo ulega pęknięciom, które mogą być wrotami zakażenia.
Tkanka włóknista ulega zgrubieniu i obkurczeniu, utrudniając wykonywanie ruchów.
Niemożność dostarczenia mięśniom dodatkowej ilości tlenu sprawia, że ich siła jest zmniejszona, a zdolność do wysiłku niewielka. Przy dłużej trwającym okresie niedokrwienia włókna mięśniowe ulegają zanikowi i tracą swoje właściwości.
W układzie nerwowym już po stosunkowo krótkim czasie dochodzi do zwiotczeń, obumierania i martwicy.
Odczyn zapalny, występujący w którejkolwiek części układu oddechowego, prowadzi do znacznej hipowentylacji. Nawet jeżeli nie ma zaburzeń w układzie krążenia, procesy metaboliczne nie mogą przebiegać prawidłowo, ponieważ nasycenie tlenem jest niewystarczające i dochodzi do gromadzenia się dwutlenku węgla. Wydolność układu krążenia nie ma zatem znaczenia, gdy doszło do zaburzenia wentylacji i na odwrót.
Tkanka łączna, będąca podstawową tkanką w organiźmie ludzkim, jest również zasadniczą tkanką biorącą udział w procesie odnowy. Jej odpowiedzią na odczyn zapalny jest regeneracja. Do procesu regeneracji wykorzystywany jest włóknik, a nadmiar włóknika prowadzi do powstawania zrostów, które ograniczają zakres ruchów i powodują, że są one bolesne.
Odczyn zapalny w mięśniach może również doprowadzić do powstania zrostów. Po pierwsze dlatego, że uszkodzenie włókien prowadzi do powstania blizny i po drugie - ponieważ mięśnie są otoczone tkanką łączną. Obydwa te elementy prowadzą do ograniczenia siły i czynności mięśnia.
Odczyn zapalny w którejkolwiek częsci układu nerwowego prowadzi do powstania nieodwracalnych zmian zwyrodnieniowych (mimo zdolności do ograniczonej regeneracji). Dochodzić może między innymi do porażenia wiotkiego lub spastycznego, zaburzenia koordynacji ruchów, zaburzenia czucia.
Z powyższych rozważań wynikają pewne zasady mające zasadnicze w rehabilitacji chorego.
1. Utrzymanie lub zwiększenie wydolności układu krążenia i wymiany pomiędzy płynem otaczającym i tkanką. Ma to zasadnicze znaczenie dla prawidłowego gojenia się i zmniejszenia objawów miejscowych. Pobudzając miejscowo krążenie i przemianę materii, można ułatwić gojenie, a jednocześnie zmniejszyć powstanie zrostów (przez wchłonięcie nadmiaru wysięku zapalnego), usunąć produkty przemiany materii lub obrzęk. Dzięki temu uzyskuje się zmniejszenie bólu i ograniczenia ruchu wywołane uciskiem i obecnością toksyn. Utrzymanie sprawności układu krążenia pozwala zmniejszyć ryzyko powstania zmian troficznych lub zanikowych. 2. Utrzymanie lub zwiększenie ruchomości stawów. Aby móc wykonać nawet prosty ruch, staw musi posiadać możliwie największą ruchomość. Należy pamiętać, że każdy uraz uszkadzający jeden staw upośledza funkcjonowanie innych stawów. Stwarza to bardzo często konieczność leczenia i usprawniania tak chorych, jak i zdrowych stawów.
3. Utrzymanie lub zwiększenie siły mięśniowej. Ruchomość stawów jest ściśle związana z siłą mięśniową. Osłabienie siły mięśni uniemożliwia wykonanie pełnego ruchu w stawie. Utrzymanie odpowiedniej siły mięśniowej i zakresu ruchu w stawach stwarza możliwość sprawnego poruszania się pacjenta oraz pozwala na wykonywanie niektórych ćwiczeń, np. czynnych i czynnych z oporem.
4. Zapewnienie wystarczającego oddychania. Nasycenie tkanek tlenem ma kolosalne znaczenie dla uzyskania poprawy ogólnego stanu zdrowia. Ćwiczenia oddechowe powinno się zatem wykonywać we wszystkich stanach chorobowych, nie tylko w chorobach układu oddechowego i klatki piersiowej. 5. Łagodzenie objawów chorobowych. Należy starać się złagodzić takie objawy, jak: ból, obrzęk, przykurcz, ponieważ czynią one pacjenta niewydolnym, jak również zaburzają metabolizm i ograniczają aktywność mięśni i stawów.
6. Zapobieganie powikłaniom. Rodzaj powikłań uzależniony jest od choroby, jednak zawsze należy pamiętać o możliwości powstania zmian troficznych, zrostów, przykurczów, posocznicy, zakrzepów, powikłań płucnych itp. 7. Poprawa ogólnego stanu zdrowia. Dotyczy to szczególnie przewlekle chorych oraz pacjentów w starszym wieku.
Obserwacje kliniczne pokazują, że rzadko choroby przebiegają w sposób typowy, tak więc i postępowanie rehabilitacyjne będzie wymagało bardzo indywidualnego podejścia uzależnionego od wielu parametrów charakterystycznych dla danego pacjenta. Aby dobrać optymalny sposób postępowania rehabilitacyjnego, częstotliwość i czas trwania zabiegów, niezbędne jest (poza rozpoznaniem lekarskim) zebranie wnikliwego wywiadu od pacjenta.
Wywiad
Wywiad możemy podzielić na trzy zasadnicze części.
1. Informacje stałe ustalone przed masażem, wynikające z obserwacji, zadanych pytań i zapisów w karcie chorobowej:
- nazwiska i imię,
- wiek i płeć,
- rodzaj wykonywanej pracy w okresie ostatnich pięciu lat, - rozpoznanie oraz choroby towarzyszące,
- od kiedy choruje,
- czy było wcześniej prowadzone leczenie i z jakim skutkiem, - od kiedy pobiera zabiegi w obecnym cyklu leczenia,
- ilość wykonanych wcześniej masaży,
- aktualne zlecenie na masaż,
- stosowane zabiegi współtowarzyszące,
- jak pacjent reaguje na masaż i inne zabiegi,
- jakie są wyniki badań.
Cały czas obserwujemy pacjenta w celu uzyskania informacji na temat jego sprawności ogólnej, a szczególnie sposobu poruszania się, stania lub siedzenia.
2. Informacje zmienne określające stan zdrowia pacjenta bezpośrednio przed masażem:
- temperatura ciała,
- ciśnienie krwi (należy mierzyć przed i po zabiegu),
- czy nie odczuwa dolegliwości sercowych,
- czy nie ma kłopotów z oddychaniem,
- co się zmieniło, czy pojawiły się bądź ustąpiły jakieś dolegliwości, - jak się pacjent czuł po poprzednim masażu,
- czy nie było kłopotów ze stolcem i moczem (przy masażu powłok i narządów jamy brzusznej),
- ogólne samopoczucie,
- jeżeli pacjentem jest kobieta, należy upewnić się, że nie jest w okresie menstruacji,
- jak dawno spożywał posiłek (przy masażu powłok i narządów jamy brzusznej),
- jaki zabieg był wykonywany bezpośrednio przed przyjściem na masaż, - czy były podawane jakieś zastrzyki, jeśli tak - jakie (istotne w przypadku podania np. blokady).
3. Informacje dodatkowe.
Wszelkie informacje mogące mieć związek z chorobą, uzyskane od pacjenta w rozmowie prowadzonej podczas masażu, np.:
- jakie poważniejsze choroby przechodził,
- czy prowadził aktywny tryb życia,
- czy w trakcie życia miał dużo urazów,
- czy były wykonywane zabiegi chirurgiczne i dlaczego itp.
Czas trwania masażu
Czas trwania masażu uzależniony jest od: rodzaju schorzenia, wielkości powierzchni masowanej, aktualnego stanu zdrowia oraz od tego, który to jest zabieg z kolei. Przy uwzględnieniu tych elementów należy przyjąć, że czas trwania masażu częściowego wynosi od 10 do 30 minut, a masażu ogólnego 45 do 60 minut.
Siła masażu
Siła masażu wzrasta ze wzrostem liczby wykonywanych zabiegów z uwzględnieniem reakcji pacjenta. Reakcja ta uzależniona jest od: wieku, płci, zawodu, budowy ciała i stanu zdrowia chorego.
Częstotliwość zabiegów
U większości pacjentów masaż można wykonywać codziennie. W schorzeniach, w których celem masażu jest korekcja zniekształcenia, masaż może być wykonywany nawet trzy razy w ciągu dnia.
Jeżeli ze względu na jednostkę chorobową istnieje taka potrzeba, można, jako drugi, wykonać masaż po kinezyterapii. Ten dodatkowy masaż po ćwiczeniach nie może jednak obciążać układu krążenia i oddechowego. Dopuszczalnymi metodami są tu: masaż segmentarny, akupresura lub drenaż limfatyczny, niezależnie od metody zastosowanej w pierwszym masażu. Jeżeli chorobie towarzyszą zmiany organiczne lub niewydolność krążeniowo-oddechowa, częstotliwość masaży należy ograniczyć do trzech, a nawet dwóch zabiegów na tydzień.
Więcej informacji na temat zasad wykonywania masażu Czytelnik uzyska w książkach:
Zborowski A., Drenaż limfatyczny, Kraków 1995,
Zborowski A., Masaż klasyczny, Kraków 1996,
Zborowski A., Masaż segmentarny, Kraków 1996.
I. Choroby reumatyczne
Patogeneza większości chorób reumatycznych nie jest znana. W wielu chorobach istnieje podejrzenie etiologii wirusowej lub wpływu czynników genetycznych. Częstą przyczyną zwłaszcza patologii tkanek okołostawowych i stawów są zmiany przeciążeniowe oraz wrodzona czy nabyta nieprawidłowość budowy lub zosiowania stawu.
Dokładniej poznano zjawiska zachodzące w patogenezie chorób reumatycznych. Do grupy tej należy zaliczyć:
- niektóre zaburzenia metaboliczne,
- reakcje immunologiczne,
- reakcje zapalne,
- procesy naprawcze i gojenie się tkanek.
Aby ujednolicić podział i mianownictwo chorób reumatycznych, Amerykańskie Towarzystwo Reumatologiczne (ARA) co kilka lat opracowuje podziały oparte na wynikach bieżących badań.
Klasyfikacja chorób
Klasyfikacja chorób układu ruchu wg Amerykańskiego Towarzystwa Reumatologicznego
I. Zapalenie stawów o nieznanej etiologii:
1. Reumatoidalne zapalenie stawów (gościec przewlekły postępujący, gpp.). 2. Reumatoidalne zapalenie stawów młodzieńcze (choroba Stilla). 3. Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa.
4. Zespół Reitera (prawdopodobnie wywołany przez Chlamydia trachomatis). 5. Łuszczycowe zapalenie stawów.
6. Inne.
II Choroby tkanki łącznej:
1. Liszaj rumieniowaty układowy.
2. Twardzina.
3. Zespół Felty'ego.
4. Zapalenie wielomięśniowe i skórno-mięśniowe.
5. Zapalenie tętnic z martwicą (guzkowe zapalenie tętnic, zapalenie naczyń z nadwrażliwości, ziarniniak Wegenera, choroba Takayashu, zespół Cogana, olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic).
6. Skrobiawica.
7. Inne.
III Gorączka reumatyczna (choroba gośćcowa).
IV Choroba zwyrodnieniowa uszkadzająca stawów (osteoarhrosis): 1. Pierwotna.
2. Wtórna.
V Reumatyzm pozastawowy:
1. Fibrositis.
2. Dyskopatia i zespoły okolicy krzyżowej.
3. Zapalenie mięśni i mialgia.
4. Zapalenie ścięgien i kaletek.
5. Zapalenie maziówki i pochewek ścięgnistych.
6. Zapalenie powięzi.
7. Zespół kanału nadgarstka.
8. Inne.
Vi Choroby, którym często towarzyszą zapalenia stawów:
1. Sarkoidoza.
2. Nawracające zapalenie chrząstek.
3. Choroba Schoenleina i Henocha.
4. Colitis ulcerosa.
5. Choroba Whipplea.
6. Zespół Sjogrena.
7. Rodzinna gorączka śródziemnomorska.
Vii Choroby wywołane znanymi drobnoustrojami chorobotwórczymi: 1. Bakteryjne (gonokoki, meningokoki, pneumokoki, paciorkowce, gronkowce, Salmonella, Brucella, Streptobacillus moniliformis, prątek gruźlicy, krętek blady, Trepomena pertenue, inne).
2. Riketsjowe.
3. Wirusowe (różyczka, nagminne zapalenie ślinianek przyusznych, wirusowe zapalenie wątroby, inne).
4. Grzybicze.
5. Pasożytnicze.
Viii Choroby pourazowe i neurogenne:
1. Zapalenie stawu urazowe (bezpośredni skutek urazu).
2. Artropatie neurogenne (stawy Charcota): kiłowe, cukrzycowe, w jamistości rdzenia, w meningomyelocele.
3. Inne.
Ix Choroby związane ze znanymi lub bardzo prawdopodobnymi zaburzeniami biochemicznymi lub hormonalnymi:
1. Dna, chondrokalcynoza, alkaptonuria, hemofilia, sierpowatość krwinek i inne hemoglobinopatie.
2. Agammaglobulinemia.
3. Choroba Gauchera, nadczynność tarczycy, szkorbut, hiperlipoproteinemia typu Ii, choroba Fabry'ego (angiokeratoma corporis diffusum), hemochromatoza.
4. Inne.
X Nowotwory:
1. Maziówczak.
2. Pierwotne guzy kostne okołostawowe.
3. Przerzuty kostne nowotworów złośliwych.
4. Białaczki.
5. Szpiczak mnogi.
6. Niezłośliwe nowotwory tkanek stawowych.
Xi Alergie i odczyny polekowe:
1. Zapalenie stawów wywołane swoistymi alergenami
2. Zapalenie stawów polekowe.
Xii Choroby dziedziczne i wrodzone:
zespół Marfana, homocystynuria, zespół Ehlersa i Danlosa, wrodzona łamliwość kości, pseudoxanthoma elasticum, cutis laxa, mukopolisacharydozy, arthrogryposis multiplex congenita, zespoły nadmiernej ruchomości, myosistis ossificans progressiva, kalcynoza (wapnica) guzowata, zespół Wernera, wrodzona dysplazja biodra i inne.
1. Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)
Arthritis rheumatoidea
Dawna nazwa tej choroby brzmi: gościec przewlekły postępujący (gpp) - polyarthritis chronica evolutiva.
Jest to przewlekły postępujący proces zapalny, który prowadzi do niszczenia tkanek stawowych oraz zniekształca i upośledza funkcję stawów. Przyczyna choroby nie jest znana. Poszukuje się czynnika, który mógłby inicjować zjawiska autoimmunologiczne prowadzące do zmian w tkankach. Początkowo zmiany występują jedynie w błonie maziowej stawów, w których dochodzi do powstawania nacieków nazywanych ziarniną reumatoidalną. Ziarnina, wnikając stopniowo do stawu, niszczy chrząstkę i kość. W miarę rozwoju choroby dochodzi do coraz większego zniszczenia powierzchni stawowych i zniekształceń zajętych stawów. Proces chorobowy uszkadza również aparat więzadłowy. Wywołane procesy naprawcze powodują powstawanie zrostów włóknistych, a następnie kostnych, co prowadzi do usztywnienia stawów. Zmiany zapalne mogą również obejmować naczynia krwionośne. Na skutek przedostawania się do krwi kompleksów immunologicznych powstających w stawach lub obok nich często w tkance podskórnej oraz w narządach wewnętrznych (płuca, serce) tworzą się tzw. guzki reumatoidalne. Reumatoidalne zapalenie stawów występuje dwukrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Choroba może rozpocząć się w każdym wieku, jednak najczęściej pojawia się w piątej dekadzie życia.
Początek choroby jest z reguły powolny. Obserwuje się stany podgorączkowe, parestezje w kończynach, utratę łaknienia, zmniejszenie masy ciała, bóle stawów i mięśni. Pierwsze zmiany zapalne występują przeważnie w stawach nadgarstkowych, śródręcznopalcowych lub międzypaliczkowych bliższych rąk. O wiele rzadziej choroba rozpoczyna się od stawów stóp, a wyjątkowo od stawów dużych. W zajętych stawach pojawia się ból utrudniający wykonywanie ruchu. Charakterystyczny jest tu objaw tzw. sztywności porannej. Zauważane zmiany, takie jak: obrzęk, bolesność uciskowa i ruchowa oraz ograniczenie ruchu, występują najczęściej symetrycznie w stawach jednoimiennych kończyn górnych. W miarę trwania choroby proces zapalny obejmuje ścięgna i pochewki ścięgniste w sąsiedztwie chorych stawów. Zauważa się zaniki mięśniowe początkowo mięśni międzykostnych rąk i czworogłowych ud, a w późniejszych okresach uogólnione.
Skóra jest cienka, wilgotna i chłodna, a na skutek zaburzeń czynnościowych ze strony naczyń krwionośnych mogą się pojawiać parestezje lub sinica palców rąk.
Zmiany zapalne często prowadzą do zapalenia nadtwardówki (rzadziej twardówki), co może powodować upośledzenie wzroku, a nawet jego utratę. Zmiany zapalne w sercu umiejscawiają się najczęściej w osierdziu, rzadziej we wsierdziu. Zdarzają się również zaburzenia przewodnictwa. Dość częstym objawem jest wysiękowe zapalenie opłucnej na skutek powstawania zmian włóknistych i guzków reumatoidalnych.
W układzie nerwowym może dochodzić do zapaleń nerwów obwodowych, spowodowanych uciskiem ziarniny.
Nierzadko obserwuje się zmiany w nerkach spowodowane stosowaniem leków, jak również odmiedniczkowe zapalenie nerek na tle zakażeń dodatkowych. Często dochodzi do powiększania węzłów chłodnych i śledziony z równoczesnym zmniejszeniem liczby krwinek białych (zespół Felty'ego). Reumatoidalne zapalenie stawów przebiega z reguły przewlekle (w czterech okresach) z zaostrzeniami i remisjami (Tab.1 ). Stopniowo powstają zniekształcenia w stawach rąk (przeprosty, podwichnięcia, ulnaryzacja). W stawach nadgarstkowych dochodzi do zniszczenia stawu promieniowo-łokciowego z przemieszczeniem wyrostka rylcowatego kości łokciowej na stronę grzbietową, co może powodować zerwanie ścięgien prostowników palców. W stawach łokciowych i ramiennych następuje ograniczenie ruchomości i przykurcze. Zmiany w odcinku szyjnym kręgosłupa mogą być przyczyną podwichnięć kręgów. Stawy biodrowe zajęte są najczęściej symetrycznie.
Tab.1 Zmiany występujące w poszczególnych okresach r.z.s. Okres: I (wstępny).
Zmiany radiologiczne: osteoporoza.
Okres: Ii (zmian umiarkowanych).
Zmiany radiologiczne: osteoporoza, zwężenie szpar stawowych, geody. Zanik mięśni: w sąsiedztwie zajętych stawów.
Zmiany okołostawowe: guzki, zapalenie ścięgien.
Okres: Iii (zmian ciężkich).
Zmiany radiologiczne: osteoporoza, nadżerki na powierzchniach stawowych. Zanik mięśni: uogólniony.
Zniekształcenie stawów: podwichnięcia ulnaryzacja, przerosty. Okres: Iv (końcowy).
Zmiany radiologiczne: zrosty włókniste lub kostne.
Zanik mięśni: uogólniony.
Zniekształcenie stawów: podwichnięcia ulnaryzacja, przerosty. Usztywnienie stawów: zrosty.
Na skutek zniszczenia panewek i przebudowy tkanki kostnej głów kości udowych dochodzi do skrócenia kończyn i ich nieprawidłowego ustawienia. W stawach kolanowych dochodzi z reguły do koślawości i przykurczów, a w okolicy podkolanowej tworzą się torbiele Bakera. W stawach stóp obserwuje się podwichnięcia, które utrudniając chodzenie, są przyczyną nieprawidłowego obciążania pozostałych stawów kończyny dolnej. Leczenie chorego na r.z.s. powinno być kompleksowe. Stosuje się środki farmakologiczne i - w miarę potrzeb leczenie operacyjne. Bardzo duże znaczenie przywiązuje się do fizykoterapii, kinezyterapii i masażu jako podstawowych metod leczenia.
Wskazówki do zabiegów fizjoterapeutycznych
1. W początkowych okresach leczenia należy stosować bodźce łagodne i zwiększać ich nasilenie w miarę leczenia, kontrolując reakcję pacjenta i odczyny.
2. Można stosować różne metody leczenia, lecz skuteczność jest w znacznej mierze uzależniona od regularności stosowanych zabiegów.
3. W okresach nieznacznego zaostrzenia lub przy zaawansowanej chorobie może się okazać, że ilość stosowanych zabiegów za bardzo obciąża organizm. Pacjent odczuwa duże zmęczenie po zabiegach i pogorszenie stanu zdrowia. W takim przypadku należy ograniczyć ilość stosowanych zabiegów do minimum lub nawet pozostać tylko przy zabiegu masażu. Masaż w tym wypadku powinien zabezpieczać przed powstawaniem przykurczów oraz działać przeciwbólowo. 4. Jeżeli w czasie rehabilitacji wystąpi zaostrzenie choroby w postaci stanów podgorączkowych, nasilenia obrzęków oraz podwyższenia OB, zabiegi należy bezwzględnie przerwać.
Okres I
Proces postępowania z pacjentem w tym okresie jest bardzo istotny i rzutuje na szybkość powstawania deformacji oraz przykurczów. Bardzo ważne jest ułożenie pacjenta w łóżku. Pacjent powinien leżeć na płaskim materacu, możliwie na sztywnym podłożu z małą poduszką pod głową. Na krótkie okresy czasu podkładamy pacjentowi poduszeczkę na wysokości odcinka lędźwiowego kręgosłupa. Pod stopy należy podłożyć wałek lub dużą kostkę gąbkową celem zapobieżenia utrwaleniu się grzbietowego wyprostu stóp. Zwracamy również uwagę na ułożenie kolan. Nie wolno dopuścić, aby stawy kolanowe były zgięte. Podobnie stawy łokciowe powinny być wyprostowane, szczególnie podczas snu. Na godziny nocne zaleca się bandażowanie dłoni na płaskich listwach, aby uniknąć powstania przykurczów w stawach rąk. Bardzo dobre efekty daje założenie szyny lub opatrunku gipsowego na okres od 7 do 14 dni (celem unieruchomienia zajętych procesem chorobowym stawów) w ułożeniu zabezpieczającym przed deformacjami i przykurczami.
Jeżeli jest to możliwe, na parę minut kilka razy dziennie pacjent powinien odwracać się do ułożenia na brzuchu.
Stosowane zabiegi
Podstawowym celem zabiegów stosowanych w tym okresie jest zmniejszenie stanu zapalnego stawów, zmniejszenie bolesności stawów i tkanek sąsiadujących. Stosując opisane niżej zabiegi, liczymy na ich działanie resorpcyjne, poprawę krążenia w kończynach, ograniczenie lub okresowe zniesienie sztywności porannej i przeciwdziałanie powstawaniu przykurczów w stawach. Istotny jest również wpływ odżywczy zabiegów na skórę i mięśnie oraz poprawa ogólnego stanu zdrowia.
Fizykoterapia
W leczeniu stosuje się: promieniowanie podczerwone, promieniowanie nadfioletowe, jontoforezę, prądy diadynamiczne, prądy izodynamiczne, prądy interferencyjne, ultradźwięki, krioterapię, magnetoterapię, laseroterapię, natrysk biczowy, masaż wirowy, masaż podwodny, saunę, kąpiele lecznicze, wody mineralne, psychoterapię. Rodzaj i ilość zabiegów ustala lekarz prowadzący w zależności od stanu zdrowia, chorób towarzyszących i tolerancji zabiegów przez pacjenta.
Psychoterapia odgrywa ważną rolę w leczeniu r.z.s. W chorobie występują zmiany osobowości ze skłonnością do depresji. Należy przekonać pacjenta o celowości czynnego życia zawodowego.
Do kinezyterapii i masażu przystępujemy dopiero po ustąpieniu stanu ostrego. Wynika to nie tylko z bardzo dużej bolesności, ale przede wszystkim z faktu, że masaż czy kinezyterapia mogłyby rozprzestrzenić i zaostrzyć procesy zapalne.
Masaż
Na zlecenie lekarskie możemy przystąpić do wykonywania masażu. Stosujemy masaż klasyczny z wykorzystaniem tylko dwóch technik: głaskania i wibracji. Opracowaniu podlegają kończyny górne i dolne oraz kręgosłup dla normalizacji stanów pobudzenia układu nerwowego oraz uaktywnienia drenażu tkankowego. Należy opracować (przy zastosowaniu głaskania i wibracji) również klatkę piersiową celem usprawnienia oddychania. Po dwóch do pięciu zabiegach, jeżeli pacjent dobrze toleruje masaż, możemy dołączać inne techniki w kolejności: rozcieranie, ugniatanie podłużne i uciski. W miarę wzrastania ilości zabiegów podstawową techniką stosowanego masażu staje się rozcieranie (zwłaszcza w okolicy stawów) i właśnie tej technice należy poświęcić najwięcej czasu w trakcie zabiegu. Rozcieranie poprzez dostarczenie ciepła daje efekt przeciwbólowy i rozluźniający, co jest niezmiernie ważne przy wykonywanej po masażu kinezyterapii. Rozcieranie usprawnia również metabolizm tkankowy oraz przepływ w naczyniach krwionośnych i limfatycznych, spowalniając procesy chorobowe. Dołączone w późniejszym okresie ugniatanie ułatwia transport tkankowy. Niektórzy przypisują szczególne znaczenie masażowi brzucha z powodu jego wpływu na krążenie wrotne.
Kinezyterapia
W większości chorób reumatycznych, a w reumatoidalnym zapaleniu stawów szczególnie, kinezyterapia odgrywa najistotniejszą rolę w procesie rehabilitacji. Podobnie jak przy masażu rozpoczynamy od bardzo wolnych i delikatnych ćwiczeń, aby nie spowodować pogorszenia stanu zdrowia pacjenta. W zależności od tolerancji gimnastyki leczniczej przez organizm chorego zwiększa się jej intensywność, czas trwania i zakres. Gimnastyka obejmuje wówczas:
- ćwiczenia ogólnousprawniające,
- ćwiczenia czynne właściwe,
- ćwiczenia czynne z oporem,
- ćwiczenia chwytnej czynności rąk,
- ćwiczenia oddechowe.
Zestaw ćwiczeń powinien być przygotowany przez specjalistę kinezyterapeutę w zależności od potrzeb, aktualnego stanu chorego i tolerancji poszczególnych ćwiczeń.
...
Bendzy