W Porycku 60 lat temu.pdf

W Porycku 60 lat temu

Sześćdziesiąt lat temu, w dniu 11 lipca 1943 roku, w Porycku na Wołyniu zebrali się Polacy,

jak kaŜdej niedzieli, na sumę w miejscowym kościele, wzniesionym w latach 1759-1774

sumptem Konstancji z Wielhorskich i Michała Czackich, rodziców Tadeusza Czackiego,

jednego z twórców Liceum Krzemienieckiego. Suma jednak nie została odprawiona. Kościół

otoczyli członkowie Ukraińskiej Powstańczej Armii, zbrojnego ramienia Organizacji

Ukraińskich Nacjonalistów, którzy w okrutny sposób wymordowali ponad 200 Polaków

zgromadzonych w świątyni BoŜej. Sześćdziesiąt lat temu, w nocy z 24 na 25 lipca 1943 roku

na odległym Pokuciu Ukraińcy uprowadzili z plebani w Pistyniu ks. Józefa Grzesiowskiego, a

z pobliskich Szeszor Stanisława Kaliniewicza, dyrektora szpitala w Kołomyi; obaj zostali

zamordowani, wcześniej byli w bestialski sposób torturowani.

Sześćdziesiąt lat temu, poczynając od 11 lipca 1943 roku do końca tego miesiąca, tylko w

ciągu trzech tygodni Ukraińska Powstańcza Armia wymordowała w 167 miejscowościach na

Wołyniu ponad 10 tysięcy Polaków tylko za to, Ŝe byli Polakami!

Sześćdziesiąt lat temu pierwsze uderzenie na Polaków na Wołyniu nastąpiło juŜ w lutym 1943

roku na wieś Parośle, gdzie wymordowano 150 mieszkańców.

Sześćdziesiąt lat temu w lipcu 1943 roku OUN-UPA, dąŜąc do całkowitego pozbycia się

Polaków, rozpoczęła czystkę etniczną na Ziemi Wołyńskiej, która w latach 1944-1945

przeniosła się na Ziemię Lwowską, Podole i Pokucie, gdzie trwała aŜ po przełom lat

1946/1947.

Wcześniej, od połowy września 1939 roku, z rąk Ukraińców-ounowców ginęli Polacy w

róŜnych miejscowościach dawnych południowo-wschodnich ziem II Rzeczypospolitej.

Początkowo byli to Ŝołnierze WP, a potem cywile, głównie męŜczyźni. Były to wypadki w

miarę sporadyczne, dotyczące poszczególnych osób, mogące uchodzić za osobiste

porachunki. Tak wierząc łatwiej było Ŝyć!

11 lipca 2003 roku udałem się do Porycka, przyznam, z mieszanymi uczuciami, ale chciałem

tam być, zobaczyć i usłyszeć, aby nikt nie mógł mi później napisać lub powiedzieć, Ŝe było

inaczej. Chciałem, jako jeden ze "świadków stamtąd", wziąć udział w Uroczystej Mszy

świętej, której przewodniczył metropolita lwowski Marian Kardynał Jaworski, dla mnie wciąŜ

Metropolita mój i mojej rodzinnej ziemi, gdzie spoczywają doczesne szczątki wielu pokoleń

mojej rodziny.

Wielogodzinna podróŜ tam i z powrotem, to dobry czas na refleksję, na uporządkowanie

myśli, wspomnień i wiedzy, zwłaszcza jeŜeli towarzyszą tej podróŜy słowa modlitwy pańskiej

"i odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom"!

I tu pierwszy problem. Czy mamy prawo wybaczać za tych pomordowanych i okrutnie

torturowanych na róŜne sposoby przed śmiercią?

Wybaczać za Mazurów z Czyściaka (-Brykowszczyzny) spod Obertyna, za starców, kobiety,

dzieci i męŜczyzn pociętych kosami w 1944 roku i na drabiniastych wozach wywiezionych -

dokąd? Gdzie ich zrzucono i zakopano, bo przecieŜ nie pochowano na cmentarzu? Nocami

widziałem tylko coraz bliŜsze łuny na niebie i czułem strach, gdy parokrotnie nocną porą

budził mnie łomot do drzwi i towarzyszące temu Ŝądanie "widczyniaj! widczyniaj, bo

budemo strilaty!". LeŜeliśmy z Matulą na podłodze i wpatrywali się w skuloną pod oknem

postać Ojca z ...siekierą w ręku. I kończyło się na szczęście na tym, ale mieszkaliśmy w

duŜym mieście powiatowym w otulinie jego centrum. Mogę więc wybaczać chyba tylko za

ówczesne przeraŜenie, ale nie w imieniu pomordowanych. Za nich wybaczyć mogą

ewentualnie ich bliscy, jeŜeli przeŜyli i ...oni sami, hen z zaświatów! A moŜe się mylę?

Chyba od Mieszka I (a moŜe wcześniej?), gdy Włodzimierz ksiąŜę kijowski zajął Grody

Czerwieńskie, waśniliśmy się, bili i ...pospołu Ŝenili. Za Chmielnickiego i w czasach

osiemnastowiecznych rebelii hajdamackich w pień się wycinaliśmy i ochoczo na pale

wbijaliśmy, juŜ o latach 1939-1946 nie wspominając. MoŜe więc wystarczy tego dobrego,

moŜe trzeba wreszcie ułoŜyć inaczej stosunki pomiędzy dwoma sąsiednimi narodami, tak

mocno przemieszanymi od Dniepru po Odrę. PrzecieŜ jesteśmy nie tylko sąsiadami, lecz

łączą nas równieŜ partnerskie stosunki i razem nam po drodze do Nowej Europy, przed którą

mamy się czym pochwalić, choćby wspólną państwowością i wspólnymi zwycięstwami nad

wspólnymi wrogami. MoŜe warto - jak pisał Józef Łobodowski w "Pieśni o Ukrainie" -

"Zapomnieć, co mi gorzkie serce struło, znów Dniepr i Wisłę związać pieśni stułą,

wyprostować ścieŜki młodym dziejom (...) i sztandary rozpostrzec... Niech wieją!"

Tak, to wszystko prawda, pojednanie jest nam potrzebne, tylko czy moŜna stawiać znak

równości pomiędzy ofiarą i jej katem? Czy mogą być w tej samej sprawie dwie róŜne prawdy

- polska i ukraińska?

Niektórzy historycy ukraińscy mówią: "poka Ŝ cie nam rozkaz wydany przez kierownictwo

UPA, Ŝ eby mordowa ć Polaków a uwierzymy, Ŝ e to my zacz ę li ś my!" Pomijam zniszczenie i

niedostatek materiałów archiwalnych UPA, NKWD, niemieckich i polskich z AK na czele,

ale czy kiedykolwiek odnaleziono rozkazy na piśmie dotyczące zagłady 2 milionów Ormian

lub niedawnych czystek etnicznych przeprowadzonych w Serbii, Bośni i Chorwacji? CzyŜ

zmasowana lipcowa akcja roku 1943 na Wołyniu, poprzedzona wcześniejszymi atakami i

niszczeniem wsi oraz ludzi na wielkim obszarze od Wołynia po Karpaty, która miała wybitny

charakter wojskowego rozpoznania i udzielenia odpowiedzi na pytanie, jak zareaguje i jak jest

przygotowany polski przeciwnik, nie świadczy o zaplanowanych i centralnie kierowanych

działaniach? WciąŜ przypominają się rozrzucane ulotki z tamtych dni: "Lachy za San" (!) i

tylko "darowany" dziesięciodniowy termin na wyjazd dla setek tysięcy ludzi w czas wojennej

okrutnej zawieruchy!?

OUN-UPA uderzała w lipcowe noce roku 1943 na polskie wsie i kolonie śmiało, wcześniej

bowiem sprawdziła, Ŝe Polacy nie są zorganizowani i nie dysponują bronią. Zaskoczenie było

zupełne. Wysłany na uzgodnione rozmowy polski delegat rządowy na województwo

wołyńskie i dwie towarzyszące mu osoby zostały zamordowane - rozerwane końmi.

Organizacja polskiej samoobrony i mobilizacja 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK

rozpoczęła się dopiero po lipcowej hekatombie.

Stanisław Filipowicz, przedstawiciel rodzin ofiar zbrodni w Porycku i sam tej zbrodni ofiara,

uratowana szczęśliwie, bo niedobita przez sprawców, mówił na poryckiej uroczystości, Ŝe

gdy pierwszy raz po wielu latach przybył do Porycka to nie zastał śladów kościoła,

cmentarza, ratusza (bo Poryck był kiedyś miastem), szkoły, ruin pałacu Czackich, polskich

domów, a nawet śladów ulic. Właściwie nie był to juŜ Poryck lecz Pawliwka, bo tak

zmieniono nazwę tej miejscowości. CzyŜ w tym dokładnym zacieraniu śladów nie było

wyrzutów sumienia, moŜe wstydu, a moŜe obawy, chęci zapomnienia, a więc i poczucia

winy?

Słuchałem w Porycku-Pawliwce uwaŜnie przemówień i w niektórych z nich, szczególnie w

homilii biskupa polowego Wojska Polskiego Sławoja Leszka Głódzia znalazłem odpowiedź

na nurtujące mnie pytanie. JE Ksiądz Biskup wyraźnie stwierdził, Ŝe jedna jest tylko prawda i

Ŝe niczego trwałego nie moŜna budować na fałszu, zakłamaniu i półprawdzie, Ŝe mord jest

mordem i nie mogą go usprawiedliwić najszczytniejsze narodowe cele, bo przed prawem

narodów jest Prawo BoŜe - "nie zabijaj" (!), zaś przebaczenie i prawdziwe pojednanie

następuje wówczas, gdy winny rozpozna swoją winę, wyrazi skruchę oraz prośbę o

wybaczenie.

Prezydent Rzeczypospolitej w swym wystąpieniu w Porycku przypomniał m.in. tę prawdę,

którą juŜ od dawna głosiła "Solidarność" oraz róŜne odłamy i

ugrupowania polskiego społeczeństwa, Ŝe za mordy i etniczną

czystkę Polaków nie moŜna obwiniać całego narodu

ukraińskiego. Ta świadomość przeniknęła do polskiego

społeczeństwa wraz z wiedzą, która późno do nas dotarła, bo

dopiero w czasie zrywu solidarnościowego, Ŝe Polacy

uciekający przed UPA poza granicę polsko-sowiecką z przed

1939 roku znajdowali tam, na Ukrainie, pomoc i ratunek od

Ukraińców. Świadomość ta narastała wraz z publikacjami

wspomnieniowymi "świadków stamtąd", Ŝe byli Ukraińcy,

którzy ostrzegali Polaków przed napadami, Ŝe ukrywali tych,

którym udało się przeŜyć i pomagali w dalszej ucieczce, płacąc

niekiedy za ten czyn najwyŜszą cenę z własnego Ŝycia. Bo

UPA, a zwłaszcza jej jednostki - SłuŜba Bezpieczeństwa UPA -

prowadziły na całym obszarze będącym pod ich kontrolą

niebywały terror. Za pomoc Polakom groziła śmierć, a nawet

tortury. Ukraińcy z mieszanych małŜeństw otrzymywali "wyroki-nakazy" zgładzenia swych

małŜonków wraz z terminem wykonania; kobiety przez otrucie męŜa, męŜczyźni przez

zabicie Ŝony. Dotyczyło to teŜ dzieci - córek po matce-Polce, synów po męŜu-Polaku.

Niewielu udało się uciec za San i Bug do Generalnej Guberni, a byli teŜ tacy co wyroki

wykonywali! O tym teŜ trzeba pamiętać. O tym wszystkim my, "świadkowie stamtąd",

wiedzieliśmy od zawsze, ale "dawny PRL-owski czas i ład" nie pozwalał na głoszenie tej

prawdy!

Z chwilą powstania III Rzeczypospolitej, Polska wykonała juŜ trzykrotnie gesty pojednawcze:

Senat RP juŜ w 1989 roku potępił Akcję Wisła, Prezydenci obu państw lali wodę na szable,

wreszcie nastąpiło ostatnie pojednawcze oświadczenie polskiego Parlamentu w sprawie

tragedii wołyńskiej. Dlatego teŜ nie moŜna mówić, jak to niektórzy czynią, o pierwszym

kroku ze strony polskiej. To Ukraina i jej Parlament, przyjmując uzgodniony tekst

oświadczenia w sprawie tragedii wołyńskiej, a tym samym Ziemi Lwowskiej, Podola i

Pokucia, uczyniły ze swej strony pierwszy krok i do Ukrainy naleŜą dalsze. Polska

przygotowała grunt i dlatego 11 lipca 2003 roku mogliśmy przybyć na urządzony przez nas

cmentarz w Porycku-Pawliwce, poświęcić go, odprawić uroczystą Mszę świętą i modły

ekumeniczne, złoŜyć kwiaty, zapalić znicze oraz zadumać się nad przeszłością i

teraźniejszością.

Czy zatem w Porycku-Pawliwce dokonało się pojednanie? Nie sądzę - na to chyba wciąŜ,

niestety, za wcześnie. To co dziś o tragedii wołyńskiej dowiaduje się cały naród ukraiński jest

dla niego szokiem. To trzeba zrozumieć. Musi minąć czas, aby prawdę moŜna było przyjąć,

aby ze strony narodu ukraińskiego padły te piękne słowa "przepraszamy i prosimy o

wybaczenie". Bądźmy cierpliwi, wierzę mocno, Ŝe przyjdzie na to czas!

W Porycku-Pawliwce odbył się kolejny akt polityczny na szczeblu najwyŜszych centralnych

władz obu krajów. Tak wypowiadali się między sobą znajomi i nieznajomi Rodacy uczestnicy

uroczystego spotkania.

Na "Pojednaniu" nie zjawili się mieszkańcy Porycka, nie wiemy czy nie chcieli przybyć, czy

ich nie dopuszczono, a jeŜeli tak, to dlaczego? Na polskim cmentarzu, otoczonym gęstym

kordonem milicji byliśmy sami - Polacy ze Lwowa, Łucka, Kowla, Stryja i z Kraju, nie licząc

oczywiście Prezydenta Ukrainy i jego otoczenia. To trochę za mało jak na "POJEDNANIE"

dwóch narodów liczących prawie 100 milionów obywateli.

Na kilka kilometrów przed Poryckiem zostaliśmy zatrzymani i czekaliśmy ok. 20 minut na

utworzenie kolumny polskich aut, co spowodowało, Ŝe przybyliśmy za późno, aby wejść na

cmentarz, choć było jeszcze sporo czasu przed przybyciem obu prezydentów.

W tłoku, ścisku i gorącu staliśmy przed Ŝelaznymi barierkami i kordonem milicji, a wraz z

nami dwaj polscy generałowie, w tym attaché wojskowy z Ambasady Polskiej w Kijowie. Nic

nie pomogła legitymacja Pana Generała i praktycznie nikt z nim nie chciał rozmawiać, nie

pomogły teŜ nasze polskie zaproszenia. Dopiero przybycie przedstawiciela Ambasady

Polskiej w Kijowie z kilkoma ukraińskimi zaproszeniami, wybawiło attaché wojskowego i

kilku wybrańców z tej opresji, ale musieliśmy pochylić głowy i przechodzić pomiędzy

metalowymi poprzeczkami zapory. Potem były jeszcze bramki z czytnikami na metal, ale to

zrozumiałe, mieli być przecieŜ prezydenci obu krajów.

Polska strona spodziewała się, Ŝe na cmentarzu zjawi się ok. 2 tysięcy, a nawet moŜe więcej

Polaków. Wraz z Rodakami z Ukrainy było nas zaledwie od 600 do 800 osób. Nie dojechali

kombatanci z róŜnych krajowych organizacji. Ponoć psy odkryły, Ŝe w autokarze jest gdzieś

ukryta bron i amunicja. Dokładnie oglądano, co widziałem na własne oczy, wieziony

sztandar, jego symbolikę i napisy, a gdy po naszym odjeździe wszystko się w końcu

wyjaśniło, powiedziano kombatantom, Ŝe juŜ nie zdąŜą na uroczystość i muszą wracać.

Myślę, Ŝe przyczyną były właśnie mundury i sztandar kombatancki.

Czekając na sformowanie się kolumny samochodów, widzieliśmy grupki cywilów podąŜające

z czerwono-czarnymi flagami UPA. Nie zwracali na nas uwagi. Na cmentarzu dochodziły do

nas, z dwóch lub trzech stron śpiewy i skandowania przeciwników uroczystości; usiłowano

nimi zagłuszyć mikrofony transmitujące uroczystość. Po dłuŜszym czasie manifestanci zostali

odsunięci na znaczną odległość.

Na poświęceniu pomnika Pojednania Polsko-Ukraińskiego, zlokalizowanego na cmentarzu

prawosławnym, gdzie odbywała się druga część uroczystości, było bardzo duŜo Ukraińców i

niewielu Polaków, którzy pozostali "u siebie". Na pomniku, przy którym prace

wykończeniowe trwały prawie do ostatniej chwili zmieniono uzgodniony tekst. Zamiast słów

"Pamięć - śal - Pojednanie" znalazły się inne "Pamięć - śałoba - Jedność". Podobno po

polskim proteście obiecano je zmienić. Czy to jednak nastąpi i czy dotyczyć teŜ będzie słów

"pomordowanym", których brakuje w tekście na granitowych krzyŜach z wykazem osób

pomordowanych w Porycku 11 lipca 1943 roku, nie wiadomo; na jednym z krzyŜy słowa tego

nie wykuto, na drugim juŜ po wykuciu usunięto.

Ryszard Brykowski , Warszawa

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: