Ireneusz Barziej
TRUCIZNY POCHODZENIA ROŚLINNEGO
W świecie roślinnym spotkać można wiele przykładów występowania związków trujących najczęściej są to: alkaloidy, glikozydy, saponiny, olejki i żywice. Wiele z nich znajduje zastosowanie w lecznictwie, jako używki lub narkotyki.
1. Alkaloidy
Należą do bardzo toksycznych substancji roślinnych działających głównie na ośrodkowy lub wegetatywny układ nerwowy.
a)alkaloidy tropinowe np. atropina
Występują w roślinach z rodziny psiankowatych: pokrzyk wilcza jagoda, lulek czarny, bieluń dziędzierzawa, mandragora.
Niektóre zwierzęta roślinożerne posiadają enzymy rozkładające atropinę-ew. zatrucie po ich zjedzeniu.
Objawy : porażenie akomodacji, światłowstręt, utrudnione widzenie, suchość błon śluzowych, pragnienie, trudności w połykaniu i mówieniu, skóra zaczerwieniona, gorąca i sucha, z czasem: niepokój nerwowy, bóle, zawroty głowy, pobudzenie psychoruchowe, halucynacje i omamy, duszność, niewydolność krążenia, śpiączka, bezdech drgawki, porażenie ośrodka oddechowego, śmierć. Dawka śmiertelna 0,1-0,12g.
Postępowanie : płukanie żołądka, leki uspakajające.
b) skopolamina
Wywiera działanie hamujące na ośrodki ruchowe w mózgu, powoduje senność, uspokojenie, stany otępienia psychicznego, porażenie ośrodka oddechowego, śmierć; dawka śmiertelna 0,1-0,2 g.
c) nikotyna
Glony alkaloid liści tytoniu, o odczynie silnie zasadowym, dawka śmiertelna 0,06-0,1 g. Zatrucie manifestuje się uczuciem palenia w ustach, ślinotokiem, bólami i zawrotami głowy, osłabienie, utrudnione oddychanie, zaburzenia tętna, omdlenie, utrata przytomności, porażenie ośrodka oddechowego, śmierć. Przy przewlekłym zatruciu: zwyżki cisnienia tetniczego-uszkodzenie naczyń krwio0nośnych, procesy miażdżycowe, niedotlenienie mózgu, osłabienie pamięci, ogólne wyczerpanie.
d) koniina
Występuje w Pietraszniku plamistym, ma przykry zapach przypominający mocz mysi.
Objawy : rozszerzenie źrenic, światłowstręt, ślinotok, biegunki, porażenie przepony, mięśni klatki piersiowej i śmierć przez uduszenie.
e) sparteina
Alkaloid Żarnowca, w działaniu przypomina koniinę.
f) lobelina
Główny alkaloid z rośliny Stroiczka rozdęta, w działaniu podobna do nikotyny.
g) akonityna
Alkaloid tojadu mordownika, 0,25 g wywołuje ostre zatrucia, a 1-3 g śmierć. W dawkach toksycznych wywołuje zaburzenia czucia języka, gardzieli, twarzy, kończyn, zmniejszenie wrażliwości na ból i dotyk, niepokój, podniecenie, lęk obfite poty, trudności w połykaniu, bóle żołądka, biegunki, wymioty.
h) kolchicyna
Występuje w Ziemowicie jesiennym. Powoduje: bóle żołądka, jelit, leukopenię, wymioty, biegunki, uczucie palenia i drapania w jamie ustnej, uszkodzenie wątroby i nerek, białkomocz, bezmocz, odwodnienie. Dawka śmiertelna 0,02-0,4 g.
i) weratryna
Zespół alkaloidów zawartych w Ciemierzycz białej. Drażni ona błonę śluzową i skórę, pobudza do silnego kichania i wymiotów, powoduje bolesne, krwawe biegunki, drgawki mięśniowe, mrowienie i świąd na całym ciele z uczuciem zimna, spadek ciśnienia tętniczego krwi, zwolnienie akcji serca, porażenie oddechu, śmierć.
j) kurara
Działa porażająco n zakończenia nerwów ruchowych powodując zwiotczenie wszystkich mięśni szkieletowych, międzyżebrowych i przepony, śmierć przez uduszenie.
Antagonistami są prostygmina i fizostygmina.
k) taksyna
Występuje w szpilkach i nasionach cisu. Występują zawroty głowy kołatanie serca, szum w uszach, pieczenie na całym ciele, bóle żołądka i jelit, biegunki, zapaść, śmierć.
l) arekolina
Główny alkaloid owoców palmy Areca catechu, wywołuje ślinotok, wzmaga ruchy robaczkowe jelit.
ł) pilokaroina
Alkaloid wyodrębniony z liści Pilocarpus jaborandi. Powoduje rumień, obfite poty, łzawienie ślinotok, zwężenie źrenic, nudności, wymioty, zwolnienie akcji serca, porażenie ośrodka oddechowego, śmierć.
m) fizostygmina
Alkaloid z nasion Physostygma venenosum, daje objawy zatrucia acetylocholiną: lęk porażenie mięśni, zapaść, porażenie ośrodka oddechowego. Śmierć następuje przy zachowaniu pełnej świadomości.
n) cykutotksyna
Występuje w Szaleju jadowitym, działa pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy, powoduje napady drgawek, utratę przytomności.
2. Glikozydy
Występują w naparstnicy, strofantusie, miłku wiosennym, konwalii majowej. Znajdują szerokie zastosowanie w lecznictwie – kardiologii – leki wkłuwające na pracę serca zwalniają akcję, czynią ją bardziej efektywną. Zatrucia najczęściej występują jako błędy w dawkowaniu, podawaniu glikozydów nasercowych lub przy zwiększonej wrażliwości.
Objawy : bóle, zawroty głowy, zaburzenia rytmu, szum w uszach, senność, oszołomienie, nerwobóle, upośledzenie łaknienia, ślinotok, nudności, wymioty, biegunka, duszność, sinica, zapaść, śmierć.
Postępowanie : odstawienie leków glikozydowych, podawanie małych dawek atropiny.
3. Olejki lotne
Wiele roślin wytwarza olejki lotne, które wywierają silne i często toksyczne działanie. Wprowadzone doustnie wywierają działa nie silnie drazniące na błony śluzowe powodując przekrwienie i stany zapalne. W większych dawkach mogą być przyczyną: zapalenia i zwyrodnienia tłuszczowego wątroby i nerek, poronień, zwiotczenia mięśni gładkich, ślinotoku, bolesnych biegunek i parcia na stolec.
Spośród wielu olejków, jakie znajdują zastosowanie w życiu człowieka najczęściej spotykane bywają zatrucia następującymi roślinami olejkowymi:
a) Jałowiec sawina
Działa poronnie, wywołuje ciężkie zapalenie nerek, żołądka i jelit, silne parcie na mocz, potem krwiomocz, skąpomocz, bezmocz, drgawki, śpiączka, porażenie ośrodka oddechowego. Dawka śmiertelna-0,1-0,2 g olejku, lub 10-20 g szyszkojagód
b) olejek terpentynowy
Otrzymywany z żywic drzew szpilkowych. Powoduje zaburzenia żołądkowo jelitowe, zapalenia nerek z krwiomoczem, potem skąpomocz, śpiączka, porażenie ośrodka oddechowego, śmierć. Dawka śmiertelna 100 ml, olejek stary, częściowo utleniony jest jeszcze bardziej toksyczny, mocz po przyjęciu tego olejku ma zapach podobny do fiołków.
c) bagno zwyczajne
Wywołuje: bóle, zawroty głowy, biegunkę, działa porażająco na ośrodkowy układ nerwowy
d) tuja wschodnia
Hodowana do celów dekoracyjnych. Zaburzenia żołądkowo jelitowe, utrata [przytomności, drgawki toniczno-kloniczne, uszkodzenia nerek, mocznica.
e) Piołun
Substancje czynne to absyntol i tujon. Zatrucia występują po nadmiernym piciu absyntu-napoju alkoholowego, w którym oba te związki występują. Zaburzenia nerwowe, psychiczne, omamy, napady padaczkowe.
f) apiol
Główny składnik olejku z pietruszki. Działa przeciwgorączkowo i poronnie, powoduje silne przekrwienie oraz procesy martwicze w wątrobie i nerkach.
Postępowanie : płukanie żołądka, węgiel, uzupełnianie elektrolitów luminal leczenie przeciwwstrząsowe.
4. Substancje o innej lub nie ustalonej budowie
W niektórych roślinach znajdują się tzw. Fitotoksyny powodujące aglutynację krwinek, hemolizę krwi oraz zwiększenie jej krzepliwości, ciężkie schorzenia nerek.
a) Rycyna
Fitotoksyny otrzymywana z nasion Rącznika, dawka śmiertelna 30 mg przy podaniu per os. Olej rycynowy jest jej pozbawiony gdyż w czasie procesu produkcji pozostaje ona w wytłokach.
b) Abryna
Znajduje się w nasionach Modligroszka, dawka śmiertelna 1 mg/kg mc.
Oprócz omówionych grup związków toksycznych rośliny wytwarzają jeszcze szereg innych substancji, często o nie ustalonej jak dotąd budowie chemicznej, ale o silnym działaniu farmakodynamicznym, które wywołują silne działanie drażniące na skórę i błony śluzowe. Odczyny i uszkodzenia organizmu wywoływane przez te rośliny mogą być nieraz bardzo przykre i niebezpieczne, ale na ogół nie powodują one zatruć śmiertelnych. Do roślin tych zaliczamy: Jaskry, pierwiosnki, Ruta, Wilczomlecz i inne.
1
Meg_an