Witold Kieżun Sprawne zarządzanie organizacją.doc

Witold Kieżun :
Sprawne Zarządzanie Organizacją
Szkoła Główna Handlowa. Warszawa 1997.
-----------------------------------------------------------------------------------------------
Cytuję wybrane fragmenty. Strona w budowie. Inną czcionką i inicjałami "Z.U" lub pseudonimem "Anonimus" oznaczyłem uwagi własne:
-----------------------------------------------------------------------------------------------
SPIS TREŚCI
Przedmowa ......... 9
CZĘŚĆ I  PODSTAWY SPRAWNEGO ZARZĄDZANIA ......... 11
Rozdział 1. Założenia i pojęcia podstawowe ......... 11
1.1. Podejście systemowe ......... 11
1.2. Aparatura pojęciowa ........ 12
1.2.1. System i organizacja ......... 12
1.2.2. Sprawność ......... 18
1.3. Ogólne wytyczne sprawnego działania ......... 23
1.4. Podsumowanie ......... 25
1.5. Pytania kontrolne ......... 28
1.6. Wskazówki bibliograficzne ......... 28
Rozdział 2. Systemowy model sprawnego zarządzania ......... 30
2.1. Ogólna charakterystyka współczesnych organizacji ......... 30
2.2. Cechy funkcjonowania przedsiębiorstwa według analogii systemowej ......... 34
2.3. Schemat zintegrowanego systemu zarządzania przedsiębiorstwem ......... 36
2.3.1. Zmienne interweniujące schematu. Wersja statyczna ......... 36
2.3.2. Zmienne interweniujące schematu. Wersja dynamiczna ......... 43
2.4. Podsumowanie ......... 46
2.5. Pytania kontrolne ......... 48
2.6. Wskazówki bibliograficzne ......... 49
CZĘŚĆ II KONTEKST ORGANIZACJI ......... 51
Rozdział 3. Kontekst historyczny. Teoretyczna wiedza o zarządzaniu ......... 51
3.1. Początki systemów zarządzania ......... 53
3.2. Podejście formalistyczne. System naukowej organizacji pracy ........ 54
3.2.1. Wybrane koncepcje klasyków naukowej organizacji pracy ......... 61
3.3. Podejście humanistyczne ......... 65
3.4. Podejście społeczno-polityczne ......... 71
3.5. Podejście sytuacyjne ......... 72
3.6. Podejście ekonomiczne ......... 74
3.6.1. Klasyczna teoria ekonomiczna ......... 74
3.6.2. Analityczne podejście ekonomiczne ......... 75
3.6.3. Instytucjonalne podejście ekonomiczne ......... 77
3.6.4. Idealny model organizacji przemysłowej ......... 78
3.7. Szkoła podejścia systemowo-informatycznego ......... 79
3.8. Perspektywy XXI wieku ......... 83
3.9. Podsumowanie ......... 87
3.10. Pytania kontrolne ......... 90
3.11. Wskazówki bibliograficzne ......... 91
Rozdział 4. Środowisko ekonomiczno-konkurencyjne i technologiczne ......... 93
4.1. Systemy przemysłowe ......... 93
4.2. Organizacja gospodarcza w systemie przemysłowym ......... 96
4.2.1. Strategia przedsiębiorstwa ......... 97
4.2.2. System produkcji w przedsiębiorstwie ......... 98
4.2.3. Typologia systemów produkcyjnych ......... 99
4.2.4. Typologia form prawnych przedsiębiorstw ......... 101
4.3. Środowisko ekonomiczno-konkurencyjne ......... 102
4.4. Środowisko technologiczne ......... 106
4.4.1. Struktura statyczna środowiska technologicznego ......... 106
4.4.2. Dynamika kontekstu technologicznego ......... 110
4.5. Podsumowanie ......... 113
4.6. Pytania kontrolne ......... 115
4.7. Wskazówki bibliograficzne ......... 115
Rozdział 5. Środowisko społeczno-polityczne ......... 117
5.1. Wprowadzenie ......... 117
5.2. Struktura środowiska społeczno-politycznego ......... 117
5.3. Dynamika kształtowania się presji społeczno-politycznej ......... 120
5.4. Społeczna rola przedsiębiorstwa ......... 121
5.4.1. Odpowiedzialność społeczna przedsiębiorstwa ......... 122
5.4.2. Podejście kierownicze ......... 124
5.4.3. Model zarządzania proaktywnego ......... 125
5.5. Relacje przedsiębiorstwa ze środowiskiem społeczno-politycznym ......... 126
5.6. Strategia społeczno-polityczna przedsiębiorstwa ......... 130
5.7. Podsumowanie ......... 132
5.8. Pytania kontrolne ......... 134
5.9. Wskazówki bibliograficzne ......... 135
CZĘŚĆ III PROCES ZARZĄDZANIA ......... 137
Rozdział 6. Elementy i style procesu zarządzania ......... 137
6.1. Pojęcia podstawowe ......... 137
6.2. Etapy procesu zarządzania ........ 139
6.3. Style procesu zarządzania ......... 141
6.4. Podsumowanie ......... 146
6.5. Pytania kontrolne ......... 148
6.6. Wskazówki bibliograficzne ......... 148
Rozdział 7. Indywidualne style kierowania ......... 149
7.1. Model kwalifikacyjny kierownika ......... 149
7.2. Dobór i doskonalenie kadry kierowniczej ......... 152
7.3. Klasyfikacja indywidualnych stylów kierowania ......... 155
7.4. Relatywizm stylów kierowania ......... 161
7.5. Style kierowania a systemy motywacyjne ......... 167
7.6. Socjotechniki motywacyjne ......... 178
7.7. Podsumowanie ......... 183
7.8. Pytania kontrolne ......... 186
7.9. Wskazówki bibliograficzne ......... 186
Rozdział 8. Organizacja pracy własnej dyrektora ......... 188
8.1. Role kierownicze ......... 188
8.2. Krytyczna charakterystyka pracy dyrektora ......... 190
8.3. Źródła niesprawnej pracy dyrektora ......... 203
8.4. Metody usprawniania organizacji pracy dyrektora ......... 209
8.5. Dyrektor sprawny i niesprawny ......... 222
8.6. Podsumowanie ......... 224
8.7. Pytania kontrolne ......... 226
8.8. Wskazówki bibliograficzne ......... 226
Rozdział 9. Racjonalność zarządzania ......... 228
9.1. Proces decyzyjny ......... 228
9.2. Typologia procesu decyzyjnego ......... 228
9.3. Systemowa struktura procesu decyzyjnego ......... 231
9.4. Metody matematyczne ......... 239
9.5. System informacyjny w procesie decyzyjnym ......... 241
9.6. Decyzje podejmowane grupowo ......... 243
9.7. Ograniczenia sprawności decyzji ......... 245
9.8. Metody twórczego myślenia w procesie decyzyjnym ......... 248
9.9. Podsumowanie ......... 250
9.10. Pytania kontrolne ......... 252
9.11. Wskazówki bibliograficzne ......... 253
CZĘŚĆ IV Dziedziny aplikacji procesu zarządzania ......... 254
Rozdział 10. Strategia i jej realizacja ......... 254
10.1. Poziomy i warianty wyboru podstawowego ......... 254
10.2. Strategia formalna i zaktualizowana ......... 259
10.3. Trzy komponenty strategii ......... 263
10.4. Podsumowanie ......... 272
10.5. Pytania kontrolne ......... 273
10.6. Wskazówki bibliograficzne ......... 274
Rozdział 11. Projektowanie organizacyjne. Struktura statyczna ......... 275
11.1. Wprowadzenie ......... 275
11.2. Morfologia struktury statycznej ......... 276
11.3. Budowa struktury organizacyjnej ......... 281
11.4. Formy struktury statycznej. Więzi organizacyjne ......... 289
11.5. Struktura statyczna a strategia ......... 304
11.6. Polityka generalna i reguły jej realizacji ......... 314
11.7. Podsumowanie ......... 316
11.8. Pytania kontrolne ......... 318
11.9. Wskazówki bibliograficzne ......... 319
Rozdział 12. Projektowanie organizacyjne. Struktura dynamiczna ......... 320
12.1. Klasyczne metody organizowania pracy ......... 320
12.2. Cykl organizacyjny ......... 324
12.3. Planowanie działalności ......... 328
12.4. Współczesne metody i techniki badania przy rozwiązywaniu problemów organizacyjnych ......... 337
12.5. Metody i techniki rozwiązywania złożonych i wysoce złożonych problemów organizacyjnych ......... 341
12.6. Dynamika wielkich systemów ......... 346
12.7. Systemy informacyjne ......... 349
12.8. Podsumowanie ......... 354
12.9. Pytania kontrolne ......... 357
12.10. Wskazówki bibliograficzne ......... 358
Rozdział 13. Kontrola organizacji ......... 360
13.1. Wprowadzenie ......... 360
13.2. Zarządzanie i kontrola ......... 360
13.3. Kontrola budżetowa ......... 363
13.4. Kontrola zachowań ......... 364
13.5. Dysfunkcje kontroli ......... 365
13.6. Perspektywa przyszłości ......... 366
13.7. Podsumowanie ......... 367
13.8. Pytania kontrolne ......... 368
13.9. Wskazówki bibliograficzne ......... 369
Rozdział 14. Rozwój organizacji ......... 370
14.1. Konflikt i jego rola w rozwoju ......... 370
14.2. Zjawiska patologiczne w organizacji - przesłankami zmian organizacyjnych ......... 375
14.3. Zmiany organizacyjne ......... 383
14.3.1. Koszty reorganizacji ......... 384
14.3.2. Psychologiczne przygotowanie reorganizacji ......... 385
14.3.3. Długość okresu wdrażania reorganizacji ......... 386
14.4. Podsumowanie ......... 387
14.5. Pytania kontrolne ......... 389
14.6. Wskazówki bibliograficzne ......... 390
Bibliografia ......... 391
Indeks nazwisk ......... 401
Indeks rzeczowy ......... 406
Indeks organizacji (przedsiębiorstw i instytucji) ......... 414
Spis rysunków ......... 416
Spis tabel ......... 418
-----------------------------------------------------------------------------------------------
Część I Podstawy Sprawnego Zarządzania
Rozdział 1. Założenia i Pojęcia Podstawowe

1.1. Podejście Systemowe (str. 11)

W prezentowanym wykładzie zarządzania rozwijam tak zwane "podejście systemowe", określające dynamikę działania organizacji gospodarczej. Jest ona zarówno systemem techniczno-ekonomicznym, jak i systemem społecznym funkcjonującym w określonym środowisku, w warunkach gospodarki rynkowej. A zatem aby organizacja działała sprawnie, muszą być rozwiązywane problemy dotyczące otoczenia zewnętrznego (kontekstu zewnętrznego) i struktury wewnętrznej.
    Sam proces zarządzania, będący decyzyjnym procesem transformacji informacji i kontekstu, jest oczywiście zróżnicowany wg struktury różnorodnych stylów i obejmuje zespół zmiennych administracyjnych, takich jak strategia, projektowanie organizacji, planowanie, systemy motywacyjne, kontrola, zmiany organizacyjne.
    Całość dynamiki oddziaływania zmiennych tworzy zintegrowany schemat systemowy, obrazujący ich wielopłaszczyznowe relacje i uwarunkowania.
    Podstawowe zalety tego systemowego schematu są następujące:
    1.  Daje on możność zrozumienia realnej dynamiki przedsiębiorstwa i konkurencji, umożliwiając pogłębioną analizę działania strategicznego.
    2.  Stwarza możliwość rozwijania analizy jednostkowej bez obawy o zagubienie wizji całości.
    3.  Umożliwia zrozumienie istoty zarządzania przez  kategoryzację elementów pełnego zbioru zmiennych interweniujących i analizę relacji dynamicznych.
    4. Pełna identyfikacja zbioru zmiennych interweniujących stwarza łatwą możliwość ich koncepcyjnego łączenia i określania charakteru ich interakcji. Analiza wielostronnych powiązań umożliwia dobre zrozumienie dynamiki procesu zarządzania.
    5. Staje się on niezwykle przydatny również dla młodych adeptów sztuki zarządzania. Dzięki nabytemu doświadczeniu i indywidualnej refleksji młody kierownik może odpowiednio zmodyfikować złożony schemat i rozwinąć swoją oryginalną wizję działań, dostosowanych do specyfiki konkretnego przemysłu i organizacji gospodarczej. Ta kreatywna refleksja może być również przedmiotem ćwiczeń dla studentów.
    6. Ułatwia on również procesy badawcze poprzez swoją strukturę dekompozycji i całościowej interakcyjnej kompozycji w ujęciu dynamicznym.
    W generalnej konkluzji można stwierdzić, że nauczanie zarządzania wg systemowego schematu koncepcyjnego daje zupełnie inny wymiar wiedzy, umożliwiając całościowe statyczno-dynamiczne widzenie procesu zarządzania organizacją z uwzględnieniem całego bogactwa zmiennych interweniujących w megasystemie gospodarki wolnorynkowej.
    W ten sposób realizuje się podstawowe założenia podejścia systemowego, zrozumienie funkcjonowania całego systemu, a nie jego poznawanie poprzez prezentacje wyodrębnionych części bez całościowej wizji ich interakcji wewnętrznych i zewnętrznych.
    Struktura moich rozważań obejmuje wszystkie elementy zintegrowanego, systemowego schematu koncepcyjnego funkcjonowania organizacji w środowisku ekonomicznym i społeczno-politycznym z uwzględnieniem dwóch podstawowych podsystemów wewnętrznych: ekonomicznego i społecznego.

1.2. Aparatura Pojęciowa (str. 12)

W rozważaniach nad sprawnością zarządzania organizacją będę posługiwał się terminologią zapożyczoną z ogólnej teorii systemów, prakseologii (nauki o sprawnym działaniu), cybernetyki i ekonomii. Wszystkie te dyscypliny wykształciły własne aparatury pojęciowe, które wymagają choćby bardzo ogólnego omówienia.
    Nieraz wprawdzie słyszy się mocno krytyczne głosy na temat rozważań nad znaczeniem pojęć, jednakże są one potrzebne wszędzie tam, gdzie posługujemy się językiem opisowym. Brak precyzyjnego określenia znaczenia używanych pojęć może doprowadzić do daleko idących nieporozumień.
    Pamiętam bezcelową dyskusję w międzynarodowym gronie ONZ, gdy Chińczycy, Francuzi, Szwedzi, Niemcy i Rosjanie z b. ZSRR omawiali problemy socjalizmu, przy czym każdy z nich rozumiał to pojęcie inaczej.

1.2.1. System i organizacja ...... 12

Określmy przede wszystkim podstawową rodzinę pojęć: system i organizacja, wykorzystując tym razem polskie definicje, które bardziej wnikliwie, niż zagraniczne zabiegi semantyczne, określają interesujące nas terminy. Należy tu zwrócić uwagę zwłaszcza na precyzyjne definicje szkoły prakseologicznej, której reprezentantami są Tadeusz Kotarbiński, Jan Zieleniewski i Tadeusz Pszczołowski.
    Organizacja nie jest pojęciem jednoznacznym. Już pobieżna analiza wskazuje na jej trzy różne znaczenia.  Gdy mówimy: „Szkoła Główna Handlowa jest organizacją”, używamy tego określenia w sensie rzeczowym, w tym sensie organizacją jest każde przedsiębiorstwo.
    Gdy mówimy: „należy zapewnić organizację zebrania” , myślimy o czynności organizowania, a więc ustalenia, co będzie jego tematem, kto weźmie w nim udział, gdzie i kiedy się odbędzie itd. Natomiast gdy mówimy  gdy mówimy  z uznaniem: „o,  w tym przedsiębiorstwie to jest organizacja” to ten termin nie oznacza rzeczy, a więc samej instytucji, lecz pewną jej cechę, mianowicie tę, że wszystkie jej części działają sprawnie i w skoordynowany sposób.      
    Mamy więc trzy znaczenia pojęcia organizacji: rzeczowe, czynnościowe i atrybutowe ...
    (...) Jeśli chodzi o pojęcie systemu, to definicje jego są różnorodne. Wszystkie one wskazują jednak na występowanie pewnego wspólnego obszaru intuicji. Dlatego przyjmuję tu własną definicję. System jest to wyodrębniona część otaczającej nas rzeczywistości, mająca wewnętrzną strukturę, a więc składająca się z części uporządkowanych według ustalonych reguł, określających ich wzajemne relacje.
    W nawiązaniu do naszej definicji systemu możemy organizację w sensie rzeczowo-atrybutowym zdefiniować jako celowy system, którego sposób uporządkowania polega na tym, że poszczególne części współprzyczyniają się do powodzenia całości, a więc osiągnięcia celu całości.
...
1.2.2. Sprawność ...... 18

    Podstawowymi postaciami (walorami) sprawnego działania, zapobiegającego zjawisku chaotyczności i nieuporządkowania, którego miarą jest entropia, są: skuteczność, korzystność i ekonomiczność. Inne postacie sprawności (czystość, dokładność i niezawodność mają znaczenie dodatkowe.
    Skutecznym nazwiemy takie działanie, które prowadzi do skutku zamierzonego jako cel (Kotarbiński, 1975).
    Drugą podstawową zasadą sprawności jest korzystność.  Możemy stwierdzić, że jest to różnica między wynikiem użytecznym a kosztami działania.  

Rozpatrzmy teraz warianty powiązań między skutecznością a korzystnością.

1. Działanie skuteczne, ale niekorzystne spowodowało niezamierzone skutki, oceniane negatywnie... (Uwagi. Nie znając prawdziwej - różne zniekształcenia - rentowności poszczególnych asortymentów, można działaniami marketingowymi bardzo skutecznie ale niekorzystnie oddziaływać na wyniki finansowe. Na szczęście marketing nie zawsze jest skuteczny. Temat rozwinę w podejściu branżowym. Przypis - Z.U.).

2. Działanie nieskuteczne, ale korzystne.  Cel nie został osiągnięty, ale skutki niezamierzone, pozytywnie oceniane, przekraczają wartość, przekraczają wartość celu nie osiągniętego.   Przykładem może być sytuacja ... (Ciekawe, czy wszyscy będą tego samego zdania, co Autor? Proponuję przeczytać przykład - str.19. Do przykładu zawodowego pasuje również moja poprzednia uwaga: nieskuteczne działania, nazwijmy je umownie „marketingowe”, nie pogłębią strat, a więc, w jakimś sensie są korzystnymi, choć jeszcze bardziej byłoby korzystnie, gdyby w ogóle nie uprawiano takiego „marketingu”. Z.U.).

3. Działanie skuteczne i korzystne, które jest przykładem działania sprawnego.

4. Działanie nieskuteczne i niekorzystne, a więc w pełni niesprawne.
Należy wymienić jeszcze jeden wariant, a mianowicie działania skuteczne doraźnie niekorzystne o odroczonych korzyściach. Są to działania, których doraźna niekorzyść po osiągnięciu celu zamienia się po pewnym czasie w korzyść.  Klasycznym przykładem może tu być algebra Boole’a5. G. Boole wynalazł tzw. algebrę dwójkową, która do niczego nie była przydatna, a więc koszty pracy przekroczyły wynik użyteczny. W sto lat później okazało się, że bez algebry Boolowskiej niemożliwe byłoby programowanie komputerów. W ocenie korzyści trzeba zatem uwzględniać przedział czasowy.

    Trzecią podstawową formą sprawności jest ekonomiczność. Miarą ekonomiczności jest stosunek wyniku użytecznego do kosztów działania, przy czym jeszcze raz należy podkreślić, że chodzi tu o pojęcie odmienne od używanego w ekonomii, w prakseologii bowiem uwzględnia się koszty zarówno materialne, jak i moralne.  
    (...)

1.3. Ogólne Wytyczne Sprawnego Działania ...... 23

     Oprócz postaci sprawnego działania, których określenie służy głównie ocenie projektowanego i zrealizowanego działania, a więc stanowi tzw. prakseologiczny system ocen, są jeszcze wytyczne, dyrektywy sprawnego działania.
  ...