Sekcja zwłok - rozporządzenie z 1929.pdf

(88 KB) Pobierz
721195114 UNPDF
ARCH. MED. SĄD. KRYM., 2010, LX, 59-62 PRACE POGLĄDOWE
Zbigniew Gąszczyk-Ożarowski, Czesław Chowaniec
Sądowo-lekarska sekcja zwłok – wybrane zagadnienia prawne:
Rozporządzenie z 1929 roku
o wykonywaniu oględzin sądowo-lekarskich zwłok ludzkich
Medico-Legal autopsy – selected legal issues: Regulation Concerning
the Performance of Medico-legal Autopsy of July 15, 1929
Z Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej i Toksykologii Sądowo-Lekarskiej Śląskiego Uniwersytetu
Medycznego w Katowicach
Kierownik: dr n. med. C. Chowaniec
Zarówno w piśmiennictwie prawniczym, jak i sądowo-
-medycznym przeważa pogląd, że przebieg otwarcia
zwłok jest wciąż uregulowany przepisami Rozpo-
rządzenia Ministra Sprawiedliwości i Ministra Spraw
Wewnętrznych z dnia 15 lipca 1929 roku o wykony-
waniu oględzin sądowo-lekarskich zwłok ludzkich.
Posługując się regułami wykładni prawnej, autorzy
wykazują, że przepisy Ustawy z dnia 19 kwietnia 1969
roku – Kodeks postępowania karnego i Ustawy z dnia
19 kwietnia 1969 roku – Przepisy wprowadzające
Kodeks postępowania karnego usunęły z polskiego
systemu prawa wspomniane rozporządzenie. Autorzy
jednocześnie przekonują, że choć rozporządzenie
już nie obowiązuje, mniej doświadczeni obducenci
mogą się wciąż nim wspierać.
regulation of the interwar years can still be considered
a useful guide for less experienced doctors who
perform medico-legal autopsies on an ad hoc basis.
Słowa kluczowe: kodeks postępowania kar-
nego, otwarcie zwłok, prawne aspekty, sądo-
wo-lekarska sekcja zwłok, rozporządzenie
Key words: criminal procedure code, foren-
sic autopsy, legal aspects, medico-legal au-
topsy, regulation
WSTĘP
Otwarcie zwłok jest czynnością, której wagę
trudno przecenić. Choć w skali kraju nie gro-
madzi się danych statystycznych odnośnie do
przeprowadzanych sądowo-lekarskich sekcji
zwłok, to pewne pojęcie o ich liczbie może dać
fakt, że według Komendy Głównej Policji w 2009
roku wszczęto 12260 postępowań w sprawach
z art. 148, 149 i 155 Kodeksu karnego (DzU
z 1997 roku nr 88, poz. 553 ze zm.) [1]. W tego
typu sprawach przeprowadzenie badania po-
śmiertnego jest nieodzowne, bo pozwala okre-
ślić mechanizm i przyczynę zgonu, co z kolei
jest niezbędne do ustalenia istnienia związku
przyczynowo-skutkowego między zachowaniem
sprawcy a zgonem ofiary. Skoro ustalenia po-
czynione na podstawie sekcji zwłok umożliwiają
Polish literature on law and forensic pathology
abounds with opinions that the Regulation of the
Minister of Justice and of the Minister of Internal
Affairs Concerning the Performance of Medico-Legal
Autopsy of 15 July 15, 1929, continues to remain in
force. The authors thoroughly analyse the provisions
of the Criminal Procedure Code of 19 April, 1969
and the Act on Enactment of the Provisions of the
Criminal Procedure Code of 19 April, 1969. The results
of semiotic and systematic interpretations of the
aforementioned acts leave no doubt that the regulation
of 1929 has been derogated. Nonetheless, the
authors stress that, despite the lack of legal force, the
60 Nr 1
Zbigniew Gąszczyk-Ożarowski
stwierdzenie, czy popełniono czyn zabroniony,
a nieraz wręcz bezpośrednio przyczyniają się do
wykrycia sprawcy, to poprawne przeprowadze-
nie tej czynności jest kluczową sprawą. Z punktu
widzenia medyka sądowego w szeroko pojętej
problematyce otwarcia zwłok zarysowuje się
kilka kwestii prawnych, którym można, naszym
zdaniem, przypisać szczególną wagę.
a drugi – przepisy dotyczące przedmiotów
unormowanych we wprowadzanym k.p.k., o ile
– i to wymaga podkreślenia – k.p.k. przewidywał
wydanie przepisów wykonawczych.
Aby zrozumieć istotę tychże uszczegółowio-
nych klauzul derogacyjnych, należy przepro-
wadzić wykładnię używanych w ustawie pojęć
„przepis” i „przepis wykonawczy”. W języku
prawnym desygnatem nazwy „przepis” 1 jest
jednostka systematyzacyjna tekstu prawnego,
wskazująca sposób powinnego zachowania,
przy czym istnieją pewne rozbieżności, czy
pojęcie odnosi się do artykułu, czy do ustępu
bądź paragrafu, jeśli w artykule takowe wyod-
rębniono, czy może wręcz do zdania, jeśli ustęp
ma ich kilka [11, 14]. Słusznie jednak konstatuje
J. Nowacki, że kontekst wyznacza konkretne
znaczenie [11]. W omawianym przypadku
w ustawie nie dookreślono ani typu jednostki
systematyzacyjnej generalnego aktu prawnego,
ani samego typu generalnego aktu prawnego,
do których miałby się odnosić termin „przepis”,
toteż patrząc przez pryzmat zasad techniki pra-
wodawczej, można uznać, że chodzi o uregu-
lowanie zawarte w dowolnego typu jednostce
redakcyjnej dowolnego typu generalnego aktu
prawnego. Potwierdza to sposób użycia tego
terminu w art. III pkt. 14 ustawy, gdzie odnosił się
on do przepisów (artykułów) zawartych zarówno
w ustawie, jak i dekrecie o mocy ustawy, który
technicznie rzecz biorąc, jest aktem wykonaw-
czym. Mając na uwadze powyższe, nietrudno
wywnioskować, że w przypadku terminu „prze-
pis wykonawczy” chodzi o unormowanie za-
warte w dowolnego typu jednostce redakcyjnej
w akcie wykonawczym o charakterze general-
nym, np. w rozporządzeniu czy rozporządzeniu
z mocą ustawy. Jak widać, zachodzi tu stosunek
nadrzędności zakresu nazwy „przepis” wzglę-
dem zakresu nazwy „przepis wykonawczy”.
Przechodząc do meritum zagadnienia, na-
leży stwierdzić, że zarówno art. IV, jak i art. VI
§ 1 były przepisami o charakterze lex specialis
w stosunku do art. II ustawy wprowadzającej
poprzedni k.p.k. Z jednej strony przepisy rozpo-
rządzenia z 1929 roku, mające charakter wyko-
nawczy, można uznać za przepisy szczególne
w rozumieniu art. IV ustawy, zwłaszcza że – jak
wynika ze wcześniejszego rozumowania – usta-
wodawca nie określił, o jaki typ przepisów mu
chodziło. Z drugiej strony trzeba stwierdzić, że
rozporządzenie nie spełniało wymagań stawia-
DYSKUSJA
W obecnie obowiązującym Kodeksie postę-
powania karnego (DzU z 1997 roku nr 89, poz.
555 ze zm.) czynność otwarcia zwłok normuje
przede wszystkim art. 209. Choć czyni to szerzej
niż art. 188 poprzedniego k.p.k. (DzU z 1969 roku
nr 13, poz. 96 ze zm.), to nie ulega wątpliwości,
że otwarcie zwłok było najlepiej uregulowane
pod rządami przedwojennego k.p.k. (DzU z 1928
roku nr 33, poz. 313), kiedy to obowiązywało
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości i Mini-
stra Spraw Wewnętrznych z dnia 15 lipca 1929
roku o wykonywaniu oględzin sądowo-lekarskich
zwłok ludzkich (DzUMS nr 14 z dnia 15 lipca 1929
roku). W literaturze przedmiotu, opublikowanej
po 1 stycznia 1970 roku, można spotkać się
z twierdzeniami, że ma ono wciąż moc obowią-
zującą [2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9]. Stanowiska tego nie
podzielamy. W polskim porządku prawnym roz-
porządzenie zajmuje od ustawy niższe miejsce
w hierarchii aktów prawnych i jest każdorazowo
wydawane na podstawie zawartego w niej upo-
ważnienia [10]. Innymi słowy, moc obowiązującą
posiada tylko to rozporządzenie, które ma pod-
stawę prawną w uprawniających do jego wyda-
nia postanowieniach ustawy [11]. Skoro więc
przestaje obowiązywać ustawa, która stanowi
podstawę obowiązywania rozporządzenia, ono
także traci moc obowiązującą [12].
Rozporządzenie z 1929 roku zostało wydane
na podstawie ogólnego upoważnienia zawarte-
go in fine w art. 651 przedwojennego k.p.k. (DzU
z 1928 roku nr 33, poz. 313 ze zm.), którego po-
stanowienia uchylił z dniem 1 stycznia 1970 art.
II Ustawy z dnia 19 kwietnia 1969 roku – Przepisy
wprowadzające Kodeks postępowania karnego
(DzU nr 13, poz. 97). Generalna klauzula deroga-
cyjna, zawarta w art. II, została uszczegółowiona
przez art. IV i art. VI § 1: pierwszy pozostawiał
w mocy przepisy dotyczące przedmiotów
objętych wprowadzanym k.p.k., jeśli przepisy
te miały charakter przepisów szczególnych,
1 Precyzyjniej: „przepis prawny” lub „przepis prawa”.
Nr 1 61
nych przez art. VI § 1 ustawy wprowadzającej
poprzedni k.p.k.: choć przepisy (wykonawcze)
rozporządzenia nie były sprzeczne z przepisami
wprowadzanego k.p.k., to art. 188 tegoż k.p.k.
nie zawierał szczegółowego upoważnienia, ergo
nie przewidywał wydania przepisów wykonaw-
czych.
W ten sposób powstaje sytuacja, w której
w myśl art. IV ustawy wprowadzającej po-
przedni k.p.k. przedmiotowe rozporządzenie
nie powinno ulec uchyleniu, bowiem było prze-
pisami szczególnymi w stosunku do art. 188
poprzedniego k.p.k., natomiast w myśl art. VI §
1 ustawy przestało ono obowiązywać. Ponieważ
wykładnia językowa uniemożliwia rozstrzy-
gnięcie kwestii obowiązywania rozporządzenia
z uwagi na sprzeczność otrzymanych rezultatów,
trzeba odwołać się do wykładni systemowej.
Jedną z naczelnych reguł tej wykładni jest takie
interpretowanie przepisu, aby był on zgodny
z konstytucją [14, 15]. W tym konkretnym przy-
padku okazuje się, że utrzymanie na podsta-
wie art. IV ustawy wprowadzającej poprzedni
k.p.k. mocy obowiązującej Rozporządzenia
o wykonywaniu oględzin sądowo-lekarskich
zwłok ludzkich prowadziłoby do sprzeczności
tego rozporządzenia z art. 33 ust. 2 Konstytucji
PRL, albowiem analiza warunków konstytucyj-
nej konstrukcji rozporządzenia wskazuje, że
rozporządzenie z 1929 roku nie spełniało ani
warunku wydania rozporządzenia na podstawie
wyraźnego i szczegółowego upoważnienia, ani
warunku wydania rozporządzenia w granicach
upoważnienia ustawowego i w celu wykonania
ustawy. Jak już wcześniej wspomnieliśmy, roz-
porządzenie z 1929 roku było wydane, podobnie
jak inne ówczesne, na podstawie ogólnego upo-
ważnienia ustawowego, zawartego w art. 651
k.p.k. z 1928 roku, natomiast w chwili wejścia
w życie Kodeksu postępowania karnego z 1969
roku wymagano już, by upoważnienie takie było
dużo bardziej skonkretyzowane, co znajduje
wyraz zarówno w ówczesnej doktrynie [15], jak
i w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego,
opartym jeszcze na Konstytucji PRL [16].
Skoro rezultat zastosowania wykładni syste-
mowej prowadzi do sytuacji, w której nieuchy-
lenie rozporządzenia przez art. IV ustawy wpro-
wadzającej poprzedni k.p.k. byłoby sprzeczne
z Konstytucją PRL, a brzmienie art. VI § 1 już na
poziomie wykładni literalnej wskazuje na uchyle-
nie rozporządzenia, to owo rozporządzenie na-
leży uznać za nieobowiązujące od dnia wejścia
w życie poprzedniego k.p.k., tj. od 1 stycznia
1970 roku. Potwierdza to Obwieszczenie Mi-
nistra Sprawiedliwości z dnia 29 października
1988 roku w sprawie wykazu obowiązujących
normatywnych aktów prawnych (DzUMS z 1988
roku nr 7, poz. 32), którego art. 3 stanowi, że
utraciły moc nieobjęte wykazem normatywne
akty prawne ogłoszone w Dzienniku Urzędowym
Ministra Sprawiedliwości – wykaz nie uwzględ-
nia Rozporządzenia o wykonywaniu oględzin
sądowo-lekarskich zwłok ludzkich z 1929 roku.
Na próżno też szukać wzmianki o tym rozporzą-
dzeniu w komentarzach do aktualnego Kodeksu
postępowania karnego [18, 19] bądź w skoro-
widzach przepisów prawnych [20, 21].
WNIOSKI
Wykładnia prawna przepisów poprzedniego
Kodeksu postępowania karnego i wprowa-
dzającej go ustawy jednoznacznie wskazuje,
że Rozporządzenie o wykonywaniu oględzin
sądowo-lekarskich zwłok ludzkich straciło
moc obowiązującą 1 stycznia 1970. Oznacza
to, że poza art. 209 k.p.k. w chwili obecnej nie
ma przepisów, które by normowały przebieg
otwarcia zwłok. Podkreślić jednocześnie nale-
ży, że choć rozporządzenie nie jest już częścią
polskiego systemu prawa, to przez minione
osiemdziesiąt lat nie utraciło wiele ze swych
walorów merytorycznych i, jak słusznie wskazuje
B. Świątek, wciąż może wydatnie służyć pomocą
lekarzom, którzy na co dzień nie wykonują sekcji
zwłok [2]. O aktualności warstwy merytorycznej
rozporządzenia najlepiej chyba świadczy fakt,
że zalecenia Komitetu Ministrów Rady Europy
dotyczące przeprowadzania sądowo-lekarskich
sekcji zwłok są niejednokrotnie zbieżne z unor-
mowaniami wprowadzonymi przez polskiego
prawodawcę już w 1929 roku [21], np. w miarę
możliwości otwarcia zwłok powinno dokonywać
dwóch biegłych, a wnioski należy formułować,
nie używając specjalistycznych terminów.
PIŚMIENNICTWO
1. http://www.statystyka.policja.pl
2. Świątek B.: Sądowo-lekarska sekcja zwłok
– realizacja wymogów proceduralnych i mery-
torycznych, Arch. Med. Sąd. Krym., 2005, 55
(1), 55-60.
3. Wasilewska M. A.: Oględziny zwłok jako
czynność procesowo-kryminalistyczna: regula-
cje i kontrowersje w polskim prawie procesowym
dawniej i dziś [w:] Kwiatkowska-Darul V. (red.):
ZAGADNIENIA PRAWNE – ROZPORZĄDZENIE Z 1929 ROKU
62 Nr 1
Czynności procesowo-kryminalistyczne w pol-
skich procedurach, Wydawnictwo Uniwersytetu
Mikołaja Kopernika, Toruń, 2004, 169-176.
4. Świątek B.: Sądowo-lekarska sekcja zwłok,
protokół sekcji – standardy obowiązujące w Pol-
sce [w:] DiMaio V. J., DiMaio D.: Medycyna są-
dowa, Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner,
Wrocław, 2003, 525-533.
5. Marcinkowski T.: Medycyna sądowa dla
prawników. Tom 1, Przedsiębiorstwo Wydawni-
cze Ars Boni et Aequi, Poznań, 2000.
6. Wróblewski K.: Próba określenia pojęcia
biegłego w sytuacji przewidywanych zmian
w prawie polskim, Arch. Med. Sąd. Krym., 1993,
43 (3), 226-228.
7. Chróścielewski E., Raszeja S.: Sekcja
zwłok. Technika z uwzględnieniem metodyki są-
dowo-lekarskiej i wskazówek diagnostycznych,
Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich,
Warszawa, 1990.
8. Popielski B.: Orzecznictwo lekarskie, Pań-
stwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, War-
szawa, 1981.
9. Nasiłowski W.: Trudności interpretacyjne
niektórych przepisów k.p.k. w postępowaniu
sądowo-lekarskim (artykuł dyskusyjny), Arch.
Med. Sąd. Krym., 1973, 23 (1), 133-138.
10. Art. 92 ust. 1 Konstytucji RP z 2 kwietnia
1997 (DzU nr 78, poz. 483 ze zm.), art. 56 ust. 2
Ustawy konstytucyjnej z dnia 17 października 1992
roku o wzajemnych stosunkach między władzą
ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorzą-
dzie terytorialnym (DzU nr 84, poz. 426 ze zm.),
art. 33 ust. 2 Konstytucji PRL uchwalonej przez
Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 roku
(DzU nr 33, poz. 232 ze zm.), art. 19 ust. 1 Ustawy
konstytucyjnej z dnia 19 lutego 1947 roku o ustroju
i zakresie działania najwyższych organów RP (DzU
nr 18, poz. 71 ze zm.), art. 27 ust. 1 Ustawy kon-
stytucyjnej z dnia 23 kwietnia 1935 roku (DzU nr
30, poz. 227 ze zm.), art. 3 ust. 5 i art. 44 ust. 2 i 3
Ustawy z dnia 17 marca 1921 roku – Konstytucja
RP (DzU nr 44, poz. 267 ze zm.).
11. Nowacki J., Tobor Z.: Wstęp do prawo-
znawstwa, Kantor Wydawniczy Zakamycze,
Kraków, 2002.
12. Zimmermann J.: Prawo administracyjne,
Wolters Kluwer Polska, Kraków, 2008.
13. Morawski L.: Wstęp do prawoznawstwa,
Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierow-
nictwa – Stowarzyszenie Wyższej Użyteczności
Dom Organizatora, Toruń, 2006.
14. Morawski L.: Wykładnia w orzecznictwie
sądów. Komentarz, Towarzystwo Naukowe
Organizacji i Kierownictwa – Stowarzyszenie
Wyższej Użyteczności Dom Organizatora, To-
ruń, 2002.
15. Burda A.: Polskie prawo państwowe,
Państwowe Wydawnictwa Naukowe, Warszawa,
1962.
16. Orzeczenie TK z dnia 20 września 1988
roku (Uw 6/88), orzeczenie TK z dnia 5 listopa-
da 1986 roku (U 5/86), orzeczenie TK z dnia 20
października 1986 roku (P 2/86), orzeczenie TK
z dnia 16 czerwca 1986 roku (U 3/86), orzecze-
nie TK z dnia 28 maja 1986 roku (U 1/86).
17. Hofmański P., Sadzik E., Zgryzek K.:
Kodeks postępowania karnego. Tom I, Wydaw-
nictwo C. H. Beck, Warszawa, 2007.
18. Grzeszczyk W.: Kodeks postępowania
karnego. Komentarz, Wydawnictwo Prawnicze
LexisNexis, Warszawa, 2007.
19. Skorowidz przepisów prawnych ogłoszo-
nych w Dzienniku Ustaw i Monitorze Polskim
w latach 1918-1939 i 1944-1980 według stanu
prawnego na dzień 1 lutego 1980 roku, Biuro
Prawne Urzędu Rady Ministrów, Warszawa, 1980.
20. Skorowidz Obowiązujących Przepisów
Prawnych 2008. Stan prawny na dzień 1 stycznia
2009 roku, Wolters Kluwer Polska, Sopot, 2009.
21. Zalecenie nr R (99) 3 Komitetu Ministrów
dla państw członkowskich w sprawie harmoni-
zacji zasad przeprowadzania sądowo-lekarskich
sekcji zwłok.
Adres do korespondencji:
Zbigniew Gąszczyk-Ożarowski
Katedra Medycyny Sądowej i Toksykologii
Sądowo-Lekarskiej
Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
ul. Medyków 18
40-752 Katowice
Zbigniew Gąszczyk-Ożarowski

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin