child_rights_album.pdf

ALBUM DE^JIH PRAVA

ALBUMI I TË DREJTAVE TË FËMIJËVE

GYERMEK JOGI ALBUM

ALBUM TARO TCHAVORIKANE KRISIJA

Izdava~:

CENTAR ZA PRAVA DETETA

Beograd, Dositejeva 4

3344170, 3344818, 3340599

http://www.cpd.org.yu

cpd@eunet.yu

Za izdava~a:

Qubomir Pejakovi}, direktor

Urednik svih izdawa:

Vesna Dejanovi}

Tekst Konvencije o pravima deteta prilagodili grupa DECA DECI

www.decadeci.org.yu

Ilustracije:

Uro{ Begovi}

Prevod na romski jezik: Ra{id Kurti}

Prevod na ma|arski jezik: Csaki Erika, Banyai Janos, David Losoncz

Prevod na albanski jezik: mr Dragoqub \oki}

Dizajn, priprema i {tampa:

Colorgrafx , Beograd

Tira` 3000

ISBN 86-83109-28-3

[tampawe ove publikacije pomogao je UNICEF.

CIP - Katalogizacija u publikaciji

Narodna biblioteka Srbije, Beograd

341.231.14-053.2(094.2) (02.053.2)

342.7-053.2(497.11) (02.053.2)

ALBUM de~jih prava = Albumi i të drejtave të fëmijëve = Gyermek jogi album = Album taro

tchavorikane krisija/[ ilustracije Uro{ Begovi}; prevod na romski jezik Ra{id Kurti}, prevod na

ma|arski jezik Csaki Erika, Banyai Janos, David Losoncz, prevod na albanski jezik Dragoqub \oki} ].

- Beograd: Centar za prava deteta, 2004 (Beograd: Colorgrafx ). - 56 str.: ilustr.; 21 cm

Uporedo tekst na srp., rom., ma|. i alb. jeziku. - Tira` 3.000

ISBN 86-83109-28-3

a) Konvencija o pravima deteta 1990

b) Prava deteta - Srbija

COBISS.SR-ID 114900748

Centar za prava deteta

Beograd 2004.

KONVENCIJA O PRAVIMA DETETA

KONVENTA PËR DREJTAT E FËMIJËVE

Inicijativa za posebnu za{titu prava deteta stara je oko pola

veka i prvi zna~ajan dokument koji ozna~ava po~etak tok procesa je De-

klaracija o pravima deteta (usvojena od strane Generalne skup{tine

Ujediwenih nacija 1959. godine). Principi koji su proklamovani ovom

deklaracijom (pravo na za{titu, obrazovawe, zdravqe, siguran dom i

zdravu ishranu) bili su osnov za formulisawe prava u Konvenciji. Od

usvajawa Deklaracije do usvajawa Konvencije proteklo je trideset

godina ozbiqnog rada na usagla{avawu stavova.

Iniciativa për mbrojtën e posaçme të drejtave të fëmijëve, e vjetër

afro gjysma e shekullit dhe dokumenti i parë i rëndësishëm i cili cakton

fillimin e atij procesit është Deklerata për të drejtat e fëmijëve (e aprovuar

nga ana e Asmblesë së Përgjithshme të Kombëve të Bashkuara më 1959

vjet). Parimet të cila janë proklamuar me këtë Dekleratë (të drejta në

mbrojtë, edukim, shëndetë, shtëpinë e sigurët dhe në ushqimin të

shëndosh) kanë qenë bazë për formulim të drejtave në Konventë. Nga

aprovimi i Dekleratës deri te aprovimi i Konventës kaloi tridhjetë vjet të

punës serioz në harmonizimin e pikëpamjeve.

Konventa për të drejta e fëmijëve paraqet kontratën ndërkombëtare

të më të rëndësishme në të cilën veçanarisht sigurohen të drejtat e

fëmijëve dhe të cila ka karakterin e obligueshmërisë. Është e aprovuar në

Asamblenë e Përgjithshme të Kombëve të Bashkuara në nëntor të vitit

1989, kurse në shtator të vitit 1990 hyri në fuqi. Konventa për të drejta e

fëmijëve konsiderohet si një dokument i miratuar i përbashkët, sepse për

pakëz të gjitha shtetet e botës janë obliguar që drejtat të cila ajo i

respekton, i vë në zbatim në jetë.

Çdo një shtet i cili zyrtarisht i merr në dorë obligimet të cilat i

përcakton Konventa, ose si thohet në drejtësi – çdo një shtet i cili ratifikon

Konventën është i obliguar që të mundëson realizimin e të gjithave të

drejtave të fëmijëve. Nëse nuk përmbëhet të kësaj, ai mund të merret në

përgjegjësi para bashkësisë ndërkombëtare.

Republika Federative Socialiste e Jugosllavisë ratifikoi Konventën për

të drejtat e fëmijëve në dhjetor të vitit 1990, e pasi Bashkësia Shtetërore të

Serbisë e të Malit të Zi muar mbi vete obligimet nga të gjitha kontratat

ndërkombëtare të ratifikuar, ashtu që ajo konsiderohet si antarja

shtetërore e kësaj kontratë ndërkombëtarë. Ata do me thane që ka

obligime të punoj në krijimin e kushtit për të zbatimin e plotë të drejtave

të gjitha të fëmijëve të cilat gjinden në territorin e saj.

Në realizimin e Konventës për të drejta e fëmijëve rolin kryesor kanë

edhe prindërit, medijët, organizatat ndërkombëtare dhe vendese

joqeveritare – shkurtimisht të të gjithë të rritur e veçanarisht ata të cilat

merren me fëmijë. Shoqata bashkëkohore demokratike nënkupton

përgjegjësinë e të gjithave individuave në zbatimin e të drejtave të fëmijëve.

Secili fëmijë, gjithashtu, mund dhe i duhet të kujdesohet për zbatimin

e të drejtave të veta dhe të drejtave të fëmijëve në përgjithësi. Gjithashtu,

bashkë me tjerë mund të fillon aktivitetet llojëllojshme me të cila do të

kontribuoj respektimin e të drejtave të fëmijëve të tjerë ose miratimin e

ndonjë situatësë të shkeljes e të drejtës.

Konvencija o pravima deteta predstavqa najzna~ajniji me|unarod-

ni ugovor kojim se posebno {tite prava deteta i koji ima obavezuju}i

karakter. Usvojena je u Generalnoj skup{tini Ujediwenih nacija u

novembru 1989. godine, a u septembru 1990. godine je stupila na

snagu. Konvencija o pravima deteta se smatra op{te prihva}enim do-

kumentom, jer su se skoro sve zemqe sveta obavezale da prava koja ona

priznaje sprovode u `ivot.

Svaka dr`ava koja zvani~no preuzme obaveze koje Konvencija

propisuje, ili kako se to u pravu ka`e – svaka dr`ava koja ratifikuje

Konvenciju, du`na je da omogu}i ostvarivawe svih prava deteta.

Ukoliko se toga ne pridr`ava, ona mo`e da odgovara pred me|una-

rodnom zajednicom.

Socijalisti~ka Federativna Republika Jugoslavija je

ratifikovala Konvenciju o pravima deteta u decembru 1990. godine, a

po{to je Dr`avna zajednica Srbije i Crne Gore preuzela obaveze iz

svih ratifikovanih me|unarodnih ugovora, tako se i ona smatra dr-

`avom ~lanicom ovog me|unarodnog ugovora. To zna~i da ima obavezu

da radi na stvarawu uslova za puno ostvarivawe prava sve dece koja

se nalaze na wenoj teritoriji.

U ostvarivawu Konvencije o pravima deteta zna~ajnu ulogu imaju i

roditeqi, mediji, me|unarodne i doma}e nevladine organizacije –

ukratko, svi odrasli a posebno oni koji se bave decom. Savremeno de-

mokratsko dru{tvo podrazumeva odgovornost svih pojedinaca u ostva-

rivawu prava deteta.

Svako dete tako|e mo`e i treba da se zala`e za ostvarivawe

svojih prava i prava dece uop{te. Isto tako, zajedno sa drugima mo`e

da pokre}e razli~ite aktivnosti kojima }e doprineti po{tovawu prava

druge dece ili re{avawe neke situacije kr{ewa prava.

A GYERMEKEK JOGAIRÓL SZÓLÓ EGYEZMÉNY

KONVENCIA TARO TCHAVORIKANO KRISALO TCHATCHIPE

A gyermekek jogainak különleges védelmér#l szóló

kezdeményezések már fél évszázados múltra tekintenek vissza. Az els#

jelent#sebb lépést a Gyermekek jogairól szóló nyilatkozat jelentette,

(melyet az Egyesült Nemzetek Szervezetének Közgy%lése fogadott el

1959-ben). A nyilatkozat alapelvei (a védelmhez, oktatáshoz, a lehet#

legjobb egészségi állapothoz, az otthon biztonságához és az egészséges

táplálkozáshoz való jog) alapul szolgáltak a Gyermekjogi egyezménybe

foglalt jogok megfogalmazásakor. A nyilatkozat elfogadásától az

egyezmény elfogadásáig, 30 éven át tartott a nézetek egyeztetése.

Iniciativa basho pala pe arakhibe taro tchavorikane krisura, phurani

ili pashe ekvash shelbershipe vi angluno barimahko lil savo semnisarel o

anglunipe taro adava proces kova ilo i Deklaracia taro tchavorikane

krisija (leldi taro Generalno kedinipe e Jekhisarne naciengo 1959.

bersh). Principura save sana prolamisarde akale deklaraciaja (kriso po

arakhibe, sikljovibe, sastipe, pachamno kher thaj sasto parvaripe) sana

fundo basho gatisaravipe o krisura andi Konvencia. Taro istaravipe i

Deklaracia dzhi o istaravipe i Konvencia nakhlo trianda bersh tchatchutni

buti po jekhipnipe ando terdipnja.

Konvencia taro tchavorikane krisura dikhljarel majbarimahko

mashkarthemutno tchinadipe saveja pala pe arakhenpe o tchavorikane

krisura vi savo ’si ’le udzhilipno odji. Leldi sine po Generalno kedinipe e

Jekhisarne naciengo ando novembar 1989. brsh, apa ando septembar

1990. bersh avilo pi zor. Konvencia taro tchavorikane krisura chinavel pe

godjasa sar sarendar astardo lil, adaleske so sa o phuvja po luma lelde

udzhilipe te nakhaven ando dzhivdipe o krusura save voj pendzharel.

A gyermekek jogairól szóló egyezmény a legfontosabb, jogilag

kötelez# erej%, nemzetközi szerz#dés amely a gyermekek jogainak

különleges védelmér#l szól. Az ENSZ Közgy%lése 1989 novemberében

fogadta el az egyezményt és 1990 szeptemberében lépett hatályba. A

gyermekjogi egyezmény általánosan elfogadott dokumentum, hiszen a

világ szinte minden állama vállalta az egyezménybe foglalt jogok

érvényesítését.

Desetno phuv savi themeskone lel o udzhilipe savo i Konvencia

krisarel, jal sar odva ando kriso phenolpe – saijekh phuv savi ratifisarel i

Konvencia, udzhili ili te shajisarel o kerdipe taro sa o tchavorikane

krisura. Andegachi na ikerelpe basho odova, voj shaj te ovel phutchavdi

anglal o mashkarthemutno amalipe.

SFR Jugoslavia ratifisardja i Konvencia taro tchavorikane krisura

ando decembar 1990. bersh, apa o Phuvjalo amalipe e Srbijako thaj

Kale Voshako lilja o udzhilipe taro sa o ratifisarde mashkarthemutne

tchinadipa, adzhahar chinavelpe godjasa vi oj sar phuv savi si kotorvali

kadale tchinadipesko. Godova gindisarel kaj ‘si ‘la udzhilipe te kerel buti

po kerdipe o chinadipe basho pherdo keribe taro sa o tchavorikane

krisura save arakhen pe andi phuv.

Ando keribe e Konvenciako taro tchavorikane krisura barimahko

than isi ’len vi o dad thaj i daj, media, mashkarthemutne thaj kherutne

bithagarne organizacie – arneder, sa o bare apa pala pe okola save

keren buti e tchavenca. Phiramno themeskothagarutno (demokratikono)

amalipe gindisarel phutchavipe taro sa o jekhore ando keribe taro

tchavorikane krisura.

Saijekh tchavo pale gaja shaj vi valjanel te simadjisarelpe basho

keribe taro ple krisura vi tchavorikane krisura generalno. Pale gaja,

khethane averenca shaj te crdenpe avertchande butcha savenca ka

anavel dzhi o pachivalipe e krisura taro aver tchave jal phandipe andi

godi disave situacie kana phagen pe o krisura.

Minden állam, amely hivatalosan is elfogadja az egyezménybe

foglalt kötelezettségeket, vagyis, ahogyan ez a jogi nyelvben ismert -

minden állam, amely ratifikálja az egyezményt, köteles lehet#vé tenni a

gyermekek jogainak érvényesítését. Amennyiben ehhez nem tartja magát,

akkor ez az adott állam nemzetközi felel#sségét vonja maga után .

A Jugoszláv Szocialista Szövetségi Köztársaság 1990 decemberében

ratifikálta ezen egyezményt. Mivel Szerbia és Montenegró Államközösség

bels# jogát képezik a JSzSkK által ratifikált szerz#dések, az

államközösség is részese az egyezménynek. Ez azt jelenti, hogy köteles a

gyermekek jogainak maradéktalan érvényesítéséhez nélkülözhetetlen

feltételeket megteremteni.

Az Egyezmény megvalósításában jelent#s szerepük van a szül#knek,

a médiának, a nemzetközi és hazai civil szervezeteknek, röviden, minden

feln#ttnek, különösen azoknak, akik gyermekekkel foglalkoznak. A

modern demokratikus társadalom minden tagjának felel#ssége a

gyermekek jogainak érvényesítése.

Minden gyermeknek úgyszintén jogában áll gyakorolni ezen jogait,

és hozzá is kell hogy járuljon a saját és minden gyermek jogának

érvényesítéséhez. Más gyermekekkel együtt kezdeményez#je lehet olyan

programoknak, amelyek a gyermekek jogainak tiszeteletbentartását

helyezi el#térbe vagy jogsértés esetén a kialakult helyzet megoldását.

SPECIJALNO ZASEDAWE GENERALNE SKUP[TINE

UJEDIWENIH NACIJA O DECI

SESIONI SPECIAL I ASAMBLËS E PËRGJITHSHME

E KOMBËVE TË BASHKUARA PËR FËMIJË

Kao deo op{tih napora da se poboq{a polo`aj dece u svetu,

Generalna skup{tina Ujediwenih nacija odr`ala je u maju 2002. godine

Specijalno zasedawe posve}eno deci. Na tom skupu su se predstavnici

dr`ava obavezali da }e u narednih deset godina raditi na

poboq{awu uslova u kojima `ive deca u wihovim dr`avama. Osim

predstavnika dr`ava, na tom skupu su tako|e u~estvovale brojne

me|unarodne i nacionalne nevladine organizacije, ali i sama deca –

po prvi put od osnivawa Ujediwenih nacija.

Si pjesa e mundimeve të përgjithshme që të përmirsohet pozita e

fëmijëve në botë, Asambleja e Përgjithshme e Kombëve të Bashkuara

mbajti në maj të vitit 2002 Sesion special të kushtuar fëmijëve. Në atë

mbledhje përfaqësuesit e shteteve janë obliguar që në dhjetë vjet të

ardhshme do të punojnë në përmirsimin e kushtave në të cilat jetojnë

fëmijët në shtete të tyre. Përveç përfaqësuesit e shteteve, në atë mbledhje,

gjithashtu, kanë marr pjesë me shumicë organizatatë ndërkombëtare dhe

nacionale joqeveritare, por edhe vetëm fëmijë – për her të parë nga

formimi i Kombëve të Bashkuara.

Sesioni special është mabaruar me aprovim të Dokumentit të Kryer

“Bota sipas mases e fëmijëve”, në të cilin janë rradhitur të gjitha qëllime

dhe obligime, të cilat shtetet i kanë marr mbi vete. Janë marr vesh,

gjithashtu, që sa më parë, nëse ka mundësi deri në fund vitit 2003, që

çdo një shtet të bërë Planifikimin nacional të veprimave, të cili do të për-

bërë qëllimet të qarta dhe të matura me qëllime të proklamuara në ‘Botë

sipas mases e fëmijëve’, të cilat duhet të arriten afatet marrëveshjes. Në

atë mënyrë, shtetet prezantohen në planifikim praktik si të përmirsojnë

kushtet e jetës së fëmijëve, si mos të ndodhi që të gjitha fjalë të lidhura

në Sesion special mbeten në nivel të deshirave të bukura dhe të prem-

timeve të zbrazta.

Përfaqësuesit e vendit tonë, po ashtu, aktivisht kanë marr pjesë në

këtë mbledhje të rëndësishme botëror – delegacioni shtetëror, organizatat

joqeveritare dhe fëmijët.

Duke kuptuar seriozisht rolin e vet dhe pozitën në të cilen gjinden

fëmijë në vendin tonë Qeveria e Republikës e Serbisë autorizoi Këshillin

për të drejta për fëmijë që të hartoj Planin nacional e veprimave për

vendin tonë. Ky proces filloi në vitin 2003 dhe në të, përveç ekspertave

shumënumërta, kanë marr pjesë edhe vetë fëmijë. Këshilli për të drejtat e

fëmijëve, si trup të cilin e përbërin përfaqësuesit e ministrive, organi-

zatave joqeveritare dhe të ekspertave pambarur, ka përpiluar projektin e

dokumentit. Pastaj janë organizuar konsultimet dhe bisedat me fëmijë

dhe me përfaqësuesit e ekspertave dhe të pushteteve lokal anembanë

Serbisë, kurse komentet e tyre dhe propozimet janë dorëzuar Këshillit për

të drejtat të fëmijëve.

Verzioni definitiv e Planifikimit nacional e veprimeve është i aprovuar

nga ana e Qeverisë së Republikës së Serbisë në shkurt të vitit 2004. Ai

parafet një plan i përgatitur shumë serioz në detaje, i cili duhet të kon-

tribuoj avancimin e pozitës të fëmijëve në Serbi, dhe në bazën e vetë

themelohet në të drejta të fëmijëve dhe në qëllime nga dokumenti “Bota

sipas mases e fëmijëve”.

Specijalno zasedawe je zavr{eno usvajawem Zavr{nog dokumenta

“Svet po meri dece” u kome su navedeni svi ciqevi i obaveze koje su

dr`ave preuzele. Dogovoreno je, tako|e, da {to pre, ukoliko je to

mogu}e do kraja 2003. godine, svaka dr`ava napravi svoj Nacionalni

plan akcije, koji }e sadr`ati jasne i merqive ciqeve, uskla|ene sa

ciqevima proklamovanim u Svetu po meri dece, koje treba posti}i u

dogovorenim rokovima. Na taj na~in, dr`ave pristupaju prakti~nom

planirawu kako da poboq{aju uslove `ivota dece, kako se ne bi

dogodilo da sve {to je dogovoreno na Specijalnom zasedawu ostane

na nivou lepih `eqa i praznih obe}awa.

Predstavnici na{e zemqe tako|e su aktivno u~estvovali na ovom

zna~ajnom svetskom skupu – dr`avna delegacija, nevladine organizacije

i deca.

Shvataju}i ozbiqno svoju ulogu i polo`aj u kome se nalaze deca u

na{oj zemqi, Vlada Republike Srbije je ovlastila Savet za prava

deteta da izradi Nacionalni plan akcije za na{u zemqu. Taj proces je

zapo~eo 2003. godine i u wemu su, pored brojnih stru~waka, u~estvo-

vala i sama deca. Savet za prava deteta, kao telo koga ~ine pred-

stavnici ministarstava, nevladinih organizacija i nezavisnih eksper-

ata, izradio je nacrt dokumenta. Potom su organizovane konsultacije i

razgovori sa decom i predstavnicima stru~waka i lokalnih vlasti

{irom Srbije, a wihovi komentari i predlozi su dostavqeni Savetu

za prava deteta.

Kona~na verzija Nacionalnog plana akcije usvojena je od strane

Vlade Republike Srbije u februaru 2004. godine. On predstavqa vrlo

ozbiqno pripremqen i detaqan plan koji treba da doprinese unapre-

|ewu polo`aja dece u Srbiji, a u svojoj osnovi se zasniva na pravima

deteta i ciqevima iz dokumenta “Svet po meri dece”.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: