Rola języka migowego w kształtowaniu tożsamości Głuchych w Polsce.pdf

Maçgorzata Czajkowska-Kisil, Agnieszka Klimczewska

Rola jħzyka migowego w ksztaþtowaniu

toŇsamoĻci Gþuchych w Polsce

Istnienie józyka migowego jest bardzo wañnym przyczynkiem do dyskusji

pomiódzy ërodowiskiem gçuchych i sçyszécych. Jest teñ bardzo silnym argument-

tem deprecjacji spoçecznoëci Gçuchych przez spoçecznoëí sçyszécych nie tylko

w Polsce.

Przyczyné takiego stanu rzeczy jest zgoça rÜñne podejëcie do problemu

gçuchoty przez dwie spoçecznoëci: wiókszoëciowé sçyszécych i mniejszoë-

ciowé gçuchych. Podejëcie wiókszoëci sçyszécej charakteryzuje sió traktowa-

niem gçuchoty jako uçomnoëci, jako choroby, ktÜré trzeba wyleczyí.

Co wynika z takiego podejëcia?

Gçuchego trzeba nauczyí funkcjonowania zgodnie z ogÜlnie przyjótymi

zasadami komunikacji miódzyludzkiej, czyli trzeba nauczyí go mowy fonicznej.

Konsekwencjé takiego rozumowania jest stwierdzenie: jeëli gçuchy zacznie

mÜwií, juñ nie bódzie gçuchy.

Poniewañ rzeczywistoëí uczy, ñe gçuchota rzadko kiedy jest wyleczalna,

nawet w dobie implantÜw ëlimakowych, pojawia sió pytanie: czy rzeczywiëcie

sçusznym jest zmuszanie gçuchego, aby za wszelka cenó funkcjonowaç, jak

sçyszécy?

Spoçecznoëí Gçuchych traktuje gçuchotó jako formó identyfikacji: jestem

gçuchy tak, jak inni Gçusi; jestem inny, ale nie chory, widzó, chodzó, mogó

funkcjonowaí rÜwnie dobrze jak sçyszécy, muszó sió tylko nauczyí, jak,

nie sçyszéc, funkcjonowaí w otaczajécym mnie ëwiecie.

Gçuchota nie przeszkadza gçuchym czuí sió peçnowartoëciowymi

czçonkami spoçecznoëci lokalnej czy narodowej. Mogé daí jej wiele na swojé

miaró. W ñadnym wypadku nie muszé byí zaleñni od kogokolwiek. Trzeba ich

M. Czajkowska-Kisil, A. Klimczewska, Rola józyka migowego

w ksztaçtowaniu toñsamoëci Gçuchych w Polsce

tylko wyposañyí w narzódzie do zdobywania informacji i nauczyí sió nim posçu-

giwaí.

Dla osoby gçuchej józyk migowy jest tak naturalné formé komunikacji, jak

dla osoby sçyszécej józyk foniczny, pod warunkiem, ñe otoczenie dostrzega

potrzeby komunikacyjne takiej osoby i zechce podjéí trud komunikowania sió

z gçuchym dzieckiem w józyku jemu dostópnym.

Podstawowym argumentem sçyszécych przeciwko józykowi migowemu

jest fakt jego nienaturalnoëci. Traktujé go jako zbiÜr skonwencjonalizowanych

gestÜw, ktÜry nie posiada ñadnych reguç gramatycznych. Odmawiajé mu prawa

do okreëlenia józyk, mÜwiéc o nim: mowa migowa. Takie podejëcie wynika

w duñej mierze z braku wiedzy na temat spoçecznoëci Gçuchych i jej józyka

i opierania sió na pseudonaukowych teoriach wygodnych z punktu widzenia

wiókszoëci.

Badania prowadzone nad wieloma józykami migowymi na ëwiecie

wykazaçy, ñe naturalne józyki migowe posiadajé wçasny sçownik i zespÜç norm

gramatycznych, tak samo jak wszystkie józyki naturalne na ëwiecie.

Józyk migowy powstaç spontanicznie we wspÜlnocie gçuchych,

nie wymyëliç go ñaden sçyszécy. Dzióki istnieniu spoçecznoëci Gçuchych jest

przekazywany z pokolenia na pokolenie. Tak, jak wszystkie józyki naturalne,

podlega zmianom i ewolucji. Nie jest podobny do józyka narodowego wiókszoëci

sçyszécych, poniewañ powstawaç w odmiennych warunkach, ale z racji bliskiego

wspÜçistnienia przenika elementami józyka fonicznego.

Osoba gçucha nie rÜñni sió od innych tak dçugo, añ nie zacznie sió

komunikowaí, to józyk migowy zdradza jej odmiennoëí.

Dla narodowej spoçecznoëci Gçuchych jej józyk jest elementem

identyfikujécym przynaleñnoëí do tej wspÜlnoty. Oznacza zgodó na bycie po

prostu gçuchym. I tutaj objawia sió rÜñnica pomiódzy sçyszécé wiókszoëcié

a gçuché mniejszoëcié. Józyk migowy, ktÜry dla Gçuchych jest wartoëcié, dla

sçyszécych jest stygmatem kalectwa.

MÜj józyk to ja stwierdza krÜtko i dobitnie dr Barbara Kannapell,

niesçyszéca socjolog z Uniwersytetu Gallaudeta. Odkéd staça sió ëwiadoma

wçasnej odróbnoëci józykowej, zaczóça postrzegaí józyk migowy jako kluczowy

dla toñsamoëci spoçecznej Gçuchych. Odrzucií józyk migowy oznacza odrzucií

Gçuchych gdyñ jest szczegÜlnym wytworem Gçuchych jako spoçecznoëci to

M. Czajkowska-Kisil, A. Klimczewska, Rola józyka migowego

w ksztaçtowaniu toñsamoëci Gçuchych w Polsce

jedyna rzecz, ktÜra naleñy wyçécznie do nas. Pod wpçywem tych rozwañaõ

zaçoñyça w 1972 roku Deaf Pride organizacjó, ktÜrej zadaniem jest

podnoszenie ëwiadomoëci wçasnej odróbnoëci wërÜd ludzi Gçuchych. Od kiedy

zrozumiaçam, ñe ASL jest moim józykiem (my native language), rozwinóço sió

we mnie silne poczucie toñsamoëci jako osoby Gçuchej oraz o wiele bardziej

pozytywny wizerunek samej siebie. 1

Toñsamoëí jest jednym z wañnych pojóí filozoficznych, psychologicz-

nych i socjologicznych. Na gruncie filozofii rozwaña sió pojócie toñsamoëci

osobowej oraz toñsamoëci zbiorowej, ktÜre sé ze sobé powiézane, poniewañ

kañdy czçowiek naleñy do jakiejë zbiorowoëci. 2

Toñsamoëí spoçeczna, ktÜrej czóëí stanowi toñsamoëí kulturowa, jest

nadawana i musi byí potwierdzana spoçecznie (jesteëmy tym, za kogo nas

uwañajé). Z drugiej strony toñsamoëí jako koncepcja siebie jest konstruowana

przez jednostkó, a wióc kañdy musi sam dokonaí identyfikacji z wybranym

wzorem kultury, tradycji i józyka. Uczestnictwo w danej kulturze jest dobrowolne.

W szczegÜlnej sytuacji znajdujé sió mniejszoëci kulturowe, zwçaszcza

diasporowe, jak Gçusi. Toñsamoëí mniejszoëci w duñym stopniu ksztaçtuje sió

pod wpçywem kontaktÜw z kulturé wiókszoëciowé. Duño zaleñy od tego, jaki

stosunek prezentuje dominujéca wiókszoëí wobec czçonkÜw kulturowej

mniejszoëci. Relatywnie niñsza pozycja kultury mniejszoëciowej ma swoje

odzwierciedlenie w niñszym wartoëciowaniu józyka, () obyczajÜw, w niñszej

ocenie samego siebie. 3

Aby wykazaí spoçecznotwÜrczé roló józyka migowego dla gçuchych

PolakÜw postanowiçyëmy nawiézaí do definicji funkcji socjalizujécej i kulturo-

twÜrczej józyka zamieszczonej w Kompendium wiedzy o józyku polskim:

Wszystkie teksty powstaçe w przeszçoëci i tworzone nadal w danym

józyku skçadajé sió na ogÜç dziaçaõ józykowych danej spoçecznoëci.

1 J. R. Gannon, Deaf Heritage: A Narrative History of Deaf America, Silver Spring 1981, Md.: National

Association of the Deaf, s. 372.

2 L. Koçakowski, O toñsamoëci zbiorowej, w: Moje sçuszne poglédy na wszystko, KrakÜw 1999,

s. 156168.

3 A. Sadowski, Toñsamoëí mniejszoëci a kultura wiókszoëciowa. Na przykçadzie badaõ wërÜd

biaçoruskiej mniejszoëci w Polsce, w: Pogranicze z Niemcami a inne pogranicza Polski,

red. Z. Kurcz, Wrocçaw 1999, s. 211226.

M. Czajkowska-Kisil, A. Klimczewska, Rola józyka migowego

w ksztaçtowaniu toñsamoëci Gçuchych w Polsce

Funkcja socjalizujéca czyli funkcja jednoczenia czçonkÜw okreëlonej

spoçecznoëci józykowej polega na wyodróbnianiu i konsolidowaniu grup

spoçecznych (plemion, narodÜw) wokÜç jednego józyka. Józyk traktowany jest tu

jako wspÜlne narzódzie komunikacji, wspÜlnota doëwiadczeõ, ocen, wartoëci

oraz wspÜlnota widzenia i interpretowania ëwiata.

Funkcja ta odgrywa ogromné roló w czasach, kiedy zagroñona jest

toñsamoëí narodu, jego trwanie (historia Polski, zabory).

Polski józyk migowy istnieje od 200 lat. Powstaç w spoçecznoëci

Gçuchych, ktÜra rozwijaça sió wokÜç pierwszej w Polsce szkoçy dla gçuchych

Instytutu Gçuchoniemych i Ociemniaçych. Utworzenie takiej szkoçy byço

pierwszym pretekstem do zebrania gçuchych razem, w jednym miejscu; wtedy

zaczóli oni tworzyí podwaliny swojej wspÜlnoty.

Na co dzieõ nie zdajemy sobie sprawy z tego, w jak komfortowej sytuacji

jest dziecko gçuchych rodzicÜw, ktÜre rodzi sió w ëwiecie peçnym akceptacji

i natychmiast jest wçéczane do spoçecznoëci niesçyszécych. W o wiele

trudniejszej sytuacji znajdujé sió dzieci gçuche sçyszécych rodzicÜw i dzieci

sçyszéce gçuchych rodzicÜw (CODA). Nasza toñsamoëí kulturowa tworzy sió

poprzez nakçadanie sió wpçywÜw rÜñnych grup spoçecznych, z ktÜrymi sió iden-

tyfikujemy. Jeëli te wpçywy sé zbieñne to wzmacniajé sió wzajemnie, dzióki

czemu nasza identyfikacja z dané kulturé jest kompletna. Jeëli wpçywy te sé

sprzeczne, wÜwczas tworzy sió dysonans kulturowy, co powoduje, ñe trudno nam

wyksztaçcií spÜjné toñsamoëí .

Kañdy czçowiek potrzebuje akceptacji i poczucia przynaleñnoëci

do jakiejë wspÜlnoty, to jest podstawa jego pÜïniejszych powodzeõ lub

niepowodzeõ ñyciowych. W wieku dojrzewania mçodzieñ potrzebuje

uczestnictwa peçnego w ñyciu grupy; czy tak zwana integracja zapewnia jej to

uczestnictwo?

W szkoçach dla gçuchych, paradoksalnie, pracuje niewielu nauczycieli,

ktÜrzy dobrze znajé naturalny józyk migowy, dlatego nauczyciel ze znajomoëcié

PJM cieszy sió autorytetem wërÜd dzieci, bo moñna sió z nim dogadaí. Kañdy

nowy uczeõ wchodzécy w spoçecznoëí szkolné uczy sió józyka. Wielu uczniÜw,

ktÜrzy przeszli przez doëwiadczenia szkoçy masowej przyznaje, ñe dopiero

w szkole dla gçuchych poczuli sió na swoim miejscu, sé tacy sami, jak pozostali.

M. Czajkowska-Kisil, A. Klimczewska, Rola józyka migowego

w ksztaçtowaniu toñsamoëci Gçuchych w Polsce

Tu sé w peçni zaakceptowani tacy, jacy sé. W szkole uczé sió józyka wiókszoëci

józyka polskiego jako drugiego józyka stajé sió dwujózyczni.

Ida Kurcz twierdzi, ñe o dwujózycznoëci peçnej moñemy mÜwií, kiedy

kompetencja w obu józykach jest rozwinióta w mowie i piëmie. Najlepsze efekty

osiéga sió, kiedy dziecko wynosi z domu L1 (józyk pierwszy) w przypadku

dziecka gçuchego jest to józyk migowy i ma on wysoki prestiñ spoçeczny. Kiedy

nauczyciele w szkole podtrzymujé ten prestiñ, dziecko ceni swÜj L1. Oczywiëcie,

dziecko, szkoça i rodzice sé zainteresowani nabyciem umiejótnoëci w L2 (drugim

józyku). Efekty nauki L2 (w tym wypadku polskiego), podobnie jak pogçóbiona

wiedza o L1, zaleñé od motywacji. Negatywna motywacja moñe opÜïnií proces

przymusowego uczenia sió józyka obcego. Ma ona miejsce, kiedy dziecko

doëwiadcza dyskryminacji swojego józyka 4 .

Spoçecznoëí Gçuchych jest ciégle zagroñona, poniewañ sçyszécy

nie widzé wartoëci w ich wspÜlnocie i józyku, doceniajé tylko wartoëí swojej

spoçecznoëci, do ktÜrej gçusi czósto nie majé dostópu.

W polskich kinach wyçécznie zagraniczne filmy wyëwietlane sé

z napisami, ani jeden film polskiej produkcji nie miaç kinowej emisji z napisami.

Funkcja kulturotwÜrcza (zwana teñ akumulatywné) polega na groma-

dzeniu i przechowywaniu wiedzy, ëwiata wartoëci, doëwiadczeõ pokoleõ

i przekazywaniu tego kolejnym pokoleniom. Funkcjó tó peçnié wszystkie

wypowiedzi zapisane w danym józyku czy teñ przechowywane w pamióci

uñytkownikÜw józyka np. opowieëci ludowe, przysçowia. OgÜç wypowiedzi

powstaçych w danym józyku jest wióc skarbnicé wiedzy o ñyciu i historii,

obyczajach i kulturze danego narodu. Jest ëwiadectwem istnienia i trwania

spoçecznoëci józykowej.

Pojócie józykowego obrazu ëwiata (Weltanschauung) zostaço

wprowadzone przez Wilhelma von Humboldta i jest najbardziej wyrazistym

sposobem kreowania przez józyk toñsamoëci o charakterze kulturowym. Dzióki

analizie rÜñnych warstw leksykalnych moñna opisaí ksztaçt takiego józykowego

obrazu ëwiata zwiézanego z okreëlonym józykiem.

Józyk jest przez wielu traktowany jako najwañniejsze dobro kultury, samo

jej serce.

4 F. Genesee, Learning trough two languages, w: Studies of immersion and bilingual education,

New York1987.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: