Świat Nauki PL - 2004-03_151.pdf - ====== ŚWIAT NAUKI - reart1

Marzec 2004

Nr 3 (151)

RAPORT SPECJALNY

22 Cztery klucze do kosmosu

24 Kosmiczna symfonia

WAYNE HU i MARTIN WHITE

M∏ody WszechÊwiat rozbrzmiewa∏ dêwi´kami.

34 Zg∏´biajàc plany stworzenia

MICHAEL A. STRAUSS

Najnowsze mapy WszechÊwiata ukazujà bogactwo kosmicznych struktur.

42 Od supernowych do antygrawitacji

ADAM G. RIESS i MICHAEL S. TURNER

Z obserwacji dalekich supernowych wynika, ˝e WszechÊwiat rozszerza si´ coraz szybciej.

48 Moce ciemnoÊci

GEORGI DVALI

PrzyÊpieszenie kosmicznej ekspansji byç mo˝e spowodowane jest ucieczkà grawitacji.

BIOTECHNOLOGIA

56 Lekarstwo na wstrzàs

DONALD W. LANDRY i JUAN A. OLIVER

Choç co roku dla tysi´cy ludzi wstrzàs nadal oznacza rych∏à Êmierç,

dziÊ wydaje si´ mniej tajemniczy i coraz ∏atwiej go leczyç.

TECHNIKI INFORMACYJNE

62 Gi´tkie wyÊwietlacze

WEBSTER E. HOWARD

Âwiecàce materia∏y organiczne pozwalajà na budow´ wyÊwietlaczy

jasnych i energooszcz´dnych, które w dodatku mo˝na zwinàç w rulon.

EKOLOGIA

68 Groêne skutki przedwczesnej wiosny

DANIEL GROSSMAN

Zbyt wczesny wzrost temperatur wiosnà powoduje rozregulowanie

∏aƒcuchów pokarmowych i grozi wygini´ciem wielu gatunków.

SOCJOLOGIA

76 Kryminologiczna ∏amig∏ówka

RICHARD ROSENFELD

Przyczyny znacznego spadku przest´pczoÊci w USA w latach dziewi´çdziesiàtych

sà dla amerykaƒskich kryminologów zagadkà.

sta∏e dzia∏y

3 Listy

5 Sto lat temu

6 Panorama

n Cyfrowe organizmy ewoluujà jak ˝ywe.

n Niewykrywalny Êrodek dopingujàcy.

n Masakra nietoperzy w elektrowni wiatrowej.

n Nowy rodzaj podmorskich ryftów.

n Woda na Ksi´˝ycu na wag´ z∏ota.

n Sterowce jako platformy obserwacyjne.

n Skàd si´ wzi´∏y tyranozaury.

n Coraz wi´kszy t∏ok na Marsie.

19 G∏os sceptyka

Naukowcy o buncie na Bounty.

20 Sylwetka: Bonnie L. Bassler

Mikroorganizmy na pods∏uchu.

84 Nauka w zaprz´gu

Samochodowa czarna skrzynka.

86 Podró˝e z naukà w tle

Lecà ˝urawie.

88 Recenzje

n Barwne dzieje ˝o∏nierzy Chrystusa.

n Âwi´te ˝uki faraonów.

n Wspó∏czesne szaleƒstwo.

91 Warto wiedzieç

n M∏odzi naukowcy jadà do Dublina.

n Nominacje profesorskie.

93 Ruszmy g∏owà

Wespó∏ w zespó∏.

95 Strefa hi-tech

96 Jak i dlaczego

Zimowe drogi nie tylko na s∏ono.

Ilustracja na ok∏adce: East News/Bill Frymire/Masterfile;

Digi Touch/WSiP

SWIATNAUKI @ WSIP.COM.PL

Listy

NIE TE METODY

MyÊl´, ˝e przy okazji

relacjonowania przebie-

gu akcji ratunkowej po

katastrofie tankowca

Prestige [„Plan dla Pre-

stige’a”, Âwiat Nauki ,

luty 2004] warto wspo-

mnieç o ostatnich doniesieniach w spra-

wie skutków katastrofy tankowca Exxon

Valdez, który 24 marca 1989 roku wpad∏

na ska∏y 60 km od wybrze˝a Alaski. Oka-

zuje si´, ˝e szkody wyrzàdzone przyro-

dzie przez ten wyciek sà du˝o powa˝niej-

sze ni˝ przypuszczano i majà charakter

d∏ugofalowy. Spowodowa∏y m.in. zmniej-

szenie si´ populacji wydr morskich, pew-

nego gatunku kaczek oraz ∏ososi pacyficz-

nych. Co ciekawe, naukowcy stwierdzili

ponadto, ˝e nie mniej szkodliwe dla Êro-

dowiska od samej ropy by∏y zastosowane

wtedy metody jej usuwania.

PIOTR SZUMI¡SKI,

Poznaƒ

staci. Powstajàce uszkodzenia radiacyjne

sà przez organizmy naprawiane na rów-

ni z uszkodzeniami wywo∏anymi przez

inne, nieradiacyjne czynniki. Ale nat´˝e-

nie promieniowania w przestrzeni poza-

ziemskiej jest Êrednio tysiàckrotnie wi´k-

sze ni˝ w rejonach wysokogórskich naszej

planety. Ârednio, bo nale˝y liczyç si´ ze

zdarzeniami radiacyjnymi du˝o wi´kszej

aktywnoÊci, jak wybuchy na S∏oƒcu czy

b∏yski gamma z przestrzeni galaktycznej.

Tymczasem nie ma wiarygodnych danych

na temat skutków przebywania ludzi ani

zwierzàt doÊwiadczalnych w takich wa-

runkach. Za bezpiecznà uwa˝a si´ daw-

k´ 20 mSv w ciàgu roku, czyli 250 razy

mniejszà ni˝ dawka przyjmowana za

Êmiertelnà dla 50% populacji. Ale sà to

wszystko dane przybli˝one, co do których

wiarygodnoÊci istniejà kontrowersje.

NaiwnoÊcià by∏oby zatem sàdziç, ˝e tak

du˝e dawki mog∏yby byç korzystne, a po-

wo∏ywanie si´ na dobroczynne skutki hor-

mezy jest nie do przyj´cia.

D∏ugotrwa∏e przebywanie w stanie nie-

wa˝koÊci – a marsjaƒska misja trwa∏aby

3 lata – powoduje jeszcze inne zagro˝e-

nia, jak demineralizacja koÊci, problemy

naczyniowo-sercowe, zanik mi´Êni i utra-

ta odpornoÊci fizycznej i psychicznej. Wi-

dok wynoszonych z kapsu∏y na noszach

„pó∏˝ywych” kosmonautów po kilkumie-

si´cznym pobycie na stacji kosmicznej

nie nale˝a∏ do rzadkoÊci, wiadomo te˝,

˝e musieli oni przejÊç d∏ugotrwa∏à kura-

cj´, nim powrócili do normalnego ˝ycia.

Jeszcze jednym, a nieuwzgl´dnianym

dotàd czynnikiem zagro˝enia w statku

kosmicznym czy te˝ w stacji na po-

wierzchni Marsa jest koniecznoÊç oddy-

chania powietrzem w obiegu zamkni´-

tym, w którym wskutek intensywnego

promieniowania jonizujàcego powstajà

st´˝one produkty radiolizy powietrza

– od ostro atakujàcego p∏uca zjonizowa-

nego azotu (N 2 + ), do wtórnych produk-

tów, jak rodnik HO • , ozon itd. Efekt ten,

o ile mi wiadomo, nie by∏ do tej pory bra-

ny pod uwag´. Nawiasem mówiàc, nasz

instytut opracowa∏ projekt komory, w któ-

rej mo˝na symulowaç warunki panujàce

w przestrzeni kosmicznej i badaç poÊred-

nie i bezpoÊrednie dzia∏anie napromie-

niowanego powietrza na organizmy.

Sà te˝ próby ugryzienia problemu z

drugiej strony. Free Radical Biology and

Medicine z 15 stycznia br. zawiera na

przyk∏ad doniesienie o selenometioninie

– profilaktycznym medykamencie ∏a-

godzàcym ponoç skutki choroby popro-

miennej. Obawiam si´ jednak, ˝e te i

podobne Êrodki mogà si´ okazaç na d∏u˝-

szà met´ gorsze od samej choroby.

Reasumujàc – gdyby to ode mnie za-

le˝a∏o, to nie udzieli∏bym zezwolenia na

podró˝ za∏ogowà na Marsa, bo uwa˝am

jà za eksperyment gro˝àcy ˝yciu i zdro-

wiu cz∏owieka.

Prof. dr hab. ZBIGNIEW P. ZAGÓRSKI

Instytut Chemii i Techniki Jàdrowej

w Warszawie

RYZYKOWNA MISJA

Jestem g∏´boko poruszony amerykaƒskimi

planami za∏ogowej wyprawy na Marsa.

Od dawna g∏osz´ poglàd, ˝e taka podró˝

nie mo˝e dobrze si´ skoƒczyç. I nie jest

to g∏os wo∏ajàcego na puszczy, bo nie tak

dawno podobne poglàdy przedstawi∏

International Herald Tribune , a wczeÊniej

New York Times .

Ju˝ 6 lat temu, cz´Êciowo w odpowie-

dzi na wizje roztaczane przez wielkie-

go entuzjast´ misji na Marsa, Roberta

Zubrina, wyg∏osi∏em referat na Zjeêdzie

Polskiego Towarzystwa Badaƒ Radia-

cyjnych. Stara∏em si´ w nim udowod-

niç, ˝e g∏ównà przeszkodà w za∏ogowej

wyprawie na Czerwonà Planet´ b´dà

zmiany chemiczne wywo∏ywane prze-

nikliwym promieniowaniem jonizujà-

cym. W dalszych latach okaza∏o si´, ˝e

promieniowanie to nie tylko nieodwra-

calnie uszkadza organizm cz∏owieka,

ale dzia∏ajàc przez d∏u˝szy czas, powo-

duje rozpad nieo˝ywionych obiektów,

jak teflon, o czym dotkliwie przekonali

si´ konstruktorzy Teleskopu Hubble’a.

Atmosfera ziemska jest jak schron o

betonowych Êcianach grubych na 10 me-

trów. Jej gazy przepuszczajà Êwiat∏o wi-

dzialne, natomiast poch∏aniajà promie-

niowanie jonizujàce z efektywnoÊcià, która

pozwoli∏a na rozwój ˝ycia w obecnej po-

ERRATA

Do artyku∏u „Kosmiczny pchacz” w grudnio-

wym numerze Âwiata Nauki wkrad∏ si´ b∏àd.

Masa skalnej bry∏y o Êrednicy 200 m wynosi

oko∏o 10 Mt.

UWAGA! KONKURS SZARYCH KOMÓREK

pod patronatem Narodowego Banku Polskiego

Polskie Stowarzyszenie Studentów

i Absolwentów Psychologii TONUS

og∏asza

ogólnopolski konkurs

na najlepsze studenckie badanie z psychologii ekonomicznej

Do konkursu mo˝na zg∏aszaç badania realizowane indywidualnie lub w zespo∏ach

liczàcych do 4 osób. Mogà to byç niepublikowane prace licencjackie i magisterskie

z ostatnich dwóch lat, a tak˝e inne prace empiryczne.

NAGRODY DLA ZWYCI¢ZCÓW

1 miejsce: 5000 z∏; 2 miejsce: 3500 z∏; 3 miejsce: 2000 z∏

Prace prosimy przesy∏aç do 30 czerwca 2004 roku na adres:

PSSiAP TONUS, 00-987 Warszawa 4, skrytka pocztowa 53

Regulamin konkursu na stronach www.tonus.org.pl

MARZEC 2004 ÂWIAT NAUKI 3

SWIATNAUKI @ WSIP.COM.PL

Listy

NIE TE METODY

MyÊl´, ˝e przy okazji

relacjonowania przebie-

gu akcji ratunkowej po

katastrofie tankowca

Prestige [„Plan dla Pre-

stige’a”, Âwiat Nauki ,

luty 2004] warto wspo-

mnieç o ostatnich doniesieniach w spra-

wie skutków katastrofy tankowca Exxon

Valdez, który 24 marca 1989 roku wpad∏

na ska∏y 60 km od wybrze˝a Alaski. Oka-

zuje si´, ˝e szkody wyrzàdzone przyro-

dzie przez ten wyciek sà du˝o powa˝niej-

sze ni˝ przypuszczano i majà charakter

d∏ugofalowy. Spowodowa∏y m.in. zmniej-

szenie si´ populacji wydr morskich, pew-

nego gatunku kaczek oraz ∏ososi pacyficz-

nych. Co ciekawe, naukowcy stwierdzili

ponadto, ˝e nie mniej szkodliwe dla Êro-

dowiska od samej ropy by∏y zastosowane

wtedy metody jej usuwania.

PIOTR SZUMI¡SKI,

Poznaƒ

staci. Powstajàce uszkodzenia radiacyjne

sà przez organizmy naprawiane na rów-

ni z uszkodzeniami wywo∏anymi przez

inne, nieradiacyjne czynniki. Ale nat´˝e-

nie promieniowania w przestrzeni poza-

ziemskiej jest Êrednio tysiàckrotnie wi´k-

sze ni˝ w rejonach wysokogórskich naszej

planety. Ârednio, bo nale˝y liczyç si´ ze

zdarzeniami radiacyjnymi du˝o wi´kszej

aktywnoÊci, jak wybuchy na S∏oƒcu czy

b∏yski gamma z przestrzeni galaktycznej.

Tymczasem nie ma wiarygodnych danych

na temat skutków przebywania ludzi ani

zwierzàt doÊwiadczalnych w takich wa-

runkach. Za bezpiecznà uwa˝a si´ daw-

k´ 20 mSv w ciàgu roku, czyli 250 razy

mniejszà ni˝ dawka przyjmowana za

Êmiertelnà dla 50% populacji. Ale sà to

wszystko dane przybli˝one, co do których

wiarygodnoÊci istniejà kontrowersje.

NaiwnoÊcià by∏oby zatem sàdziç, ˝e tak

du˝e dawki mog∏yby byç korzystne, a po-

wo∏ywanie si´ na dobroczynne skutki hor-

mezy jest nie do przyj´cia.

D∏ugotrwa∏e przebywanie w stanie nie-

wa˝koÊci – a marsjaƒska misja trwa∏aby

3 lata – powoduje jeszcze inne zagro˝e-

nia, jak demineralizacja koÊci, problemy

naczyniowo-sercowe, zanik mi´Êni i utra-

ta odpornoÊci fizycznej i psychicznej. Wi-

dok wynoszonych z kapsu∏y na noszach

„pó∏˝ywych” kosmonautów po kilkumie-

si´cznym pobycie na stacji kosmicznej

nie nale˝a∏ do rzadkoÊci, wiadomo te˝,

˝e musieli oni przejÊç d∏ugotrwa∏à kura-

cj´, nim powrócili do normalnego ˝ycia.

Jeszcze jednym, a nieuwzgl´dnianym

dotàd czynnikiem zagro˝enia w statku

kosmicznym czy te˝ w stacji na po-

wierzchni Marsa jest koniecznoÊç oddy-

chania powietrzem w obiegu zamkni´-

tym, w którym wskutek intensywnego

promieniowania jonizujàcego powstajà

st´˝one produkty radiolizy powietrza

– od ostro atakujàcego p∏uca zjonizowa-

nego azotu (N 2 + ), do wtórnych produk-

tów, jak rodnik HO • , ozon itd. Efekt ten,

o ile mi wiadomo, nie by∏ do tej pory bra-

ny pod uwag´. Nawiasem mówiàc, nasz

instytut opracowa∏ projekt komory, w któ-

rej mo˝na symulowaç warunki panujàce

w przestrzeni kosmicznej i badaç poÊred-

nie i bezpoÊrednie dzia∏anie napromie-

niowanego powietrza na organizmy.

Sà te˝ próby ugryzienia problemu z

drugiej strony. Free Radical Biology and

Medicine z 15 stycznia br. zawiera na

przyk∏ad doniesienie o selenometioninie

– profilaktycznym medykamencie ∏a-

godzàcym ponoç skutki choroby popro-

miennej. Obawiam si´ jednak, ˝e te i

podobne Êrodki mogà si´ okazaç na d∏u˝-

szà met´ gorsze od samej choroby.

Reasumujàc – gdyby to ode mnie za-

le˝a∏o, to nie udzieli∏bym zezwolenia na

podró˝ za∏ogowà na Marsa, bo uwa˝am

jà za eksperyment gro˝àcy ˝yciu i zdro-

wiu cz∏owieka.

Prof. dr hab. ZBIGNIEW P. ZAGÓRSKI

Instytut Chemii i Techniki Jàdrowej

w Warszawie

RYZYKOWNA MISJA

Jestem g∏´boko poruszony amerykaƒskimi

planami za∏ogowej wyprawy na Marsa.

Od dawna g∏osz´ poglàd, ˝e taka podró˝

nie mo˝e dobrze si´ skoƒczyç. I nie jest

to g∏os wo∏ajàcego na puszczy, bo nie tak

dawno podobne poglàdy przedstawi∏

International Herald Tribune , a wczeÊniej

New York Times .

Ju˝ 6 lat temu, cz´Êciowo w odpowie-

dzi na wizje roztaczane przez wielkie-

go entuzjast´ misji na Marsa, Roberta

Zubrina, wyg∏osi∏em referat na Zjeêdzie

Polskiego Towarzystwa Badaƒ Radia-

cyjnych. Stara∏em si´ w nim udowod-

niç, ˝e g∏ównà przeszkodà w za∏ogowej

wyprawie na Czerwonà Planet´ b´dà

zmiany chemiczne wywo∏ywane prze-

nikliwym promieniowaniem jonizujà-

cym. W dalszych latach okaza∏o si´, ˝e

promieniowanie to nie tylko nieodwra-

calnie uszkadza organizm cz∏owieka,

ale dzia∏ajàc przez d∏u˝szy czas, powo-

duje rozpad nieo˝ywionych obiektów,

jak teflon, o czym dotkliwie przekonali

si´ konstruktorzy Teleskopu Hubble’a.

Atmosfera ziemska jest jak schron o

betonowych Êcianach grubych na 10 me-

trów. Jej gazy przepuszczajà Êwiat∏o wi-

dzialne, natomiast poch∏aniajà promie-

niowanie jonizujàce z efektywnoÊcià, która

pozwoli∏a na rozwój ˝ycia w obecnej po-

ERRATA

Do artyku∏u „Kosmiczny pchacz” w grudnio-

wym numerze Âwiata Nauki wkrad∏ si´ b∏àd.

Masa skalnej bry∏y o Êrednicy 200 m wynosi

oko∏o 10 Mt.

UWAGA! KONKURS SZARYCH KOMÓREK

pod patronatem Narodowego Banku Polskiego

Polskie Stowarzyszenie Studentów

i Absolwentów Psychologii TONUS

og∏asza

ogólnopolski konkurs

na najlepsze studenckie badanie z psychologii ekonomicznej

Do konkursu mo˝na zg∏aszaç badania realizowane indywidualnie lub w zespo∏ach

liczàcych do 4 osób. Mogà to byç niepublikowane prace licencjackie i magisterskie

z ostatnich dwóch lat, a tak˝e inne prace empiryczne.

NAGRODY DLA ZWYCI¢ZCÓW

1 miejsce: 5000 z∏; 2 miejsce: 3500 z∏; 3 miejsce: 2000 z∏

Prace prosimy przesy∏aç do 30 czerwca 2004 roku na adres:

PSSiAP TONUS, 00-987 Warszawa 4, skrytka pocztowa 53

Regulamin konkursu na stronach www.tonus.org.pl

MARZEC 2004 ÂWIAT NAUKI 3

Redaktor naczelny

Joanna Zimakowska

joanna_zimakowska@wsip.com.pl

Redakcja:

El˝bieta Wieteska (z-ca redaktora naczelnego)

elzbieta_wieteska@wsip.com.pl

Andrzej Fàfara (sekretarz redakcji )

andrzej_fafara@wsip.com.pl

Ma∏gorzata Garbarczyk

Micha∏ Ró˝yczka

Paulina Szczuciƒska

Korekta

Agata Przybysz

Redakcja techniczna

Jolanta Kotas

Sk∏ad i ∏amanie

Alicja Rudnik

Opracowanie graficzne

Krzysztof P∏uciennik

Adres redakcji

00-965 Warszawa, Al. Jerozolimskie 136

P. poczt. nr 9

tel.: (0 22) 576-27-00, faks: (0 22) 576-27-10

swiatnauki@wsip.com.pl

www.swiatnauki.pl

Wydawca

Wydawnictwa Szkolne

i Pedagogiczne SA

02-305 Warszawa,

Al. Jerozolimskie 136

tel.: (0 22) 576-25-10,

faks: 576-25-09

www.wsip.com.pl

Druk

T¸UMACZE, AUTORZY I KONSULTANCI BIE˚ÑCEGO NUMERU

mgr Anna Adamska

dr Zbigniew Adamski,

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza

dr Jadwiga Baj,

Instytut Mikrobiologii UW

dr Stanis∏aw Bajtlik,

Centrum Astronomiczne PAN im. M. Kopernika

dr Wojciech Borkowski,

Instytut Studiów Spo∏ecznych UW

mgr Rafa∏ Bo˝ek,

Instytut Fizyki DoÊwiadczalnej UW

mgr Aneta Brzezicka-Rotkiewicz,

Szko∏a Wy˝sza Psychologii Spo∏ecznej

mgr Urszula Bulkowska,

Instytut Biochemii UW

doc. dr hab. Micha∏ Chodorowski,

Centrum Astronomiczne PAN im. M. Kopernika

dr Przemys∏aw Chylarecki,

Muzeum i Instytut Zoologii PAN

prof. dr hab. Zbigniew Czarnocki,

Wydzia∏ Chemii UW

mgr Pawe∏ Czuma,

Wydzia∏ Elektroniki i Technik Informacyjnych

Politechnika Warszawska

dr Janusz Dàbrowski

prof. dr hab. Andrzej Gaberle,

Katedra Kryminologii UJ

Karol Ja∏ochowski

dr in˝. Maciej Komosiƒski,

Instytut Informatyki Politechniki Poznaƒskiej

dr hab. Ryszard Korona,

Instytut Nauk o Ârodowisku UJ

mgr Marek KroÊniak,

Biblioteka Jagielloƒska

mgr Agnieszka Krzemiƒska

mgr Krzysztof KwaÊniewicz,

t∏umacz j´zyka angielskiego

prof. dr hab. Jacek Leliwa-Kopystyƒski,

Instytut Geofizyki UW

dr Rafa∏ Moderski,

Centrum Astronomiczne PAN im. M. Kopernika

doc. dr hab. Aleksiej Pamiatnych,

Centrum Astronomiczne PAN im. M. Kopernika

mgr Andrzej Pieƒkowski,

Studio Company

prof. dr hab. Kazimierz Rzà˝ewski,

Centrum Fizyki Teoretycznej PAN

mgr Karol Sabath,

Instytut Paleobiologii PAN

lek. med. Katarzyna Sadkowska,

Katedra i Klinika Kardiologii

II WL Akademii Medycznej w Warszawie

prof. dr hab. Romuald Stupnicki,

Zak∏ad Biometrii AWF w Warszawie

Bart∏omiej Ulatowski

dr Marcin Zych,

Ogród Botaniczny UW

Spó∏ka z o.o.

ul. Okrzei 5, 64-920 Pi∏a

Prenumerata:

RUP Bydgoszcz

ul. Jagielloƒska 6, 85-950 Bydgoszcz

tel. (0-52) 322-90-86 lub (0-52) 322-32-51 (do 9) wew. 281.

faks: (0-52) 322-72-06

e-mail: hanna.maselewska@gdansk.poczta-polska.pl

Reklama:

Ad Venture Team

ul. Âwieradowska 44A, 02-662 Warszawa

tel.: (0 22) 853-16-30 w.105,

faks: (0 22) 853-16-29

e-mail: tstelmachow@ad-venture-team.pl

Numery archiwalne:

Sprzeda˝ numerów archiwalnych

(trzech wstecz) prowadzà cztery

ksi´garnie WSiP (w Warszawie:

Nike-Podr´czniki przy ul. Zgoda 12,

Ksi´garnia WSiP w Al. Jerozolimskich 136

i Szkolna przy ul. Jasnej 26;

w Poznaniu: Edukacyjna przy ul. Gwarnej 5)

oraz 66 ksi´garni agencyjnych

na terenie ca∏ego kraju.

Mo˝na je tak˝e zamówiç w wersji

elektronicznej na stronie internetowej:

www.swiatnauki.pl

INDEKS 378194

ISSN 0867-6380

Wszystkie prawa zastrze˝one

(∏àcznie z t∏umaczeniem na j´zyki obce).

˚aden fragment niniejszego wydania nie mo˝e

byç wykorzystany w jakiejkolwiek formie – fotokopii,

mikrofilmu czy innych reprodukcji – ani przek∏adany

na j´zyk mechaniczny bez pisemnej zgody wydawcy.

SCIENTIFIC AMERICAN jest zastrze˝onà nazwà

handlowà nale˝àcà do Scientific American, Inc.

w Nowym Jorku i u˝ywanà przez firm´ WSiP SA

na podstawie umowy licencyjnej.

Inne obcoj´zyczne wydania Scientific American

Editor in Chief: John Rennie

Board of Editors: Mariette DiChristina,

Ricki L. Rusting, Philip M. Yam, Gary Stix,

Michelle Press, W. Wayt Gibbs

Editors: Mark Alpert, Steven Ashley,

Graham P. Collins,

Steve Mirsky, George Musser, Christine Soares

Contributing Editors: Mark Fischetti,

Marguerite Holloway, Philip E. Ross, Michael Shermer,

Sarah Simpson, Carol Ezzell Webb

Editorial Director, Online : Kate Wong

Art Director : Edward Bell

Chairman Emeritus : John J. Hanley

Chairman : Rolf Grisebach

President and Chief

Executive Officer: Gretchen G. Teichgraeber

Vice President and Managing Director,

International: Dean Sanderson

Vice President: Frances Newburg

SCIENTIFIC AMERICAN, INC.

415 Madison Avenue

New York, NY 10017-1111

SCIENTIFIC AMERICAN

DUTCH/BELGIAN

LANGUAGE EDITION

EOS Magazine

Kleindokkaai 3-5

9000 Gent

BELGIA

SCIENTIFIC AMERICAN

BRASIL

Duetto Editorial Ltda.

Rua Cunha Cago, 412 cj.33

Pinheiros 05421-0001

São Paulo SP

BRAZYLIA

KEXUE ZAZHISHE

Scientific and Technical

Documents

Publishing House

No. 15, Fuxing Road

Beijing 100038

CHINY

POUR LA SCIENCE

Editions BELIN

8, rue Férou

75006 Paris

FRANCJA

SPEKTRUM DER

WISSENSCHAFT

Slevogtstr. 3-5

69126 Heidelberg

NIEMCY

LE SCIENZE

via Cristoforo

Colombo 149

00147 Rome

W¸OCHY

SCIENTIFIC AMERICAN

GREEK EDITION

Katoptro Publications

Greece

8 Korizi Street

Ateny 11743

GRECJA

NIKKEI SCIENCE,

INC.

1-9-5 Otemachi

Chiyoda-ku

Tokyo 100-8066

JAPONIA

MAJALLAT AL-OLOOM

Kuwait Foundation

for the Advancement

of Sciences

P.O. Box 20856

Safat, 13069

KUWEJT

INVESTIGACIÓN

Y CIENCIA

Prensa Científica S.A.

Muntaner 339, pral. 1

08021 Barcelona

HISZPANIA

SCIENTIFIC AMERICAN

TAIWAN EDITION

Yuan-Liou Publishing Co.

7F-5, Sec. 3,

184 Ding Chou Road,

Taipei

TAJWAN

SVIT NAUKY

Lvivskyi Der˝annyi

Medycznyi

Universytet

Pekarska 69

290010, Lviv

UKRAINA

SCIENTIFIC AMERICAN

ˇ eské vydáni

Espero Publishing, Ltd.

Libuˇská 319

142 00 Praga 4

CZECHY

Redakcja nie odpowiada za treÊç zamieszczanych reklam.

4 ÂWIAT NAUKI MARZEC 2004

Świat Nauki PL - 2004-03_151.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: