{217}{253}Chc� was zabra� w podr�... {261}{294}To jedyna w swoim rodzaju podr�. {296}{379}Podr� tam... {544}{618}Sp�jrzcie na nocne niebo... {620}{657}Co widzicie? {659}{725}Planety, gwiazdy, {730}{795}miliony punkt�w �wietlnych... {797}{873}Patrzycie na sw�j wszech�wiat. {945}{1019}Ten serial zabierze was tam. {1110}{1192}Sami zobaczymy |cuda wszech�wiata, {1194}{1260}jego moc i niebezpiecze�stwo. {1378}{1413}I aby lepiej si� mu przyjrze�, {1415}{1510}sprowadzimy nawet kosmos tutaj, na Ziemi�. {1630}{1697}B�dziemy poszukiwa� obcych form �ycia. {1813}{1899}by� �wiadkami narodzin nowych �wiat�w. {1958}{2018}i dowiemy si� dlaczego |wszystko to, co dzieje si� tam {2020}{2086}w kosmosie wp�ywa na nas wszystkich tutaj, {2088}{2220}na tej jednej ma�ej planecie, |kt�r� nazywamy domem. {2279}{2349}B�dziemy podr�owa� |od zarania dziej�w... {2427}{2509}..do odleg�ej przysz�o�ci ludzko�ci. {2530}{2576}To niepowtarzalna podr�. {2578}{2670}To podr� w kosmos. {2997}{3064}KOSMOS z Sam'em Neill'em {3192}{3290}"Materia gwiezdna" {3366}{3441}Zaczynamy od wa�nego pytania - {3443}{3484}Sk�d pochodzimy? {3611}{3660}Obcy. {3672}{3713}Co pomy�leliby�cie, |gdybym powiedzia� wam, {3715}{3824}�e wy, ja, wszyscy pochodzimy z kosmosu. {3838}{3888}Cho� brzmi to dziwnie, to prawda - {3890}{3928}Jeste�my "obcymi." {3932}{4013}Dawno temu wszystko to, |co nas tworzy {4015}{4061}przyby�o z gwiazd. {4180}{4263}Zamieszkujemy malutki |skrawek wszech�wiata. {4267}{4353}To jest nasza dzielnica - |Uk�ad S�oneczny. {4357}{4430}W jego centrum - S�o�ce. {4462}{4529}A zaledwie o 150 milion�w kilometr�w dalej {4531}{4635}znajduje si� nasz dom - Ziemia. {4780}{4836}To zadziwiaj�ca planeta. {4840}{4902}Jedyne miejsce w ca�ym |wszech�wiecie, kt�re znamy, {4905}{4987}gdzie warunki s� |odpowiednie dla �ycia. {4998}{5052}Powietrze, kt�rym oddychamy... {5096}{5165}Obfite morza i oceany. {5193}{5266}Nasza planeta �yje! {5445}{5552}A co dziwniejsze, |nie powinno tak by�! {5690}{5772}�ycie na Ziemi nie powinno istnie�. {5804}{5849}Wi�c sk�d si� to wszystko wzi�o - {5851}{5897}ja, wy, planeta, na kt�rej mieszkamy, {5899}{5933}nawet nasze S�o�ce? {5936}{5986}To zagadka, poniewa� na pocz�tku {5989}{6024}�adne z nich nie istnia�o tu. {6066}{6126}Pozw�lcie, �e wam poka�� |co mam na my�li. {6166}{6216}To chwila, w kt�rej |to wszystko si� zacz�o - {6218}{6263}wielki wybuch. {6754}{6788}To o to chodzi�o. {6790}{6834}Wielki wybuch stworzy� wszech�wiat, {6836}{6938}lecz tylko wszech�wiat zawieraj�cy |wielk� chmur� wodoru. {6940}{7029}Wi�c jak co� tak prostego |stworzy�o nasz �wiat? {7031}{7082}W jaki spos�b stworzy�o nas? {7151}{7210}Podr� od zwyk�ej chmury wodoru {7212}{7315}do element�w, kt�re tworz� |�ycie jest wyj�tkowa. {7388}{7437}Wap� w moich ko�ciach, {7439}{7477}tlen, kt�rym oddychamy, {7479}{7526}sk�d si� to wzi�o? {7598}{7692}To wszystko zacz�o si� |w czasie, gdy wszech�wiat {7694}{7743}stworzy� gwiazdy. {7826}{7864}Przez miliony lat {7866}{7950}ca�y wszech�wiat by� jedynie |ogromn� chmur� {7952}{8052}wodoru powsta�� |podczas wielkiego wybuchu. {8152}{8187}Jednak w �rodku tej chmury {8189}{8244}dzia�o si� co� niezwyk�ego. {8295}{8348}Fale uderzeniowe po wielkim wybuchu {8350}{8388}odbija�y si� we wn�trzu chmury, {8392}{8455}powoduj�c jej drgania i wibracje. {8548}{8617}Powsta�y ogromne wiry wodoru, {8619}{8683}zasysaj�ce coraz bardziej |chmur�, kt�ra je stworzy�a, {8686}{8806}obracaj�c je oraz cia�niej i szybciej, |tworz�c olbrzymie kule gazu. {8927}{8963}Podczas wirowania {8965}{9052}te pot�ne sfery |coraz bardziej ogrzewa�y si� {9056}{9155}do momentu, |kt�ry na zawsze zmieni� wszech�wiat. {9286}{9367}Narodzi�y si� pierwsze gwiazdy. {9489}{9576}Jednak same te gwiazdy to za ma�o, |aby wyja�ni�, dlaczego MY tu jeste�my.. {9578}{9642}Co przeobrazi�o gwiazdy w nas? {9767}{9812}Pod pustyniami Arizony {9814}{9894}znajduje si� urz�dzenie, |kt�re dostarczy odpowiedzi. {9898}{9952}Lawrence Krauss jest fizykiem, {9954}{10021}lecz to nie laboratorium |co odwiedza. {10025}{10081}To wyrzutnia pocisk�w. {10167}{10209}Najwi�cej, co nam si� uda�o {10211}{10250}aby wygenerowa� energi� tak pot�n� {10252}{10311}jak ta zwi�zana |z gwa�townymi narodzinami gwiazdy {10313}{10340}to wybuch bomby, {10342}{10412}bomby wodorowej, |lub superbomby. {10514}{10624}W takich bunkrach ukryta jest |technologia pozwalaj�ca nam {10626}{10730}przez chwil� zrozumie� |co dzieje si� w sercu gwiazdy. {10855}{10950}To najniebezpeczniejsza |bro� na naszej planecie. {11616}{11699}To moc bomby wodorowej. {11702}{11768}To ten sam wod�r, |kt�ry dostarcza energii {11770}{11840}ka�dej gwie�dzie |we wszech�wiecie. {12017}{12071}Stoj� w�a�nie na platformie {12073}{12174}w pobli�u samego czubka mi�dzykontynentalnego |pocisku balistycznego Tytan. {12176}{12265}Pot�na rakieta maj�ca nap�dza�, |na czubku - {12267}{12352}ma�a komora zawieraj�ca najsilniejsz� bomb� {12354}{12403}kiedykolwiek stworzon� przez cz�owieka. {12500}{12596}Zawarto�� wodoru w bombie |wodorowej jest niewielka. {12600}{12670}Ledwie wystarczy |na nape�nienie balonu. {12672}{12766}Jednak energia, kt�r� jest ona |w stanie wyzwoli� jest mia�d��ca. {13362}{13462}To ta sama energia, kt�ra sprawia, |�e gwiazdy �wiec�. {13582}{13693}A to wszystko z jednego |ma�ego balona wodoru. {13820}{13877}Kula wodoru tworz�ca gwiazd� {13879}{13951}ma �rednic� miliona kilometr�w {14013}{14130}Gwiazda emituje energi� |milion�w takich bomb co sekund�. {14253}{14301}Lecz w tym gor�cym j�drze {14303}{14374}ka�dej gwiazdy nie zachodzi |proces niszczenia, {14376}{14465}tylko niezwyk�y proces tworzenia. {14660}{14706}Gdy tutaj stoj� na dnie |tej wyrzutni {14708}{14795}i patrz� w g�r� na g�owic� termonuklearn� |30 metr�w nade mn�... {14797}{14840}Gdyby to wybuch�o, |w u�amku sekundy {14842}{14923}ja i wszystko w promieniu |15 kilometr�w wyparowa�oby. {14925}{14971}Ale w tym samym momencie |jest ca�kiem prawdopodobne, {14973}{15042} �e zosta�by stworzony prawie |ka�dy pierwiastek we wszech�wiecie. {15044}{15121}Tak, jak we wn�trzu gwiazdy |wod�r ��czy si� tworz�c hel, {15123}{15166}kt�ry z kolei tworzy w�giel, {15168}{15234}potem w azot, potem tlen, |krzem, �elazo... {15236}{15270}Rozgl�daj�c si� woko�o siebie, {15272}{15340}wszystko co widz� znajdowa�o si� |kiedy� we wn�trzu gwiazdy. {15342}{15418}Ka�dy atom pochodzi |z wn�trza gwiazdy. {15570}{15650}Na pocz�tku wszech�wiata by� wod�r. {15795}{15874}A wod�r stworzy� gwiazdy. {15940}{16041}A gwiazdy stworzy�y pierwiastki |potrzebne nam do �ycia: {16043}{16152}tlen w powietrzu, |wap� w naszych ko�ciach. {16293}{16399}Wszystko to przyby�o |z gwiazd, ale jak? {16404}{16526}Skoro zosta�o to stworzone tam, |to jak stworzy�o to nasz �wiat? {16633}{16688}To niezwyk�e, �e wszystkie sk�adniki {16690}{16739}potrzebne do stworzenia Ziemi |i ka�dego �ywego organizmu {16741}{16820}powsta�y w gwiazdach. {16942}{16989}Ka�da gwiazda to pot�na fabryka {16991}{17076}produkuj�ca miliardy ton |zwi�zk�w chemicznych. {17078}{17166}Jednak zwi�zki te nie s� przydatne |dop�ki tam si� znajduj�. {17168}{17242}Na nasze szcz�cie |gwiazdy nie s� wieczne. {17244}{17328}Od czasu do czasu eksploduj�. {17448}{17478}Niezwyk�e, ale prawdziwe. {17481}{17576}Ca�e gwiazdy mog� same |rozerwa� si� na kawa�ki. {17578}{17648}Aby zrozumie� dlaczego {17650}{17749}poka�� wam ostatnie kilka |chwil z �ycia gwiazdy, {17751}{17841}gdy chwieje si� |na skraju destrukcji. {18060}{18140}Oto gwiazda, kt�ra umar�a |miliardy lat temu. {18242}{18358}Jest ogromna. �ycie jej by�o |burzliwe i kr�tkie, {18360}{18436}a jej �mier� sprawi�a, |�e mo�emy istnie�. {18562}{18627}B�dziecie za chwil� �wiadkami |jednego z najbardziej niebezpiecznych {18629}{18715}i zadziwiaj�cych wydarze� |w kosmosie. {18818}{18890}Zapas wodoru b�d�cy paliwem |tej gwiazdy ju� si� wyczerpa�. {18892}{18968}P�omienie nuklearne, |kt�re spala�y j� przez miliony lat {18970}{19022}zgas�y. {19147}{19226}Och�adzaj�c si�, gwiazda kurczy si�. {19256}{19336}Zaczyna si� zapada� |pod w�asnym ci�arem. {19386}{19435}Zapada si� do wewn�trz {19437}{19497}i eksploduje. {19769}{19866}Ca�e zdarzenie trwa zaledwie |jedn� tysi�czn� sekundy. {19971}{20041}Nazywa si� to 'supernowa,' {20043}{20160}a eksplozja jest tak jasna, |�e roz�wietla ca�e galaktyki. {20320}{20391}Miliardy ton gwiezdnego py�u... {20416}{20491}wyrzucone w przestrze� kosmiczn�. {20565}{20612}Popatrzcie wi�c na supernow�, {20615}{20708}jeste�cie �wiadkami |momentu tworzenia. {20791}{20849}Jednak nawet u�ywaj�c |naszych najsilniejszych teleskop�w, {20851}{20942}te wyj�tkowe eksplozje |pozostaj� niestety wci�� odleg�e. {20945}{20989}Aby zobaczy� |co naprawd� si� dzieje {20991}{21086}gdy gwiazda umiera |trzeba by� tam wysoko. {21138}{21201}Teraz zmieniamy. Dost�p... {21251}{21321}10, 9, 8, {21323}{21393}7, 6, 5, {21397}{21445}4, 3, {21449}{21489}2, 1. {21616}{21718}Aby zrozumie� moment tworzenia, |jaki ma miejsce, gdy gwiazda umiera {21720}{21774}nale�y zbada� eksplozj�. {21776}{21823}Wi�c naprawd� mamy odchylenie |dw�ch nanosekund? {21825}{21848}Tak jest. {21852}{21973}Zadaniem Paul'a Drake'a jest odtworzenie |tej najgwa�towniejszej eksplozji we wszech�wiecie {21975}{22040}w laboratorium na przedmie�ciach |Nowego Jorku. {22102}{22134}Mo�liwe, �e wygl�da to inaczej, {22136}{22255}ale to jest nasza wersja |eksploduj�cej gwiazdy w laboratorium. {22259}{22337}Eksploduj�ce gwiazdy |wyzwalaj� ogromn� mas� energii. {22340}{22373}Nie mo�emy tego zrobi� |tutaj, na Ziemi. {22375}{22418}Pu�ciliby�my z dymem |ca�y Uk�ad S�oneczny. {22422}{22452}Mo�emy jednak {22454}{22562}zgromadzi� olbrzymi� ilo�� energii |w ma�ej obj�to�ci. {22590}{22669}Aby wygenerowa� energi� odpowiadaj�c� |w przybli�eniu energii wyzwalanej przez supernow� {22672}{22760}Drake u�ywa najpot�niejszego |lasera na �wiecie {22763}{22880}a jego wi�zk� skupia na punkcie |mniejszym od �ebka szpilki. {2292...
przemosta