koncepcja pedagogiczna Aleksandra Kamińskiego.doc

Uniwersytet Wrocławski             

Instytut Pedagogiki

Koncepcja pedagogiczna Aleksandra Kamińskiego

Joanna Ryba

Gr. 4

              Aleksander Kamiński to postać wybitna w dziedzinie pedagogiki, ale także ceniona postać w środowisku harcerskim. To właśnie dzięki doświadczeniom z „harcerskiego szlaku” mógł stworzyć swoją własną koncepcję pedagogiczną.

              Aleksander Kamiński urodził się 28 stycznia 1903 roku w Warszawie w rodzinie aptekarza Jana Kamińskiego i jego żony Petroneli.[1] Był wybitnym animatorem ruchu skautowego, twórcą metody zuchowej, żołnierzem ruchu oporu i przywódcą „małego sabotażu” w okresie II wojny światowej, pisarzem, pedagogiem i naukowcem.[2]

              W tym miejscu watro zatrzymać na tym, iż był on twórcą ruchu zuchowego w Polsce czyli jednego z poziomów drogi harcerskiej przeznaczonej dla dzieci początkowo w wieku lat 8 do 11, teraz natomiast dla dzieci od lat 6 do 10. Pod koniec lat dwudziestych Aleksander Kamiński stworzył oryginalną polską metodę pracy z dziećmi w tym wieku, opartą głównie na zabawie.[3] W swojej koncepcji czerpała z doświadczeń i metody harcerskiej.

              Koncepcja pedagogice Aleksandra Kamińskiego umiejscowiona jest w koncepcji humanistycznej, a sam Aleksander Kamiński był związany z Katedrą Pedagogiki Społecznej i przejawy tego możemy odnaleźć w jego koncepcji.[4]

              Dla Aleksandra Kamińskiego dużym autorytetem był jego kierownik w katedrze Pedagogiki ogólnej na Uniwersytecie Łódzkim, wiele czerpała z jego teorii. Tak jak on dostrzegał, że idea „warstwowości”, którą przybliżę w dalszej części, ważna jest w procesie wychowania. Sam przede wszystkim stawiał na proces samowychowania i samokształcenia, podkreślała ich duża wagę w procesie wychowania oraz związek z ideą „warstwowości”.

              Idea „warstwowości” nazywana również bio-socjo-kulturalną, postrzegała rozwój człowieka, nawiązując do teorii Platona trójdzielności duszy. Wyróżniał trzy warstwy bytu: biologiczna (przyrody), społeczna (prawa) i duchowa (kultury).[5]  Rozwój biologiczny wymaga właściwej pielęgnacji, wyrównania ewentualnych braków organizmu oraz pobudzenia rozwoju poprzez korzystne środowisko zewnętrzne aby rozwój ten przebiegł pomyślnie. Rozwój społeczny polega na wchodzeniu w grupy społeczne, których członkiem staje się jednostka oraz przyswajania sobie w nich odpowiednich ról społecznych. Pomyślność tego procesu uwarunkowana jest sprzyjającymi sytuacjami interpersonalnymi i grupowymi. Rozwój kulturalny to przyswajanie i wchodzenie w wartości kultury danej społeczności, narodu wytworów materialnych oraz duchowych poprzez przyswajanie pożądanych modeli kultury. Sprzyja temu upowszechnianie wartości kultury, kształcenie, samokształcenie oraz umiejętność właściwego wyboru kultury. Takie ujęcie zakresu wychowania zawiera cztery ważne według Kamińskiego konsekwencje:

1. dotyczy ono człowieka we wszystkich fazach jego życia, od dziecięctwa do starości, wymaga nowych środków oddziaływania, ludzie wchodzą w nowe relacje, wychowanie jest korzystne w całym toku ludzkiego życia;
2. rozszerzenie kręgów wychowania intencjonalnego poza tradycyjne środowisko wychowawcze;
3. rozszerzone pojmowanie wychowawcy, powstawanie nowych zawodów wymagających kwalifikacji wychowawczych;
4. nasilenie aktywności samokształceniowej.[6]

Wracając do teorii bio-socjo-kulturalnej, to według Kamińskiego, ale także Hessena, ukoronowaniem rozwoju jednostki jest wzniesienie się ponad warstwę społeczną do warstwy duchowej.  U podstaw tej warstwy bytu jest afirmacja wolności, właśnie w niej człowiek dokonuje samokształcenia i samowychowania. Człowiek w tej fazie rozwija się, staje się wykształcona i wolna oraz działa w kierunku nieprzemijalnych, uniwersalnych wartości dobra, prawdy i piękna.

              Wychowanie w pedagogii Aleksandra Kamińskiego ma wymiar intrapersonalny – stymulacja do samokształcenia i pracy nad sobą; społeczny – służba, bezinteresowność, poświęcenie; polityczny – obywatelskie zaangażowanie.[7]

Cechy i zachowania takie jak: umiłowanie wolności ludzkiej, sprawiedliwość społeczna, samowychowanie moralne, głęboko pojęta religijność, walka o siłę duchową oraz kondycję zdrowotną wyniósł właśnie z doświadczeń harcerskich. W dziedzinie harcerstwa autorytetem dla Kamińskiego był Andrzej Małkowski, założyciel harcerstwa na ziemiach polskich. Ideą życiową Kamińskiego było to, że harcerzem zostaje się na całe życie.[8] Dokładnie się z tym zgadzam, bo każdy kto doświadczył prawdziwej harcerskiej przygody i posmakował jego trzonu to zostaje harcerzem na całe życie.

              Kamiński wskazywał, że doświadczenia z harcerstwa można wykorzystać w pracy dydaktyczno wychowawczej szkoły. Głównymi założeniami jego koncepcji są min. Cztery sposoby organizowania lekcji. Są to: zabawy dydaktyczne, zajęcia w grupach, lista umiejętności i swoista atmosfera wychowawcza.

              Zabawy dydaktyczne służą urozmaiceniu lekcji. Polegają na zaproponowaniu uczniom czynności ludyczno- dydaktycznej, która ma na celu wzmożenie procesu uczenia się. Miały być stosowane zwłaszcza na zajęciach języka polskiego, matematyki, biologii, geografii i wychowania fizycznego. Zabawy te muszą spełniać jednak pewne kryteria:

·         miały być organizowane z umiarem,

·         konieczne było w nich przestrzeganie pewnych zasad,

·         miały być stosowane dopóki budziły ciekawość i zainteresowanie,

·         miały wynikać także z inicjatywy uczniów,

·         miały nie być zbieżne z zabawami organizowanymi na zbiórkach zuchowych i harcerskich,

·         miały odzwierciedlać zainteresowania uczniów.

Kolejnym sposobem są zajęcia w grupach. Polegały na pracy zespołowej uczniów. W tym celu na wzór zastępów harcerskich dobierały się w stałe nie większe niż sześcioosobowe zespoły. Uczniowie mieli wolność wyboru i doboru zespołów. Każda z tych grup miała do spełnienia zadania stawiane przed nimi. Zadania te podzielone były na organizacyjne, dydaktyczne i wychowawcze. Zadania organizacyjne dotyczyły np. pełnienia dyżurów w klasie; zadania dydaktyczne wymagały od grup aktywnego udziału w lekcjach oraz wzajemnej kontroli osiągnięć; zadania wychowawcze obejmowały dbałość o higienę i porządek w klasie, pomoc słabszym uczniom w nauce.

Lista umiejętności to kolejny sposób na organizację lekcji zaczerpnięty stricte z metodyki harcerskiej. Była ona opracowana na wzór sprawności harcerskich. Dziecko po zdobyciu danej umiejętności zostawało wpisywane na listę jako dowód, potwierdzenie jej zdobycia. Kamiński był przekonany, że oprócz wiedzy potrzebne są też umiejętności pobudzające czynności psychofizyczne i umysłowe. Uczniowie mogli zdobywać umiejętności takie jak pisarz, kasjer, bibliotekarz, turysta po Polsce itp.  Warunkiem wpisu na listę danej umiejętności było poddanie się specjalnej próbie, którą weryfikował nauczyciel, rodzic lub tzw. komicja prób złożona z 2-3 uczniów.

Atmosfera wychowawcza na lekcji miała być podobna do tej panującej na zbiórkach harcerskich czyli miały panować rodzinne stosunki między uczniami i nauczycielami, wymagało to od nauczycieli bycie życzliwym wobec uczniów, ponieważ musiał być przez uczniów lubiany i szanowany. Ponadto nauczyciel powinien być skłonny do udzielania wielu pochwał, aprobaty i uznania, a rzadziej nagan. W charakterze tej atmosfery był gwar i ruch na lekcji, gdyż pozwalano dzieciom na porozumiewanie się między sobą , a także swobodnie poruszać się po klasie.[9]

Aleksander Kamiński podkreślał ważną rolę wychowawcy. Miał on mieć odpowiednie cechy osobowości: pogodę ducha , okazywanie zaufania uczniom itp.[10] W swojej koncepcji wychowania Kamiński podkreślała to że wzajemność działania wychowanka i wychowawcy musi opierać się na zasadzie podmiotowości i partnerstwa. Wychowawca nie powinien stawiać siebie ponad młodzież, ale być wśród niej – to prowadzi do osiągnięcia celów wychowania na drodze demokratycznego kierownictwa wychowawczego. Nie powinien narzucać, doradzać, wykonywać czegoś za młodzież, ale inspirować i sprawdzać, a także kontrolować, gdyż młodzież tego właśnie potrzebuje. Aby być wychowawcą potrzebna jest pasja czyli zainteresowanie i zamiłowanie do wyzwalania w jednostce i grupach społecznych wszystkiego tego co w nich najlepsze, wartościowe, na pomocy w samorealizacji.[11]

Koncepcja pedagogiczna Aleksandra Kamińskiego miała głównie na celu wychowanie człowieka autonomicznego zdolnego do samokształcenia i samoświadomości. Drogę tę odnalazł w elementach metodyki harcerskiej. Wyniósł z harcerstwa wiele i tyle samo z siebie dał, do dziś jest bardzo ważna personą zarówno dla pedagogiki, jak i dla członków organizacji harcerskiej, także dla mnie, gdyż poprzez własne doświadczenia harcerskie jego koncepcja jest mi bliższa niż inne, ponieważ dostrzegam w niej elementy, które doświadczyłam na własnej skórze.

Wykaz literatury cytowanej.

1. Kamiński Aleksander, Funkcje pedagogiki społecznej, Warszawa 1975, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

2. Łobocki Mieczysław , Teoria wychowania w zarysie, Kraków 2003, Oficyna Wydawnicza Impuls.

3. Śliwerski Bogusław , Współczesne teorie i nurty wychowania, Kraków 1998, Oficyna Wydawnicza Impuls.

4. Wieczorek Teresa, Wilczki i zuchy przez pierwsze dwadzieścia lat ruchu harcerskiego,  [w:] Metoda zuchowa Aleksandra Kamińskiego – tradycja i teraźniejszość, Warszawa 2004, Harcerskie Biuro wydawnicze Horyzonty.

5. Zawadzka Anna, O Aleksandrze Kamińskim „Kamyku”,  Warszawa 2001, Harcerskie Biuro Wydawnicze Horyzonty.

2