PREHISTORIA_2 - Paleolit i neolit.pdf - Wielka historia świata - JUREKSKORPION

PREHISTORIA

Złoty wiek

paleolitu

Na epokę paleolitu (z greckiego: pa/eo- stary, /ithos

kamień) przypada 99% historii naszego gatu nku.

W tym czasie człowiek zasiedlił całą Ziemię, wymyślił

mowę, stwo rzył kulturę i re ligię. Pod wieloma wzg lę

dami był to prawdziwy złoty wiek.

D zieje człowieka liczą blisko 3 mi

lasów. Zamieszku-

jące je małpy musia-

ły przystosować się

do życia na sawannie.

Wykształciły zatem różne

cechy, które miały umożliwić

im egzystencję w nowym środowisku,

m.in. wyprostowaną postawę i umiejęt

ność chodzenia na dwóch nogach. Naj

nowsze odkycia w Czadzie dowidły, że

już 7 milionów lat temu żyły istoty poru

szające się w ten sposób-najstarsi przod

kowie człowieka. Według genetyków,

liony lat. Aby pojąć, jak długi to

czas, wyobraźmy sobie nieprze

rwany ciąg 120 tysięcy pokoleń, które

dzielą nas d pierwszych ludzi. To 3 tysią

ce razy dłużej niż cała historia państwa

polskiego i ponad 00 y tyle czasu, ile

upłynęło od zbudowania piramid. Bardzo

długo, a jdnak w skali geologicznej to tyl

ko moment. Jeśli czas, jaki upłynął od po

wstania Ziemi (4,5 mld lat), przedstawili

byśmy obrazowo jako jeden rok, to dzieje

człowieka zajęłyby zaledwie niecałe 6 go

dzin. Choć jako gatu-

• Czaszka neander

talczyka sprzed 40 tys.

lat.

m ln 0 , 5 mln

� Zasiedlenie Ziemi

przez człowieka. Strzał

ki pokazują glówne

kierunki ekspansji, licz

by - datowanie naj

starszych znalezisk na

danym obszarze w mi

lionach lat temu.

nek pojawiliśmy się

stosunkowo niedawno,

nasza krótka historia

jest elementem więk

szej całości. Pozebne

były miliardy lat for

mowania się biosfery

i niezliczone generacje

coraz bardziej skom

plikowanych organi-

,�mł n

0.06 mln

-/�2

) , \1 )0 l A

1,51--- �

liln •

. ""

t urt P"

mla

,.& mln

•

-(r �a

U mla 1,7

. u • ln

Amery�a

'q\udniow n

oc e . n lndyjs k; A u� trt\\ �

zmów, by mogły po-

wstać istoty rozumne.

rozdzielenie linii ewolucyjnej człowieka

i szympansa jest związane z pojedynczą

mutacją (tzw. fuzją centryczną) w geno

mie konkretnego osobnika. Oznacza to,

że wszyscy żyjący dziś ludzie są potom

ki istoty (naukowcy ochrzcili ją mia

nem " Adam " ), która miała 6 chromoso

mów, zamiast 48, właściwych innym

maom. Popzez skrzyżowanie się z włas

nym otomstwem ch pierworodny?)

Przodkowie i kuzyni

Aryka Równikowa, którą porastały nie

gdyś gęste lasy, była ojczyzną małp na

czelnych podobnych do dzisiejszych

szympansów. 8 milionów lat temu klimat

we wschdniej części tego obszaru zaczął

się ocieplać, co spowodowało zanikanie

PREHISTORIA

w ewolucji człowieka aspekt biologicz

ny zszedł na drugi plan, a głównym mo

torem sukcesu stała się właśnie kultura

uniwersalne narzędzie zapewniające

przewagę w walce z niebezpieczeństwa

mi przyrody.

Ekspansja

Już około2 milionów lat temu przedsta

wiciele gatunku Homo habilis zasiedlili

obszar od Półwyspu Iberyjskiego ż po

Azję Południowo-Wschodnią. Prymi

tywna jeszcze kultura i niedostosowanie

do zimnego klimatu uniemożliwiały dal

szą ekspansję na północ. W tym okresie

globalny klimat ochłodził się jeszcze

bardziej. Około2-1,7 miliona lat temu

ewolucja człowieka osiągnęła etap Ho

mo erectus (zwany także: Homo ergaster

lub pitekantrop). Wymyślano coraz do

skonalsze narzędzia. Ludzie nauczyli się

wykorzystywać ogień. Zyskali przewa

gę nad innymi gatunkami hominidów-

około miliona lat temu wymarły ostatnie

australopiteki. Mniej więcej 80 tysięcy

lat temu granica zasiedlenia w Europie

przesunęła się na północ, mimo pierw

szych zlodowaceń. Wówczas zaczęła się

kształtować również odrębna, europej-

mutacja się urwaliła i dziś wszyscy ma

my 46 chromosomów. "Adam " żył

prawdopodobnie około 8-7 milionów lat

temu i nie był jeszcze człowiekiem

w dzisiejszym rozumieniu tego słowa.

.. Przygotowanie do

polowania. Ludzie za

mieszkujący Europę

w paleolicie byli zna

komitymi myśliwymi.

Już 400 tys. lat temu

polowali na grubego

wierza, zabierając ze

sobą utwardzane w og

niu drewniane oszcz

py.

Pierwsi ludzie

Około 4, 5 milionów lat temu Afrykę

zamieszkiwały liczne gatunki australo

piteków. Ich ewolucja przebiegała dwu

torowo. Jedna gałąź uległa skrajnej spe

cjalizacji, przystosowując się biolo

gicznie do życia na sawannie, druga zaś

okazała się bardziej uniwersalna i wy

kształciła umiejętności dynamicznego

dostosowywania się do różnych środo

wisk. Ta strategia stymulowała rozwój

potencjału intelektualnego, jakim dyspo

nowały te na poły ludzkie i zwierzęce

istoty. Pierwszym stworzeniem, które

można określić mianem człowieka, był

Homo habilis (inaczej: Homo rudolfen

sis). Pojawił się on około 3-2 ,6 miliona

lat temu. Ten moment uważa się za po

czątek epoki dolnego paleolitu. Istota ta

miała już stosunkowo duży mózg i naj

ważniejszą cechę człowieczeństwa -

tworzyła kulturę. Na stanowisku archeo

logicznym w wąwozie Olduvai w Tan

zanii, gdzie badano znaleziska z tego

okresu, odkryto proste narzędzia ka

mienne, ślady oprawiania zwierzyny

i pozostałości szałasów. Od tej pory

� Homo erectus

z Zhoukoudian w Chi

nach. Ogień umożli

wił ludziom ekspan

sję na północ. Zanim

nauczyli się go roznie

cać, pozyskiwali go

np. dzięki naturalnym

pożarom stepu.

ska linia hominidów- Homo antecessor,

przystosowana do życia w zimnym kli

macie. Około 500-300 tysięcy lat temu

ludzie zasiedlili Europę co najmniej do

wysokości 52 . równoleżnika. Pojawili

się także na ziemiach polskich, o czym

wiemy dzięki badaniom prowadzonym

na Śląsku- w Trzebnicy i Rusku. W tym

PREHISTORIA

czasie ciągle doskonalono krzemienne

narzędzia i broń, co umożliwiło polowa

nia nawet na największe zwierzęta.

i ludzi z gatunku sapiens na Bliskim

Wschodzie. Jest jednak faktem, iż w cią

gu u czy nastu tysięcy lat po po

jawieniu się Homo sapiens sa-

piens w Europie (ok. 40 ty

sięcy lat p.n.e.) wszystkie

kultury neandertalskie

zniknęły. Czyżby więc na-

si starsi bracia podzielili los

biblijnego Abla?

� Porównanie bud

wy mózgu szympansa

(poniżej 600 cm3), H

mo erectus (11 00 cm3)

oraz człowieka współ

czesnego (1400 cm3).

Różnice są wyraźne,

choć wielkości mózgu

nie należy przeceniać.

U sprawnego umysło

wo człowieka współ

czesnego ta ważna

część układu newo

wego może mieć obję

tość tylko 800 cm3, co

odpowiada Homo ha

biis.

Zagadka

neanderlczyka

Około 250 tysięcy lat temu, w pa

IeoHcie, na terenie Europy

ukształtował się człowiek

nazwany później Homo

sapiens neanderthalensis.

Wbrew obiegowej opinii,

neandertalczycy nie byli pry

mitywnymi małpoludami.

Dziś wiemy, że ieli wy

twarzać skomplikowane

nzia; kierowaH się nie

tylko względami praktycz

nymi, ale e poczuciem

estetyki. Ich mózgi miały

pojemność taką jak u dzisiej

szego człowieka. Dlaczego

więc nie ma ich już wśród nas?

Według jednej z dwóch konkurencyj

nych teorii, ewolucja ma charakter mo

nocentryczny: mimo że 200-30 tysięcy

lat temu na świecie istniały różne gatun

ki hominidów, to tylko jeden z nich -

człowiek współczesny- Homo sapiens

sapiens, osiągnął sukces, eliminując kon

kurentów. Hipotezę tę potwierdzają m.in.

badania genetyczne, sugerujące, że mię

dzy nami a neandertalczykami nie ma

pokrewieństwa. Ponadto anaHzy DNA

mitochondrialnego wskazują, że czło

wiek współczesny powstał wyłącznie

w Afryce. Druga, policentryczna teoria

głosi, że był to długotrwały proces, za

chodzący w trzech odrębnych liniach

ewolucyjnych: w Europie, Afryce i Azji.

Separacja doprowadziła do wykształce

nia się istniejącego obecnie zróżnicowa

nia rasowego. Przez cały czas zachodzi

ła jednak wymiana genów między

populacjami, a ich wzajemne kontakty

sprawiły, że staliśmy się jednym gatun

kiem. Dowodem na to może być długo

trwała koegzystencja neandertalczyków

Wygnanie

z raju

Gdy Europę zasiedlali już

ludzie współcześni, kul

tura paleolitu osiągnęła

apogeum. Ten okres,

który rozpoczął się

około 40 tysięcy lat te

mu, archeolodzy nazy-

wają gónym paleolitem.

Mimo że około 20 tysięcy

lat później dużą część Europy

pokrywał lodowiec, ludziom powo

dziło się dobrze. Polowania na wielkie

ssaki doprowadzono do mistrzostwa.

Jedzenia było w bród, a sprawom ma

terialnym poświęcano najwyżej kilka

godzin w ciągu doby. Kwitło za to ży

cie duchowe, które zaowocowało po

wstaniem wspaniałej sztuki naskalnej.

Stopniowe ocieplanie się klimatu w po

łączeniu ze zbyt wielką skutecznością

myślistwa doprowadziło do pierwszej

w dziejach katastrofy ekologicznej.

Gdy zabrakło mamutów, skończył się

złoty wiek paleolitu. Na�tała epoka me

zolitu, w której ludzie musieli zmienić

sposób życia. Za pomocą łuku polowa

no na mniejszą zwierzynę, eksploato

wano zasoby morza, rozwinęło się

zbieractwo, które stopniowo przerodzi

ło się w rolnictwo, a hodowla zajęła

miejsce polowań. I choć dzięki temu

powstała dzisiejsza cywilizacja, to bez

troski złoty wiek przetrwał w zbioro

wej pamięci ludzi już tylko pod posta

cią mitu.

.. Mimo wydatnych

walów nadoczodoło

wych, stosunkowo

plaskiego czoła i bra

ku bródki neandertal

czycy bardzo się od

nas nie różnili. Kwe

stii owłosienia i kolo

ru skóry nie wyjaś

niono do końca - ta

rekonstrukcja jest tyl

ko wizją artysty.

PREHISTORIA

Na sawannie i w dżungii

Człowiek jest gatunkiem ciepłolubnym. Przez 2/3 swojej historii zamieszkiwał wy

łącznie obszary tropikalne i zwrotnikowe, potem rozpoczął ekspansję na inne te re

ny. Już 700 tysięcy lat te mu ludzie zdołali pokonać otwarte morze.

koczownicy z gatunku Homo sapiens.

Aryka długo jeszcze pozostawała cen

trum ewolucji. Wreszcie mniej więcej

200-150 tysięcy lat temu ukształtował

się tu człowiek współczesny.

Coś się dzieje na Bliskim

Wschodzie

Na Bliskim Wschodzie ludzie pojawili

się już 2,4 miliona lat temu, przynosząc

ze sobą afrykańską tradycję wytwarza

nia narzędzi. Był to pierwszy region, ja

ki zasiedlili po opuszczeniu macierzyste

go kontynentu. W okresie 300-200 ty

sięcy lat temu pojawiła się tu tzw. kul

tura amudzka. Nie wiemy, kim byli jej

twórcy, ale zdumiewa fakt, że umieli

wytwarzać skomplikowane narzędzia

krzemienne, które w innych rejonach

wymyślono dopiero setki tysięcy lat

później. Inny, niesłychanie tajemniczy

epizod w dziejach ludzkości rozegrał

T rzy miliony lat temu trawiaste

.. Afrykańska sawan

na. Para Homo erec

tus oprawia antylopę.

równiny Afryki przemierzały

niewielkie grupy australopite

ków. Te nieduże hominidy, o wzroście

nieprzekraczającym l,5 m, miały potęż

ne szczęki. Wędrowały w poszukiwaniu

pożywienia - nasion dziko rosnących

traw, owoców i jadalnych korzeni. Nie

gardziły również padliną. Pokrn zwie

rzęcy nie był jednak podstawą diety -

częściej same australopiteki padały ofia

rami mięsożerców, np. tygrysów szabla

stozębnych. Jednak największym dra

pieżnikiem stał się człowiek.

Nasi przodkowie nauczyli się wytwa

rzać narzędzia skuteczniejsze niż zęby

i pazury. Złożona organizacja społeczna

i umiejętność komunikowania się za po

mocą mowy zapewniły im dominację

w przyrodzie. Australopiteki stały się

zwierzyną łowną, na którą polowali lu

dzie łaknący zwierzęcego białka, i osta

tecznie wyginęły około miliona lat te

mu. Na sawannie zapanowali myśliwi-

• Scena walki Homo

erectus z australopite

kami. To. że dziś Zie

mię zamieszkuje tylko

jeden gatunek homi

nidów, nie jest bynaj

mniej czymś oczywi

stym. W przeszłości

mieliśmy wielu kon

kurentów.

się na Bliskim Wschodzie przed 10 ty

siącami lat. Wtedy spotkali się tam ne

andertalczycy, migrujący z Europy na

wschód pod presją nadciągającego zlo

dowacenia, oraz ludzie współcześni,

którzy dopiero rozpoczynali ekspansję

ze swej arykańskiej ojczyzny. Oba ga

tunki bardzo długo żyły obok siebie, re-

PREHISTORIA_2 - Paleolit i neolit.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: