Kopernik Mikolaj - Pisma wybrane.pdf - Dokumenty - siewicz13

MIKOŁAJ KOPERNIK

PISMA WYBRANE

EDYCJA KOMPUTEROWA: WWW.ZRODLA.HISTORYCZNE.PRV.PL

MAIL TO: HISTORIAN@Z.PL

MMIII

CZĘŚĆ I

PISMA ŚCIŚLE NAUKOWE

ZARYS NOWEGO MECHANIZMU ŚWIATA I RUCHÓW

CIAŁ NIEBIESKICH

Przodkowie nasi przyjęli byli w mechanizmie świata znaczniejszą

ilość kręgów niebieskich 1 , jak sądzę, głównie dlatego, ażeby w

sposób prawidłowy wytłumaczyć zjawiska ruchu gwiazd błędnych 2 :

wydawało się to bowiem niedorzecznością przypuszczać, iżby

doskonale okrągła bryła niebios miała się w czasach różnych

niejednostajnie poruszać. Spostrzegli nadto, że za pomocą składania

i łączenia ruchów regularnych można w pewnym położeniu wywołać

rozmaitość ruchów dostrzegalnych. Wprawdzie Kalippos i

Eudoksos 3 potrafili osiągnąć ten skutek za pomocą kół

współśrodkowych, nie zdołali jed-

1 Kopernik używa wyrazu orbis, podobnie jak autorzy klasyczni, dość

swobodnie, a mianowicie zarówno w znaczeniu koła, jak i kuli. Trudność stąd

pochodzącą staraliśmy się w tłumaczeniu ominąć, używając wyrazu krąg,

któremu będzie wolno nadawać to albo tamto znaczenie.

2 Wyrazu planeta nie używa Kopernik prawie nigdy, a dla tych ciał

niebieskich ma (za Pliniuszem) stale nazwę sidus, albo stella errans, gwiazda

błędna. Toteż w przekładzie przyjęliśmy to ostatnie wyrażenie.

3 Dwaj astronomowie greccy z IV w. p.n.e. Wcześniejszy z nich Eudoksos z

Knidos (około 370 p.n.e.), przyjaciel Platona i towarzysz jego podróży

naukowych m. in. do Egiptu, jako niepospolity astronom wielbiony przez

Cycerona, Sekstusa Empiryka, Strabona i Pliniusza, posiada z różnych tytułów

dobrą kartę w historii tej nauki. Jemu to przypisują obmyślenie dowcipnego

mechanizmu geometrycznego, zwanego współśrodkowym układem kręgów

niebieskich, mającego

nak w taki sposób zdać sprawy ze wszystkich zjawisk ruchu planet,

i to nie tylko tych, które się odnoszą do samych ich obiegów, ale

także do wywołanych zmianą ich odległości od Ziemi, co w ogóle

przy użyciu współśrodkowych sfer nie daje się uskutecznić 4 . Toteż

wydawało się stosowniejszym te same zjawiska objaśniać za

pomocą kół mimośrodkowych i epicykli 5 , na co zgodziła się

ostatecznie największa część uczonych. Atoli mechanizm przyjęty

przez Ptolemeusza 6 , a następnie także przez wielu innych,

objaśniać całość dostrzeganych na niebie ruchów. Nowsze badania wykazały

jednak, że pomysł ów nie był bynajmniej duchową Eudoksa własnością, lecz

tylko dokonanym przezeń importem z Egiptu do Grecji, daleko wcześniejszego

takiego pomysłu Kalippos z Kyzikos, uczeń Polemarcha, żyje i działa około

330 r. p.n.e., ma również dobre imię w historii astronomii. Pierwotny Eudoksa

mechanizm kręgów współśrodkowych poprawił i uzupełnił dodaniem kilku

nowych kręgów, przez co osiągnął nieco lepszą zgodność obliczeń astrono-

micznych ze zjawiskami na niebie.

4 Jest tu mowa o tym archaicznym mechanizmie świata, opartym na

zasadach geocentrycznych, który nosi nazwę kręgów współśrodkowych

Eudoksosa i Kalippa. Syntezę tego mechanizmu podał uczony G. V.

Schiaparelli w pięknej książce pod wspomnianym tytułem (w języku włoskim),

a to na podstawie szczegółów, przechowanych u różnych autorów klasycznych,

a zwłaszcza w Metafizyce Arystotelesa.

5 W geocentrycznym mechanizmie świata koła mimośrodkowe (mimośrodki,

ekscentryki) były to koła fikcyjne, otaczające Ziemię rzekomo nieruchomą, ale

znajdującą się nieco poza geometrycznym środkiem tego koła. Nazywano je

także kołami unoszącymi albo deferensami - Epicykl w tym mechanizmie było

to mniejsze koło, którego środek poruszał się ruchem jednostajnym po obwodzie

deferensa, na obwodzie takiego epicykla wyobrażano sobie zatkniętą planetę,

również jednostajnie poruszającą się po jego obwodzie. Zespół dwoistego

takiego ruchu, po deferensie i po epicyklu, odpowiadał w dość znacznym

przybliżeniu, rzeczywistemu stanowi rzeczy ruchowi planety po zamkniętej

drodze eliptycznej.

6 Klaudiusz Ptolemeusz, astronom aleksandryjski, II w n.e., pozostawił

kilka ważnych dzieł z zakresu astronomii, geografii i chro-

Kopernik Mikolaj - Pisma wybrane.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: