U progu śmierci.pdf

Lidia Grzegórska

Anna Kowalczyk

U PROGU ŚMIERCI

Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej

Warszawa 1986

Okładkę projektował: Jerzy Rozwadowski

Redaktor: Wanda Włoszczak

Redaktor teczniczny: Grażyna Woźniak

Martwa litera prawa

Na procesie norymberskim postawiono im zarzut, że z cynicznym wyrachowaniem odwrócili

humanitarne posłannictwo medycyny, której głównym zadaniem była i jest troska o zdrowie i życie

człowieka. Zarzut ciężki, ale w pełni uzasadniony i potwierdzony licznymi przykładami. Kończąc uczelnie i

szkoły specjalistyczne, składali przecież ślubowanie, komu mają służyć i co będzie ich najwyższą

powinnością zawodową. Do szlachetnej misji zobowiązywały ich tytuły personelu lekarskiego i sanitarnego,

nabyta wiedza i etyka. Biały kitel miał wzbudzać zaufanie, koić cierpienia, krzewić wiarę w możliwą do

odzyskania radość życia, bo z tym kolorem łączą się zwykle takie skojarzenia, znane każdemu od

najmłodszych lat. To wszystko okazało się jednak mitem w zestawieniu z okrutną rzeczywistością za drutami

obozów koncentracyjnych i obozów zagłady.

Na terenie okupowanej Polski hitlerowcy utworzyli sześć głównych ośrodków masowej eksterminacji i

niewolniczej pracy: Oświęcim, Majdanek, Treblinka, Bełżec, Sobibór i Stutthof, nie licząc wielu innych,

porównawczo mniejszych, choć w jednakowym stopniu zasługujących na miano kaźni. Z tych wszystkich

obozów najbardziej ponurą sławę zdobył Oświęcim, zamieniony w gigantyczną „fabrykę śmierci” z ciągle

doskonaloną techniką zabijania i palenia ofiar. Do jego komór gazowych kierowano transporty ludzi z całej

Europy, skazanych na przymusowe wysiedlenie, ograbienie i unicestwienie z rozkazu władz hitlerowskich.

Jadąc w zaplombowanych wagonach do Oświęcimia, nie mieli żadnej nadziei. Prosto z rampy kolejowej byli

pędzeni do miejsca stracenia. Selekcję prowadzono pobieżnie bądź — najczęściej — w ogóle jej nie

prowadzono, skoro tak czy inaczej na wszystkich ciążył nieodwołalny wyrok śmierci. Potwierdził to w

swych zeznaniach obozowy lekarz SS, profesor doktor Hermann Kremer, który osobiście brał udział w tzw.

akcjach specjalnych, czyli przyjmowaniu transportów i kierowaniu ich do komór gazowych, także w porze

nocnej, kiedy w masie ludzi nie można było odróżnić ani jednej twarzy.

Nieco dokładniejsza selekcja obejmowała tylko więźniów z wyrokiem czasowego pobytu w obozie lub

bez wyroku, aresztowanych pod byle jakim pretekstem bądź zatrzymanych podczas łapanek ulicznych. Im

także nie czyniono złudzeń, że kiedykolwiek wyjdą na wolność, ale wyniszczanie tych ludzi przebiegało

inaczej i trwało dłużej. Stanowiąc niewolniczą siłę roboczą, byli potrzebni do wykonywania najcięższych

prac, podlegali ponadto sadystycznej „edukacji”, która — według głoszonych przez hitlerowców sloganów

— miała ich nauczyć przede wszystkim posłuszeństwa i całkowitego podporządkowania się decyzjom władz

niemieckich. Za drutami więzień był tylko „żywym numerem”, jeśli szczęśliwie ominęła go śmierć

bezpośrednio po przekroczeniu obozowej bramy. Wstępna selekcja była każdorazowo osobliwą loterią,

jednym ruchem palca lekarza SS rozstrzygał się wybór: komora gazowa czy życie.

Dla stworzenia pozorów wewnętrznego porządku komenda obozu dysponowała własnymi

regulaminami, które w szczegółowo rozpisanych punktach określały wszystkie nakazy i zakazy obejmujące

więźniów. W osobnej instrukcji ujęto zadania i obowiązki służby zdrowia SS. Wynikało z nich, że

przybywających do obozu należy dokładnie badać, a podejrzanych o choroby natychmiast umieszczać w

szpitalu, poddawać obserwacji i leczyć. Okresowym badaniom profilaktycznym powinien podlegać personel

zatrudniony w kuchniach i magazynie żywnościowym. Więźniowie chorzy mogli zgłaszać swoje

dolegliwości na porannym apelu i korzystać z doraźnej pomocy lekarskiej bądź też — w przypadkach

poważniejszych — należało kierować ich do szpitala. Do obowiązków lekarzy obozowych należała troska o

przestrzeganie warunków higienicznych w barakach mieszkalnych i kuchni, kontrola jakości artykułów

żywnościowych i posiłków. O dostrzeżonych brakach i nieprawidłowościach na bieżąco miał być

informowany komendant obozu. Naczelny lekarz wewnętrznej służby zdrowia był jego doradcą do spraw

medycznych, sanitarnych i higienicznych.

Z takiego ujęcia wyłaniał się obraz zgoła krzepiący, istota problemu tkwiła jednak w tym, że między

zapisem a rzeczywistością znajdowała się przepaść. Instrukcja służby zdrowia była od początku do końca

kamuflażem, obliczonym na oszukanie światowej opinii publicznej, zaniepokojonej losem więźniów w

obozach koncentracyjnych. Dla nich samych te wszystkie uprawnienia i obietnice, przełożone na język

urzędowego dokumentu, pozostawały jedynie martwą literą, pustosłowiem bez żadnego pokrycia, jak

bowiem przedstawiały się te sprawy w praktyce?

Przywożonych transportami do obozu ludzi umieszczano po 700 do 1000, nierzadko nawet 1200, w

blokach obliczonych na około 400 osób. Po odliczeniu przestrzeni przeznaczonej na pomieszczenia dla

starszego blokowego i kapo oraz na magazyn żywnościowy na jednego więźnia przypadało około 0,28 m 2

powierzchni i około 0,75 m 3 powietrza.

O ile w Oświęcimiu, gdzie murowane bloki wyposażone były w piece, więźniowie radzili sobie jakoś z

ogrzewaniem pomieszczeń, to w barakach obozu w Brzezince sytuacja pod tym względem wyglądała

tragicznie. Prymitywne piece blaszane, z ciągami kominowymi prowadzącymi wzdłuż całego baraku, nie

były w stanie ogrzać wnętrza, do którego przez szpary w deskach wdzierały się wilgoć i chłód. W

początkowym okresie w blokach mieszkalnych nie było podłóg. Więźniowie spali na siennikach rozłożonych

na ziemi (pięciu na dwóch siennikach), przykryci strzępami koca, który służył dwóm lub trzem osobom.

W późniejszym okresie w obozie macierzystym założono instalację wodną i klozety, ale w Brzezince

urządzeń tych aż do końca istnienia obozu nie uruchomiono w pełni.

Obóz męski w Brzezince podzielony był na odgrodzone od siebie drutem odcinki (po 32 baraki) i na

każdym z nich znajdowały się trzy baraki-ustępy. Czas korzystania z tych prymitywnych urządzeń był ściśle

regulowany i kontrolowany przez funkcyjnych ze specjalnego komanda. Ponieważ przeciętnie około 30%

więźniów chorowało na biegunkę głodową, to niedostateczne wyposażenie w klozety stało się dla nich jedną

z wielu udręk obozowego życia. Musieli oni przedwcześnie ustęp opuszczać i ustawiać się w kolejce

ponownie. Papieru oczywiście nie było. Więźniowie używali więc kawałków szmat wyrywanych z bielizny,

jeśli taką posiadali.

Odzież wydawana więźniom nie chroniła ich przed zimnem i wilgocią. Zarówno ci, którzy pracowali

pod dachem, jak i zatrudnieni na wolnym powietrzu, otrzymywali drelichowy pasiak i musieli go nosić bez

względu na stan pogody. Jeśli chodzi o obuwie, to nie odpowiadało ono zupełnie wymaganiom higieny.

Większość więźniów pracowała w drewniakach, które wywoływały bolesne otarcia nóg. Do otarć tych

dołączały się zakażenia i stany ropne, które stanowiły duży odsetek schorzeń chirurgicznych.

Bielizna pościelowa i osobista więźniów, jeśli taką posiadali, była rzadko i nieregularnie zmieniana.

Bieliznę tę prano niedokładnie i zdarzało się często, że więzień otrzymywał bieliznę zawszoną. To

powodowało, iż w obozie szerzyła się wszawica i świerzb.

Z autentycznych dokumentów niemieckich, a przede wszystkim z ksiąg Instytutu Higieny w Rajsku,

wynika, że żywność wydawana więźniom obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu ani pod względem

jakościowym, ani ilościowym nie odpowiadała podstawowym normom żywienia. Mięso dostarczane do

kuchni więziennej było często zepsute, pokryte pęcherzami, gnijące, w wielu wypadkach zaopatrzone w

stemple oznaczające, że nie nadaje się do spożycia. Była to zwykle konina, łby bydlęce, krew zwierzęca oraz

inne produkty o niskiej wartości.

Ziemniaki i brukiew nadchodziły do kuchni w stanie zgniłym.

W 1944 roku zaczęto więźniom wydawać konserwy, ale i one bardzo często były zepsute.

Do przyrządzenia pożywienia w kuchni obozowej wykorzystywano produkty znalezione podczas

sortowania rzeczy odebranych więźniom kierowanym do obozu. Nic więc dziwnego, że w zupie znajdowano

guziki, żyletki, sznurowadła itp. Warto zaznaczyć, że wszystko to, co było smaczne i jadalne, władze obozu

konfiskowały natychmiast i w formie darów wysyłały swoim bliskim w głąb Rzeszy.

Wydawane więźniom pożywienie było mało wartościowe pod względem kalorycznym i wyjątkowo

ubogie w witaminy. Ponadto niewielkie obozowe racje nigdy nie docierały w całości do więźniów.

Uszczuplane były przez esesmanów oraz więźniów funkcyjnych, przez których ręce produkty te

przechodziły. Nic więc dziwnego, że w ciągu krótkiego czasu organizmy ludzi przebywających w

Oświęcimiu ulegały znacznemu wyniszczeniu.

Niedostateczne odżywianie powodowało zmniejszenie odporności ustroju, a co za tym idzie —

kolosalną zapadalność na najrozmaitsze schorzenia. Nagminną chorobą była choroba głodowa,

charakteryzująca się obrzękami ogólnymi (zaczynały się od kończyn dolnych i posuwały coraz wyżej) lub

występująca w postaci suchej (głodujący wyglądał jak szkielet z naciągniętą nań skórą; ludziom tym

wiotczały mięśnie, twarz przybierała wyraz maski, robiła się ziemistoszara, oczy o rozszerzonych źrenicach

były zapatrzone w dal; tacy ludzie źle widzieli i słyszeli; tok myślenia i wszystkie inne reakcje były u nich

zwolnione; zachowanie ich charakteryzowało się apatią i sennością; stąd nazywano ich później

„muzułmanami”).

Przy olbrzymiej zapadalności na choroby i śmiertelności wśród więźniów opieka lekarska w obozie była

niedostateczna. W początkowym okresie Niemcy w ogóle nie zorganizowali szpitala obozowego, a

przebywającym w obozie lekarzom-więźniom nie wolno było wykonywać swojego zawodu. Stan ten zmienił

się dopiero wiosną 1942 roku w związku z rosnącym zapotrzebowaniem na siłę roboczą dla przemysłu

wojennego Rzeszy. Wówczas wprowadzono oficjalne pojęcie lekarza-więźnia.

W 1940 roku zorganizowano szpital obozowy, który zajmował powierzchnię dwu parterowych bloków.

Stan liczebny więźniów wynosił około 500 000 osób, z których przeciętnie około 1000 kwalifikowało się do

leczenia szpitalnego, najczęściej z powodu zupełnego wyczerpania oraz na skutek pobicia przez esesmanów

i funkcyjnych. Chorych stłaczano po kilku na jednym sienniku.

Ilości leków wydzielane dla szpitala więziennego miały znaczenie symboliczne. Miesięczny ich

przydział nie wystarczał nawet na jeden dzień. Tak samo było z opatrunkami. Podkreślić należy, że

przywożone przez ludzi z całej Europy lekarstwa były zabierane dla Niemców.

W początkowym okresie w szpitalu nie było żadnych narzędzi. Później, dzięki pomysłowości i

zapobiegliwości lekarzy-więźniów, zorganizowano kilka noży, pincet i kocherów, które stanowiły cały

zestaw do dokonywanych po kryjomu nawet poważnych zabiegów chirurgicznych. Dopiero pod koniec 1941

roku, kiedy rozszerzono nieco powierzchnię obozowego szpitala, lekarz SS doktor Entress, chcąc uczyć się

chirurgii, zorganizował salę operacyjną. Wyposażenie jej było prymitywne i dopiero później sami

więźniowie zaopatrzyli ją w odpowiednie przyrządy, pochodzące z bagaży wymordowanych transportów.

Bloków szpitalnych nie wyposażyli Niemcy w żadne urządzenia sanitarne i higieniczne.

W pierwszym okresie istnienia szpitala właściwie w nim nie leczono. Była to instytucja, mająca na celu

wystawianie fikcyjnych historii chorób i zaświadczeń zgonu.

W obozie systematycznie prowadzono akcję „oczyszczania” z elementu nieproduktywnego. Polegało to

na wybieraniu z masy więźniów ludzi (tak zwane selekcje), których na ogół wysyłano do gazu. Nie

kierowano się przy tym wynikami badań lekarskich, lecz po prostu lekarz SS decydował „na oko”, kto jest

zdrowy i nadaje się do pracy, a kto chory, więc zbyteczny. Zresztą w ten sposób postępowali Niemcy nie

tylko z ludźmi chorymi, lecz również z transportami zwożonymi z całej Europy, kiedy to już na rampie

kolejowej wskazywano tych, którzy mieli zginąć w komorach gazowych.

Równie tragiczny los zgotowano więźniom chorym na tyfus. Pod pozorem zwalczania tej choroby

kierownictwo obozu postanowiło zniszczyć roznosicielki tyfusu, to jest wszy, wraz z zakażonymi ludźmi.

Podstawą tej niszczycielskiej akcji był zaszyfrowany tajny rozkaz z grudnia 1941 roku.

Innym przykładem zabijania ludzi było uśmiercanie za pomocą zastrzyków — trucizn. Początkowo

wstrzykiwano więźniom wodę utlenioną, benzynę, ewipan i fenol. Później stosowano wyłącznie fenol. W

pierwszym okresie były to zastrzyki dożylne, potem dosercowe.

Lekarze niemieccy wbrew w całym cywilizowanym świecie przyjętym zasadom i obowiązującej stan

lekarski etyce nie leczyli chorych, wiadomo natomiast, że bez wskazań lekarskich dokonywali na nich

zabiegów, których rodzaj i okoliczności, w jakich były przeprowadzane, dowodzą, że miały charakter

eksperymentów nienaukowych. Wysyłali na śmierć tysiące ludzi, nakazywali pisanie sfingowanych kart

chorobowych, podawali fałszywe przyczyny śmierci.

Akcja biologicznego niszczenia więźniów odbywała się przez sterylizację, kastrację i podawanie

środków narkotycznych, które miały wprowadzać w stan silnego podniecenia maniakalnego. Stosowano

silnie działające środki toksyczne, naświetlanie promieniami Rentgena — u mężczyzn jądra, u kobiet jajniki,

dokonywano również zabiegów chirurgicznych na ludziach całkowicie zdrowych, nie wymagających

interwencji chirurga.

Warto tu podkreślić, że stosowanie zastrzyków z fenolu w mięsień sercowy w początkowym okresie

stanowiło również formę eksperymentu. Ponieważ jednak śmierć zadawana w ten sposób była dość prostym

i monotonnym zabiegiem, przestały te iniekcje pełnić rolę doświadczenia i stały się jednym ze sposobów

łatwego zabijania.

Nie sposób wymienić wszystkich metod, jakimi dysponowała armia oprawców w białych kitlach.

Prześcigając się w pomysłach zabiegali oni o uznanie w oczach mocodawców, a co za tym idzie, walczyli,

być może, o czołowe miejsca w hierarchii przyszłego narodu panów.

Ten, którego dosięgła kara

Lekarz SS Horst Fischer studia lekarskie ukończył w 1937 roku na Uniwersytecie w Berlinie. Tytuł

doktora medycyny uzyskał w roku 1941. W związku z doktoratem podpisał następujące przyrzeczenie:

„Uroczyście przyrzekam i obiecuję, że zawsze będę głęboko poważał wiedzę medyczną i, ile mi tylko sił

starczy, będę o nią walczył, a także wypełnię z wiernością i sumiennie obowiązki lekarskiego stanu wobec

żądających mojej pomocy, jak też w stosunku do kolegów-lekarzy w myśl idei humanistycznej”.

W listopadzie 1933 roku wstąpił do SS. W maju 1937 roku był już członkiem NSDAP. W roku 1940

przeszedł w Stralsundzie ośmiotygodniowe przeszkolenie wojskowe. Tutaj też poznał swojego przyszłego

przełożonego w Oświęcimiu, lekarza SS doktora Eduarda Wirthsa. W kwietniu tego samego roku został

untersturmführerem. Krótko przebywał w Pradze, Bernie, Berlinie, a następnie w oddziale dywizji SS

„Wiking” w Wiedniu.

W czerwcu 1941 roku przeniesiono go do Lublina, po czym wziął udział w ataku na Związek Radziecki.

Awansował i w styczniu 1942 roku został obersturmführerem — jednocześnie był lekarzem oddziału

pancernego. Kilkakrotnie zmieniał miejsce pracy, aż 6 listopada 1942 roku trafił do obozu zagłady w

Oświęcimiu. Tu spotyka dawnego znajomego — doktora Wirthsa. Pełni różne funkcje i po kolejnym

awansie, tym razem na hauptsturmführera, zostaje zastępcą lekarza garnizonu. W tym samym czasie jest

lekarzem obozu macierzystego Oświęcim I i III.

Zadaniem Fischera jako lekarza obozowego było kierowanie szpitalem dla więźniów, nadzorowanie

pracy lekarzy-więźniów i sanitariuszy-więźniów oraz kontrolowanie pomieszczeń więziennych, kuchni,

urządzeń sanitarnych i stanu higienicznego obozu. Podlegali mu również sanitariusze SS. Podczas swej

działalności w Oświęcimiu Fischer „troszczył się” szczególnie o „obniżenie statystyki chorych”. Ta jego

dbałość znajdowała wyraz w regularnych selekcjach, po których część chorych wędrowała do komór

gazowych lub umierała na skutek dosercowych zastrzyków z fenolu.

To mu jednak nie wystarczało i w swojej nadgorliwości skazywał na zagładę nie tylko chorych, lecz

także więźniów pracujących na terenie obozu. Według opinii przełożonych „wypełniał bez reszty” wszystkie

powierzone mu zadania służbowe. Doktor Wirths stwierdził między innymi: „Wydaje się odpowiedni do

przyszłych ważniejszych lub zakrojonych na szerszą skalę zadań”.

Nic więc dziwnego, że obok osławionego doktora Mengele miał najwyższy stopień wojskowy wśród

lekarzy SS. Upust swemu okrucieństwu dawał na ogół wtedy, gdy jako zastępca lekarza garnizonowego

zastępował doktora Wirthsa lub innych lekarzy obozowych — był wówczas tym najważniejszym, od którego

woli zależała egzystencja więźniów.

Pod nieobecność szefa układał plany „służby na rampie” i sam brał w niej udział, a także ją nadzorował.

Włączył się również czynnie w nadzór pracy „dezynfektorów” i całego procesu niszczenia.

W czasie selekcji na rampie dochodziło do wstrząsających scen. Rozdzielanie rodzin odbywało się

wśród płaczu oraz krzyku kobiet, którym siłą odbierano dzieci lub odrywano od mężów. Nic nie wzruszało

Fischera. Kiedy zdarzyło się, że dwudziestoletnia dziewczyna nie chciała odejść od matki

wyselekcjonowanej do gazu, doktor Fischer zniecierpliwionym gestem i ją skazał na zagładę. Równie

okrutną decyzję podjął w stosunku do pięcioletniego chłopca, który przybył na rampę ze swym ojcem. Ojca

uznano za „zdolnego do pracy”, a chłopca skierowano do gazu.

„Służbę na rampie” pełnił Fischer od wiosny 1943 roku do maja 1944, co tydzień przez 24 godziny,

czyli dwa razy w tygodniu przez 12 godzin. W tym czasie wyselekcjonował do gazu około 100 tysięcy

istnień ludzkich. Za te barbarzyńskie praktyki władze obozowe nagradzały go dodatkowymi przydziałami

kiełbasy, rumu bądź wódki.

Jesienią 1943 roku do Oświęcimia przybył duży transport deportowanych z Norwegii. Powiedziano im,

że idą do kąpieli. Doktor Fischer, mający wówczas służbę przy krematorium, zauważył, iż część więźniów

skazanych na śmierć zorientowała się, jaki czeka ich los, i chciała ratować się ucieczką. Wyprowadzony z

równowagi zaskakującą niesubordynacją skazanych wyciągnął pistolet i zaczął na oślep strzelać. Obecni

przy tym esesmani poszli za jego przykładem. Zastrzelono wówczas około dwudziestu więźniów, resztę

zagazowano.

Jako lekarz obozowy miał doktor Fischer obowiązek brać udział w karaniu więźniów chłostą. Własnym

podpisem wyrażał też zgodę na wykonanie tej cielesnej kary. Bardzo często nie widział on nawet

delikwentów, którym kara miała być wymierzona, ale w kilkudziesięciu przypadkach był obecny przy jej

wykonywaniu. A powody stosowania chłosty były zawsze błahe. Jednemu z więźniów wymierzono 10

uderzeń kijem za zrobienie z ręcznika — własności obozowej — onuc do obolałych, opuchniętych nóg.

Tylko w bardzo niewielu przypadkach udawało się obozowemu ruchowi oporu uratować więźnia

skazanego na śmierć przez Fischera. Chociaż bywało i tak, że on sam „ratował” życie więźnia. Ale tylko

wtedy, gdy człowiek był chory, a jego schorzenie zainteresowało doktora. Gdy zainteresowanie minęło, los

więźnia był przesądzony.

W pamięci tych, którzy obóz przeżyli, Fischer zapisał się jako ludobójca. Na szczęście zalicza się do

oprawców, którzy za swoje zbrodnie ponieśli zasłużoną karę.

Większość przedstawicieli „służby zdrowia'” obozu zagłady Oświęcim-Brzezinka została po wojnie

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: