wiek średni.doc

Uniwersytet Humanistyczno – Przyrodniczy

Jana Kochanowskiego w Kielcach

Wydział Pedagogiczny i Artystyczny

Edukacja wczesnoszkolna i przedszkolna z terapią pedagogiczną

Martyna Stępień (89984)

Zagrożenia i czynniki ryzyka rozwoju w poszczególnych okresach

Okres średniej dorosłości

Projekt własny

Psychologia rozwojowa i osobowości

Dr Paweł Biłous

Cel projektu własnego:

Określenie zagrożeń i czynników ryzyka rozwoju w okresie średniej dorosłości.

Zadanie projektu własnego:

Ukazanie zagrożeń w okresie dorosłości, omówienie czynników ryzyka w okresie dorosłości, przedstawienie profilaktyki zapobiegawczej i wniosków.

Słowa kluczowe:

-Depresja inwolucyjna- melancholia; smutki jesieni życia (Encyklopedia PWN)

-Generatywność- twórczość lub produktywność

-Konflikt intrapersonalny (wewnętrzny konflikt jednostki) - powstaje on wówczas kiedy jednostka musi wybierać pomiędzy dwoma sprzecznymi celami (obydwa cele są atrakcyjne bądź też nieatrakcyjne). Konflikty tego rodzaju wywołują silne napięcie i lęk. (Aronson E., Wilson T., Akert R., Psychologia społeczna Serce i umysł, Poznań 1997, Zysk i S-ka)

-Kryzys środka życia- ludzie uświadamiają sobie realność własnej śmierci oraz -następują zmiany w subiektywnej perspektywie czasu tzn. czas przyszłości jest odczuwany jako krótszy w zestawieniu z czasem z przeszłości. Kryzys ten przejawia się w obawie o przyszłość, nieumiejętność cieszenia się czasem wolnym, przekonaniem o pogarszającym się zdrowiu, negatywnej ocenie pożycia małżeńskiego oraz pracy, stresie związanym z koniecznością opieki nad starzejącymi się rodzicami.( J. Gauthier (2005) „Kryzys wieku średniego”)

-Regresja- powrót do rozwojowo wcześniejszych sposobów zachowania w celu uniknięcia stresujących wydarzeń (Ann Birch, Tony Malim „Psychologia rozwojowa w zarysie” str.64 )

-Stagnacja- Jednostka poszukuje adekwatnych dla siebie form produktywności i twórczości, jak również własnego wkładu do społeczeństwa jako całości Zdolność do opieki i troski, brak rozwoju, nuda i nadmierna troska o siebie samego i o innych w szerokim tych słów znaczeniu. (Ann Birch, Tony Malim „Psychologia rozwojowa w zarysie” str.132 )

-Syndrom pustego gniazda- „Gdy dorosłe dzieci, które dotychczas były naszym całym światem wyprowadzają się z domu i tworzą własne rodziny czujemy się samotni i opuszczeni. O tym jak wypełnić tę pustkę, i w miarę bezboleśnie przejść ten naturalny etap życia mówi poniższy artykuł. Wyjaśnia on również co oznacza syndrom pustego gniazda.” (http://dooktor.pl/artykuly-medyczne/psychologia/syndrom_pustego_gniazda.html)

Istnieją dwie przeciwstawne interpretacje natury średniego wieku dojrzałego. Jedna mówi, że jest to czas konfliktu i kryzysu. Badacze używają na jego oznaczenie określenia „kryzys wieku dojrzałego" (mid-life crisis) aby podkreślić, że ludzie w okresie średniej dorosłości stają się w coraz większym stopniu świadomi, a często przybici dostrzeżeniem wielu zmian, zachodzących w ich życiu, takich jak fizyczne i psychiczne efekty starzenia się, wymuszające konieczność dostosowania się do nich zmiany w pracy oraz opuszczenie domu przez dzieci. Druga interpretacja, bardziej optymistyczna podkreśla, że wiek średni dojrzały znamionuje większa samoakceptacja oraz ochota do życia.

Wg Havighursta Wiek średni to Wspomaganie dorastających dzieci tak, aby stawali się odpowiedzialnymi i szczęśliwymi ludźmi dorosłymi;  Osiągnięcie dojrzałej odpowiedzialności społecznej i obywatelskiej;  Uzyskanie i utrzymywanie

zadowalającej sprawności w pracy zawodowej; Wypełnienie wolnego czasu

zajęciami typowymi dla ludzi dorosłych; Traktowanie małżonka(i) jako osoby;

Akceptowanie i dostosowanie się do fizjologicznych zmian wieku średniego;

Przystosowanie do starzenia się rodziców.

Przyjęcie któregoś z tych punktów widzenia przez ludzi w tym wieku zależy od tego, jak spostrzegają oni samych siebie oraz swoje życie. Sposób widzenia siebie określa również moment wejścia w śred­nią dorosłość. Niektórzy ludzie czują się młodzi albo co najwyżej w wieku średnim, gdy dawno przekroczyli sześdziesiąt lat, podczas gdy inni traktują siebie jako reprezentantów średniej dorosłości, gdy mają lat trzydzieści pięć./1/

ZADANIA ROZWOJOWE

•                      branie na siebie większej odpowiedzialności za ważne sprawy

•                      rozwiązanie dylematów :praca dla przyszłych pokoleń czy stagnacja

•                      nadanie własnemu życiu większej pełni i dopomożenie w tym małżonkowi

•                      dalszy rozwój zawodowy

•                      osiągnięcie zamierzonego standardu życia

•                      wspomaganie rozwoju i startu życiowego dorastających dzieci

•                      opieka nad starzejącymi

•                      pogodzenie się z oznakami nadchodzącej starości

Według Eriksona (1963) centralnym konfliktem w średnim wieku dojrzałym jest konflikt, który wyraża opozycja produktywność — stag­nacja. Człowiek zastanawia się, w jaki sposób może przyczynić się do rozwoju i wychowania następnych generacji. Erikson wyjaśnia, że to pragnienie nie musi się odnosić do własnych dzieci, może ono znaleźć swój wyraz w twórczym wspomaganiu rozwoju młodych ludzi. Czło­wiek, który nie osiąga tak rozumianej produktywności, doświadcza w konsekwencji poczucia osobistego zubożenia i narastające nadmier­ne zainteresowanie ,ja".

Peck (1968) zidentyfikował cztery podstawowe mechanizmy przy­stosowawcze, które musi wypracować człowiek w średnim wieku dojrzałym.

1.   Człowiek musi nauczyć się wyżej oceniać mądrość niż siłę
fizyczną lub też atrakcyjność fizyczną. Wymaga to zaakceptowania
nieuniknionego obniżania się siły i sprawności fizycznej oraz nau­
czenia się czerpania satysfakcji z mądrości wypływającej z doświad­
czenia, wiedzy i sprawności psychicznej.

2.   Mężczyźni i kobiety muszą oceniać się wzajemnie w większym
stopniu w kategoriach indywidualnych i niepowtarzalnych cech oso­
bowości niż tylko w kategoriach obiektów seksualnych.

3.Człowiek musi wykształcić w sobie umiejętność zmiany obiek­
tu zaangażowania emocjonalnego zarówno w odniesieniu do ludzi,
jak i rodzajów aktywności. Szczególnie ważna w średnim wieku
dojrzałym jest elastyczność emocjonalna. Umiejętność poświecenia się
i czerpania satysfakcji z kontaktów z nowymi ludźmi oraz z nowych
form aktywności jest ważna, gdy dzieci opuszczają dom, krewni lub przyjaciele umierają oraz gdy nie są już wskazane pewne formy aktywności, takie jak na przykład uprawianie sportu wymagającego dużego wysiłku fizycznego.

4. Bardzo ważne w średnim wieku dojrzałym jest również za­chowanie elastyczności umysłowej oraz podatności na nowe idee i sposoby działania.

Levinson i in. (1977) ujmuje średni wiek dojrzały jako okres utrwalania się zainteresowań, celów oraz podstawowych dziedzin aktywności. Pomiędzy 30-tką i 40-tką ludzie zazwyczaj stabilizują swoje życie (settle down). Człowiek angażuje się w sposób trwały w życie rodzinne, pracę, życie towarzyskie, kultywowanie dodatko­wych zainteresowań.

Przejście do wieku średniego rozpoczyna się około 40-tki i trwa około pięciu lat. Ów przejściowy okres stanowi łącznik między wczes­nym i średnim wiekiem dojrzałym i w tym właśnie czasie ludzie dokonują ważnej samooceny. Ta kolejna ocena obejmuje bilans osią­gnięć widzianych w świetle młodzieńczych celów oraz, gdy to koniecz­ne, modyfikację tych celów. Levinson twierdzi, że człowiek musi rozwiązać sprzeczności między tym, co było wcześniej zamierzone i tym, co zostało zrealizowane. Warunkiem stabilizacji w średnim wieku dojrzałym jest akceptacja tych sprzeczności.

Levinson zauważa, że takie cechy, jak mądrość i współczucie często pojawiają się w średnim wieku.

Każdy z trzech wspomnianych teoretyków zajmuje się innym aspektem wieku średniego. Wspólnym wątkiem jest przekonanie, że średni wiek dojrzały stanowi istotne wyzwanie dla człowieka, który musi dostosować się do zmian dokonujących się w nim samym oraz wokół niego.

              Obecnie wielu badaczy zwraca szczególną uwagę na problem stresu i jego konsekwencji dla zdrowia i samopoczucia ludzi w średnim wieku. Badanie Theorella i Rahe (1974) wskazuje na związek między zawałem serca a ilością i rodzajem stresogennych wydarzeń życiowych, takich jak na przykład śmierć współmałżonka, utrata pracy czy rozwód.

Bieg życia ludzkiego upływa każdemu bardzo indywidualnie i niepowtarzalnie, a jego fazy wyznaczają ważne wydarzenia w naszym życiu, stawiające nas w sytuacjach

nowych i przed nowymi zadaniami

życiowymi świadomie wybranymi lub narzuconymi przez los,

które albo stymulują nasz rozwój, albo go wypaczają lub wręcz hamują.

Są to np.

• śmierć bliskiego członka rodziny;

• ślub – zawarcie małżeństwa;

• rozwód;

• powtórne małżeństwo;

• zmiana miejsca pracy;

• duży awans zawodowy lub społeczny;

• zmiana miejsca zamieszkania do innej miejscowości lub kraju;

• poważna choroba zapoczątkowująca kalectwo itp. /1/

Brak pracy jest wybitnie stresogennym wydarzeniem w życiu dorastających i dorosłych reprezentujących wszystkie przedziały wie­ku. Jednak bezrobocie powodowane przez recesję częściej dotyka ludzi w drugiej połowie życia. Ludzie w wieku średnim i starsi gdy zostają pozbawieni pracy pozostają bezrobotni przeciętnie o 70% dłużej niż młodzi (Entine, 1976). Psychiczne konsekwencje braku pracy są poważne. Najbardziej doskwiera człowiekowi w tym okresie odpowiedzialność za rodzinę oraz konieczność oszczędzania i stwo­rzenia zabezpieczeń finansowych na starość.

Badanie Powella i Driscoll wskazuje, że osoby pozbawione pracy w okresie przedłużającego się bezrobocia przechodzą cztery stadia psychologiczne.

1.    Po początkowym szoku następuje odprężenie i ulga. Człowiek doświadcza uczucia zadowolenia ze swojej nowej pozycji, swobodnej
i niezależnej. Uczucia nadziei i wiary w możliwość znalezienia nowego
zatrudnienia znamionują początek drugiej fazy.

2.    Podejmowany jest wysiłek w celu znalezienia nowej pracy.
W tym stadium większość bezrobotnych zaczyna nużyć nadmiar
wolnego czasu, jednak w dalszym ciągu zachowują oni optymizm co
do perspektyw znalezienia pracy. Powtarzające się niepowodzenia
w znalezieniu pracy oznaczają wejście w trzecią fazę.

3.    Rezygnacja i zwątpienie. Człowiek zaczyna tracić wiarę w sie­
bie, a próby znalezienia pracy są nieregularne. Stosunki z rodziną
i przyjaciółmi stają się napięte.

Napięcie i cynizm. Ostatnią fazę cechuje uczucie apatii i zobojęt­nienia. W tej fazie wiele osób mówi o poczuciu bezsilności i nieadekwat-
ności oraz o trudnościach wyobrażenia sobie ponownego zatrudnienia.

Natomiast niepowodzenie, czyni jednostkę nieszczęśliwą, nie aprobowaną przez otoczenie i powoduje trudności w zakresie następnych zadań. Zadania rozwojowe wywodzą się z trzech źródeł: dojrzewania somatycznego, nacisku kulturowego oraz indywidualnych aspiracji lub wartości.

Źródłami sytuacji trudnych mogą być: - ubytek sił i niektórych słabości, menopauza u kobiet, stagnacja w życiu małżeńskim, stagnacja w życiu zawodowym, utrata sensu życia. Niektóre kobiety przechodzą kryzys wywołany przekroczeniem 40 r. ż. gdyż wstydzą się być stare, inne przechodzą tak zwany kryzys pustego gniazda. Przeżywają go matki, których dzieci już urosły, opuściły dom, odbierając im jednocześnie treść i sens życia. Kolejnym kryzysem jest kryzys środka życia. Polega

/1/ Artykuł Urszuli Ruszowskiej „Dlaczego warto się rozwijać” opracowany na podstawie książki Zbigniewa Pietrasińskiego: "Rozwój człowieka dorosłego", Warszawa 1990

na tym, iż ludzie uświadamiają sobie realność własnej śmierci oraz następują zmiany w subiektywnej perspektywie czasu tzn. czas przyszłości jest odczuwany jako krótszy w zestawieniu z czasem z przeszłości. Kryzys ten przejawia się w obawie o przyszłość, nieumiejętność cieszenia się czasem wolnym, przekonaniem o pogarszającym się zdrowiu, negatywnej ocenie pożycia małżeńskiego oraz pracy, stresie związanym z koniecznością opieki nad starzejącymi się rodzicami. Po okresie największej wydajności (30 r.ż.) przychodzi okres zagrożenia spadkiem wydajności i rewizji wielu dotychczasowych wartości. Po 40 r. ż. zadają sobie pytania: Czy powinienem mienić pracę? Co powinienem zmienić w sobie? Co powinienem robić inaczej niż dotąd? Niektórzy ludzie zaczynają odczuwać, że jest im źle i próbują uciekać od danej sytuacji. Możemy wyróżnić kilka rodzajów ucieczek: dystansowanie się ulga i poczucie, że jest się lepszym od tych, którzy traktują wszystko serio szukanie nowości zmiana pracy, miejsca zamieszkania, współmałżonka próba grania danej roli życiowej w inny sposób ucieczka w fantazję.

W tym właśnie okresie ludzie zazwyczaj zostają dziadkami. Liczni badacze (np. Turner, Helms czy Bee) zwracają uwagę, że podejmowanie roli babci i dziadka ma swoją lepszą i gorszą stronę. Ta pierwsza to poczucie, iż jest się dla wnuków źródłem miłości i zrozumienia, wiedzy, mądrości i doświadczenia. Babcie i dziadkowie czują się potrzebni, czasem zastępują rodziców, są towarzyszami zabaw i przewodnikami. To powoduje u nich wzrost poczucia własnej wartości, nadaje życiu sens szczególnie po przejściu na emeryturę. Jest jednak i ciemniejsza strona. Dla wielu ludzi pojawienie się wnuków to widomy znak ich starzenia się, między dziadkami i rodzicami pojawiają się konflikty związane z metodami wychowania dzieci. Dochodzi też do rozdźwięku pomiędzy oczekiwaniami rodziców oraz samych dzieci a aktywnością babci czy dziadka na polu zawodowym, towarzyskim czy społecznym./2/

Pojawia się także pewna forma skrajnej depresji, która występuje u pacjentów w średnim wieku lub później (mniej więcej po ukończeniu 40 lat), częściej wśród kobiet niż wśród mężczyzn, nosi nazwę |depresji (melancholii) |inwolucyjnej. Cechami psychologicznymi tej psychozy są niepokój, podniecenie i poczucie beznadziejności, jak również uczucia winy i porażki.  Wysuwa się sugestię, że zaburzenie to pozostaje w związku z fizjologicznym „okresem przekwitania”, który oddziałuje na funkcje reprodukcyjne. Ostatnio wykazano jednak, że prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń afektywnych w okresie menopauzy jest nie większe niż w jakimkolwiek innym czasie w życiu kobiety (Winokur, 1973). Chociaż z pewnością istnieją zjawiska fizjologiczne towarzyszące menopauzie, to jednak jest prawdopodobne, że „okres przekwitania” stał się wygodnym wyjaśnieniem stosowanym dla wytłumaczenia różnych, często psychologicznych, zmian zachodzących w średnim i starszym wieku. Wyjaśnienia fizjologiczne są wygodne, ponieważ nikt nie jest winny ani odpowiedzialny za problem, można stosować

/2/ Anna Brzezińska „Niezbędność dziadków” – Charaktery portal psychologicznyhttp://charaktery.eu/artykuly/Rodzina/110/Niezbednosc-dziadkow/

...